Dữ liệu, từ chỗ là “nguyên liệu” đơn thuần để vận hành hệ thống công nghệ thông tin, đã trở thành nguồn tài nguyên mới có ý nghĩa chiến lược trong thời đại số, tư liệu sản xuất thiết yếu, nhân tố cốt lõi giúp các quốc gia - dân tộc đột phá, phát triển. Nhận thức sâu sắc về tầm quan trọng đặc biệt của dữ liệu trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, ngày 27-9-2019, Nghị quyết số 52-NQ/TW của Bộ Chính trị, về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư được ban hành, trong đó xác định: Chủ động tham gia vào các khuôn khổ pháp lý khu vực và toàn cầu để phát triển kinh tế số. Hoàn thiện pháp luật, chính sách về dữ liệu, quản trị dữ liệu, tạo thuận lợi cho việc tạo dựng, kết nối, chia sẻ và khai thác dữ liệu bảo đảm an toàn, an ninh mạng trong nước, tiến tới kết nối với khu vực ASEAN và quốc tế.
Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh: “Thúc đẩy mạnh mẽ chuyển đổi số quốc gia, phát triển kinh tế số, xã hội số để tạo bứt phá về nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế”(1), trong đó “Kinh tế số là hoạt động kinh tế sử dụng công nghệ số và dữ liệu số làm yếu tố đầu vào chính”(2). Ngày 22-12-2024, Nghị quyết số 57-NQ/TW, của Bộ Chính trị, về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia được ban hành, khẳng định quan điểm: làm giàu, khai thác tối đa tiềm năng của dữ liệu, đưa dữ liệu thành tư liệu sản xuất chính, thúc đẩy phát triển nhanh cơ sở dữ liệu lớn, công nghiệp dữ liệu, kinh tế dữ liệu, đồng thời xác định nhiệm vụ, giải pháp: Có cơ chế, chính sách hỗ trợ các doanh nghiệp trong nước đầu tư, xây dựng trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây; thu hút doanh nghiệp nước ngoài đặt trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây tại Việt Nam. Hình thành hạ tầng lưu trữ, tính toán đạt tiêu chuẩn quốc tế, tiêu chuẩn xanh. Sớm hoàn thành và phát huy hiệu quả Trung tâm dữ liệu quốc gia; đầu tư xây dựng các trung tâm dữ liệu vùng. Xây dựng, phát huy hiệu quả dữ liệu quốc gia, dữ liệu của bộ, ngành, địa phương bảo đảm liên thông, tích hợp, chia sẻ. Có cơ chế, chính sách bảo đảm dữ liệu thành nguồn tài nguyên tư liệu sản xuất quan trọng. Xác lập quyền sở hữu, kinh doanh dữ liệu và phân phối giá trị tạo ra từ dữ liệu. Phát triển kinh tế dữ liệu, thị trường dữ liệu và các sàn giao dịch dữ liệu. Xây dựng các cơ sở dữ liệu lớn có chủ quyền của Việt Nam. Hình thành ngành công nghiệp dữ liệu lớn của Việt Nam. Phát triển mạnh mẽ ứng dụng trí tuệ nhân tạo dựa trên dữ liệu lớn đối với các ngành, lĩnh vực quan trọng.
