Đền Đuổm là Di tích lịch sử văn hóa quốc gia, tọa lạc dưới chân núi Đuổm, nằm trong hệ sinh thái rừng núi đá vôi thuộc xã Động Đạt (Phú Lương, Thái Nguyên). Ngôi đền được xây dựng vào khoảng thế kỷ thứ 12, thờ vị quan Châu Mục vùng Thượng nguyên, Thủ lĩnh phủ Phú Lương Dương Tự Minh.
Dương Tự Minh còn gọi là Đức Thánh Đuổm hay Cao Sơn Quý Minh, dân tộc Tày, đã có công dẹp loạn thổ phỉ và đánh đuổi quân Tống xâm lược, giữ vững biên cương phía Bắc của nước Đại Việt dưới triều đại của ba vị vua nhà Lý vào thế kỷ 12, là Lý Nhân Tông (1072 - 1127), Lý Thần Tông (1127 - 1138) và Lý Anh Tông (1138 - 1175). Ông là người duy nhất trong lịch sử Việt Nam hai lần được phong làm phò mã, được nhà Lý phong sắc là Thượng Đẳng thần, còn nhân dân tôn ông là Đức Thánh.
Cuối đời, ông cùng hai Công chúa Diên Bình và Thiều Dung về sống ở Điểm Sơn. Để ghi nhớ công ơn, nhân dân địa phương đã lập đền và quanh năm hương khói phụng thờ. Ngôi đền tựa lưng vào núi, là công trình tâm linh độc đáo được bài trí hài hòa theo độ cao của núi Đuổm.
Trải qua bao biến động thăng trầm của thời gian nhưng đền Đuổm vẫn giữ được nét cổ kính, uy nghiêm và nguyên vẹn kiến trúc gốc, kiến trúc cổ theo kiểu tam cấp. Đền Thượng là nơi thờ Mẫu Địa (cha trời, mẹ đất). Đền Trung thờ Phò mã Đô úy Dương Tự Minh và Đền Hạ, dưới là hai Phủ (Phủ bên phải thờ Công chúa Diên Bình, Phủ bên trái thờ Công chúa Thiều Dung, hai phu nhân của ông).
Hòa vào không gian cổ kính của ngôi đền là vẻ đẹp thiên nhiên núi Đuổm kỳ vĩ với những tảng đá, vách đá cheo leo, kỳ thú, những hang đá sâu thăm thẳm được tạo tác tự nhiên, lưu giữ bao huyền thoại, cùng những bậc đá rợp bóng cây xanh và hoa lá. Sách “Đại Nam nhất thống chí” mô tả rằng vùng đất này được cho là đất phong thủy, sinh ra hào kiệt, với thế rồng cuộn, voi chầu như vậy, núi Đuổm nơi đây được xem là “Linh sơn xứ Thái”.
Ngày nay, đền Đuổm là cụm công trình kiến trúc, tín ngưỡng, văn hóa tâm linh, danh lam thắng cảnh tiêu biểu của Thái Nguyên nói riêng và cả nước nói chung. Lễ hội đền Đuổm được tổ chức hằng năm để tri ân ngưỡng vọng về một vị danh tướng nổi danh trong lịch sử nước nhà và cầu mong Đức Thánh Đuổm ban cho một năm mới mùa màng bội thu, nhân dân no ấm.
