“Insulin thực vật”
Hồ đằng rễ mành là loài thực vật có nguồn gốc từ châu Mỹ, đang được giới khoa học Việt Nam chú ý bởi tiềm năng sinh học đáng kể, đặc biệt là trong điều trị viêm và bệnh đái tháo đường. Dù ở nước ta, loài cây này mới chỉ được trồng như một loại cây cảnh, nhưng tại các quốc gia Nam Mỹ, nó được sử dụng rộng rãi trong y học dân gian với tên gọi “insulina vegetal”, nghĩa là “insulin thực vật”.
Nhóm nghiên cứu đã thực hiện đề tài: Khảo sát độc tính cấp, tác dụng chống viêm và hạ đường huyết của cao chiết hồ đằng rễ mành. Nghiên cứu nhằm xác định tính an toàn và hiệu quả điều trị của loài cây này, góp phần mở ra hướng ứng dụng mới trong y học cổ truyền và hiện đại.
Huỳnh Minh Đạo - Trường Đại học Kỹ thuật Y Dược Đà Nẵng cho biết, nhiều nơi sử dụng hồ đằng rễ mành để điều trị động kinh, tiểu đường, viêm loét dạ dày, áp xe, cảm cúm và rối loạn thần kinh. Các công trình quốc tế từng ghi nhận tác dụng chống viêm, chống co giật, lợi tiểu, giảm đau của dược liệu này. Tuy nhiên, tại Việt Nam, hoạt tính sinh học của cây vẫn còn là một khoảng trống nghiên cứu.
Nhóm tác giả đã tiến hành khảo sát toàn diện trên chuột nhắt trắng với các mục tiêu: Đánh giá độc tính cấp đường uống, tác dụng kháng viêm và khả năng hạ đường huyết của cao chiết từ phần trên mặt đất của cây. Cao chiết hồ đằng rễ mành được điều chế bằng phương pháp ngấm kiệt với cồn ethanol 40%. Sau quá trình cô đặc, thu được cao dược liệu đạt hiệu suất 16,3%.
Thử nghiệm độc tính cấp cho thấy, liều tối đa thử nghiệm lên đến 23,47 g/kg thể trọng chuột không gây ra bất kỳ hiện tượng tử vong hay rối loạn hành vi nào sau 14 ngày theo dõi. Điều này chứng minh dược liệu có mức độ an toàn cao, chưa xác định được liều gây chết trung bình (LD50).
Để đánh giá tác dụng chống viêm, các nhà khoa học sử dụng mô hình gây phù bàn chân chuột bằng chất carragenin. Đây là phương pháp chuẩn thường dùng để khảo nghiệm hiệu quả của thuốc kháng viêm.
Kết quả cho thấy, cao chiết hồ đằng rễ mành ở liều 2,35 g/kg có khả năng ức chế viêm tương đương với thuốc đối chiếu Solupred (prednisolon) - một loại glucocorticoid tổng hợp. Cụ thể, sau 72 giờ, mức độ giảm viêm đạt 79,68%, gần bằng với mức 78,32% của Solupred.
Hỗ trợ hạ đường huyết
Nhóm nghiên cứu cho biết, điều đáng chú ý là hiệu quả chống viêm tăng theo thời gian sử dụng, từ 24 giờ đến 72 giờ sau gây viêm. Tác dụng này phù hợp với kinh nghiệm dân gian ở các nước nhiệt đới châu Mỹ, nơi hồ đằng rễ mành được dùng để giảm đau và tiêu viêm.
Tác dụng hạ đường huyết của cao chiết cũng được khảo sát ở cả chuột bình thường và chuột được gây bệnh đái tháo đường bằng streptozotocin - một chất gây tổn thương tế bào beta tuyến tụy.
Trên chuột bình thường, cao chiết không làm thay đổi đường huyết, kể cả trong thử nghiệm dung nạp glucose. Điều này cho thấy cao chiết không ảnh hưởng đến cân bằng sinh lý của cơ thể khỏe mạnh - một đặc điểm quan trọng giúp hạn chế nguy cơ hạ đường huyết quá mức khi sử dụng.
Ngược lại, ở chuột bị đái tháo đường, cao chiết HĐRM cho thấy hiệu quả rõ rệt. Ở liều 1,175 g/kg, nồng độ đường huyết sau 7 ngày sử dụng giảm 43,5%, gần tương đương với gliclazid - thuốc hạ đường huyết phổ biến - với mức giảm 52%. Trong thử nghiệm dung nạp glucose, cao chiết cho hiệu quả giảm đường huyết ở thời điểm 120 phút cao hơn gliclazid, cho thấy tiềm năng kiểm soát tốt đường huyết sau bữa ăn.
Một trong những kết quả đáng chú ý nhất của nghiên cứu là cao chiết hồ đằng rễ mành không ảnh hưởng đến đường huyết ở chuột bình thường nhưng lại có hiệu quả điều trị ở chuột bệnh lý. Điều này chứng minh tác dụng có tính chọn lọc - nghĩa là chỉ phát huy khi cơ thể có tình trạng bệnh - một đặc điểm được đánh giá rất cao trong phát triển thuốc an toàn.
Thêm vào đó, kết quả cho thấy liều thấp (1,175 g/kg) mang lại hiệu quả hạ đường huyết cao hơn liều cao (2,35 g/kg) trong một số chỉ số. Giả thuyết đặt ra là hiệu quả dược lý có thể bị ảnh hưởng bởi hiện tượng bão hòa hấp thu ở liều cao, cho thấy cần thêm nghiên cứu để xác định liều tối ưu.
Nghiên cứu của nhóm tác giả cho thấy hồ đằng rễ mành là một dược liệu an toàn, có tiềm năng lớn trong hỗ trợ điều trị viêm và bệnh đái tháo đường. Không chỉ có tác dụng kháng viêm mạnh, cao chiết HĐRM còn cho thấy khả năng điều hòa đường huyết hiệu quả trong các mô hình bệnh lý.