Quán triệt, thực hiện chủ trương, quan điểm của Đảng, dữ liệu quốc gia về dân cư, dữ liệu của các bộ, ngành theo tiêu chuẩn “đúng - đủ - sạch - sống” từng bước hình thành; Trung tâm Dữ liệu quốc gia được thành lập theo Nghị quyết số 175/NQ-CP, ngày 30-10-2023, của Chính phủ, với vị trí là trung tâm dữ liệu do Chính phủ xây dựng, quản lý, khai thác và vận hành; tích hợp, đồng bộ, lưu trữ, chia sẻ, phân tích, khai thác, điều phối dữ liệu của các cơ quan nhà nước theo quy định của pháp luật nhằm hình thành kho dữ liệu về con người và kho dữ liệu tổng hợp từ các cơ sở dữ liệu quốc gia; dữ liệu tại Trung tâm dữ liệu quốc gia là nền tảng cốt lõi cung cấp các dịch vụ liên quan đến dữ liệu, hỗ trợ hoạch định chính sách, kiến tạo phát triển, xây dựng Chính phủ số, xã hội số và kinh tế số, bảo đảm quốc phòng - an ninh; Đồng thời, cung cấp hạ tầng công nghệ thông tin cho các tổ chức chính trị - xã hội, hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia và các cơ quan có nhu cầu sử dụng để khai thác, vận hành, nâng cao hiệu quả, bảo đảm an ninh, an toàn thông tin. Bộ Chính trị đã đồng ý chủ trương thành lập, phân công nhân sự tham gia Hiệp hội Dữ liệu quốc gia và ngày 10-1-2025, Quyết định số 10/QĐ-BNV, của Bộ trưởng Bộ Nội vụ, thành lập Hiệp hội Dữ liệu quốc gia đã được ban hành.
Ngày 22-3-2025, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ nhất, nhiệm kỳ 2025 - 2030 của Hiệp hội Dữ liệu quốc gia đã được tổ chức. Phát biểu định hướng tại Đại hội, Đồng chí GS. TS. Tô Lâm, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng bày tỏ tin tưởng “Hiệp hội sẽ là “Ngôi nhà chung của các Hiệp sĩ số”, là “Ngọn cờ tiên phong” trong việc thực hiện Nghị quyết số 57 và các nghị quyết về khoa học, công nghệ... để đưa Việt Nam trở thành quốc gia số, với nền quản trị số, kinh tế số, xã hội số phát triển dựa trên dữ liệu “đúng - đủ - sạch - sống” của Việt Nam”; đồng thời, giao 7 nhiệm vụ cho Hiệp hội, bao gồm nghiên cứu, đề xuất hoàn thiện hành lang pháp lý về dữ liệu; phát huy vai trò nòng cốt trong việc xây dựng, phát triển, khai thác và làm giàu dữ liệu quốc gia; chủ động, tích cực ứng dụng, làm chủ, tiến tới tự chủ các thành tựu công nghệ dữ liệu cốt lõi, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (big data), chuỗi khối (blockchain) và điện toán đám mây; hỗ trợ đẩy mạnh xây dựng hạ tầng dữ liệu tiên tiến; tăng cường hợp tác quốc tế, học hỏi kinh nghiệm, thu hút nguồn lực và tham gia vào các sáng kiến toàn cầu về dữ liệu; xây dựng cơ chế thực thi và giám sát hiệu quả; bảo mật dữ liệu, xây dựng hệ thống, sản phẩm bảo mật dữ liệu, phát triển dịch vụ bảo mật dữ liệu, xây dựng hệ thống tiêu chuẩn về bảo mật dữ liệu, hình thành ngành công nghiệp trong lĩnh vực này.
Đặc biệt, Đồng chí Tổng Bí thư nhấn mạnh “vai trò của Hiệp hội trong một số chương trình, sáng kiến trọng điểm”, đó là “Phát triển thị trường dữ liệu cho phát triển bền vững”; xây dựng nền tảng AI mở quốc gia; nhanh chóng phổ cập hiểu biết về dữ liệu cho mọi người dân; sớm tổ chức các cuộc thi thách thức đổi mới sáng tạo dựa trên dữ liệu; tiếp tục tăng cường năng lực tự chủ về công nghệ dữ liệu.
Là tổ chức xã hội - nghề nghiệp đầu tiên hướng tới mục tiêu phát triển và khai phá tiềm năng của dữ liệu, Hiệp hội Dữ liệu quốc gia có sứ mệnh tạo ra nhiều sản phẩm, dịch vụ dữ liệu, nhiều kịch bản ứng dụng dữ liệu, hình thành thị trường dữ liệu, nền công nghiệp dữ liệu, kinh tế dữ liệu, đồng thời bảo đảm an toàn về dữ liệu. Sứ mệnh của Hiệp hội không chỉ dừng ở việc góp phần thúc đẩy mạnh mẽ “số hóa” để đổi mới mô hình kinh doanh, gia tăng thu nhập hay cải thiện năng suất lao động, mà còn tham gia bảo đảm vững chắc hạ tầng dữ liệu, thiết lập cơ chế giám sát, phối hợp ứng phó, xử lý nguy cơ tấn công mạng, thao túng và lạm dụng thông tin, đe dọa việc xây dựng, triển khai chính sách phát triển kinh tế - xã hội. Hiệp hội được định vị như một “thực thể chiến lược” gắn kết với công tác quản lý nhà nước về dữ liệu, tham gia xây dựng pháp luật, tham gia phản biện chính sách và tư vấn cho cơ quan, tổ chức liên quan về kỹ thuật, đạo đức và trách nhiệm trong phát triển dữ liệu, góp phần phát triển chính phủ số, kinh tế số, xã hội số bền vững.
Tầm nhìn chiến lược của Hiệp hội là phối hợp cùng cơ quan, tổ chức liên quan từng bước làm chủ dữ liệu theo cách an toàn, minh bạch, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ chủ quyền, lợi ích, an ninh quốc gia trong không gian mạng. Hiệp hội nhấn mạnh và đề cao 4 giá trị cốt lõi của dữ liệu, bao gồm an ninh, an toàn - bảo đảm dữ liệu không bị xâm phạm, đánh cắp hoặc chi phối bởi các thế lực bên ngoài hay tội phạm công nghệ cao; sáng tạo - cho phép khai thác dữ liệu một cách tối ưu, phát huy tiềm năng đổi mới và tạo ra giá trị gia tăng cho các ngành kinh tế; trách nhiệm - dữ liệu liên quan đến lợi ích công cộng, lợi ích cộng đồng và việc sử dụng dữ liệu cần tuân thủ pháp luật, gắn với đạo đức, tránh xâm phạm quyền riêng tư và thuần phong mỹ tục; hợp tác - thông qua đồng thuận, chia sẻ tri thức và kết nối nguồn lực để xây dựng thành công một hệ sinh thái dữ liệu toàn vẹn, bền vững, đủ sức cạnh tranh trên trường quốc tế.
Với nhiệm vụ trở thành cầu nối giữa nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng, Hiệp hội Dữ liệu quốc gia đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối, hình thành hệ sinh thái dữ liệu năng động, minh bạch và bền vững. Hiệp hội tham gia kết nối các thành phần kinh tế trong việc tham gia thị trường dữ liệu, thúc đẩy hình thành hệ sinh thái kinh tế dữ liệu, trong đó dữ liệu là tài sản có thể định giá, giao dịch và sử dụng lại. Hiệp hội đại diện cho tiếng nói của doanh nghiệp và cộng đồng dữ liệu, bảo vệ quyền lợi của hội viên, đề xuất cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển ngành dữ liệu, góp phần xây dựng khung pháp lý minh bạch và đồng bộ cho kinh tế dữ liệu, đặc biệt là liên quan đến quyền sở hữu, chia sẻ và bảo vệ dữ liệu cá nhân; góp phần nâng cao năng lực đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực dữ liệu chất lượng cao. Hiệp hội đồng thời tham gia thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển giao công nghệ dữ liệu, khuyến khích xây dựng nền tảng khai thác và phân tích dữ liệu mở, tăng cường hợp tác quốc tế, chuyển giao công nghệ từ các nền kinh tế dữ liệu phát triển trên thế giới.
Với tư cách là tổ chức xã hội - nghề nghiệp tầm quốc gia, Hiệp hội Dữ liệu quốc gia sẽ tích cực tham gia công tác góp ý xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật trên lĩnh vực an ninh, an toàn dữ liệu. Hiệp hội phát huy vai trò cầu nối giữa Nhà nước, doanh nghiệp và người dân, tham gia tổ chức hội thảo, tọa đàm, diễn đàn chia sẻ về khó khăn trong quản lý, nghiên cứu, giảng dạy, kinh doanh, ứng dụng và phát triển dữ liệu, người dân nêu ý kiến về bảo vệ quyền về dữ liệu cá nhân, cơ quan nhà nước giới thiệu chính sách sắp ban hành, góp phần tạo nên “văn hóa sử dụng dữ liệu” minh bạch, văn minh, gia tăng niềm tin của xã hội... Hiệp hội sẽ đi đầu trong công tác phối hợp với cơ quan, ban, ngành trong hệ thống chính trị và đội ngũ doanh nghiệp để nghiên cứu, phát triển, triển khai giải pháp bảo đảm an ninh, an toàn dữ liệu, an ninh mạng, an toàn thông tin trước nguy cơ, thách thức ngày càng gia tăng trong tình hình hiện nay.
Để thực hiện thành công sứ mệnh của mình, Hiệp hội Dữ liệu quốc gia sẽ tập trung cụ thể hóa, phối hợp cùng cơ quan, tổ chức liên quan thực hiện hiệu quả ý kiến định hướng của đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm với các vấn đề trọng tâm sau:
Thứ nhất, nghiên cứu, đề xuất, góp phần hoàn thiện hành lang pháp lý về dữ liệu, tạo điều kiện cho dữ liệu được tập hợp, lưu chuyển, kết nối, chia sẻ, khai thác tối đa, nhưng vẫn bảo đảm an ninh, an toàn và chủ quyền dữ liệu. Tham gia xây dựng thể chế phát triển dữ liệu, sản phẩm và dịch vụ dữ liệu, thị trường dữ liệu và xây dựng nền kinh tế dữ liệu. Đề xuất xác lập quyền sở hữu, quản lý, xử lý, định giá, phân phối dữ liệu. Rà soát, kiến nghị hoàn thiện cơ chế, chính sách khuyến khích, ưu đãi đầu tư vào ngành, nghề, dịch vụ dữ liệu, thị trường dữ liệu, nhất là nghiên cứu và phát triển mô hình ứng dụng dữ liệu. Kiến nghị với cơ quan nhà nước về việc ban hành chính sách đột phá thu hút đầu tư trực tiếp của tập đoàn công nghệ trên thế giới, cơ chế thúc đẩy doanh nghiệp trong và ngoài nước khởi nghiệp, đầu tư, mở rộng thị trường dữ liệu tại Việt Nam; đồng thời, nghiên cứu, phát triển sản phẩm, dịch vụ bảo đảm an ninh, an toàn dữ liệu, bảo vệ dữ liệu cá nhân.
Thứ hai, tập trung phát triển bốn trụ cột dữ liệu chính, bao gồm dữ liệu con người, dữ liệu vị trí, dữ liệu hoạt động, dữ liệu vật phẩm nhằm phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, quản lý, điều hành và bảo đảm quốc phòng - an ninh. Lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm, phát huy sức mạnh của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội tham gia thu thập, xây dựng, phát triển, khai thác, sử dụng và làm giàu dữ liệu với vai trò dẫn dắt, tiên phong của Nhà nước. Phát huy vai trò của các tổ chức hội về dữ liệu, hình thành đội ngũ doanh nhân dữ liệu; xây dựng thị trường dữ liệu là yếu tố đột phá, làm động lực phát triển dữ liệu và kích thích thúc đẩy chuyển đổi số các ngành, lĩnh vực.
Thứ ba, tăng cường ứng dụng, làm chủ, tiến tới tự chủ các công nghệ dữ liệu cốt lõi, đặc biệt là công nghệ trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, chuỗi khối và điện toán đám mây. Tập trung phát triển các sản phẩm dữ liệu cốt lõi theo chỉ đạo của Chính phủ, bao gồm: Nền tảng chia sẻ, điều phối dữ liệu quốc gia; Sàn dữ liệu quốc gia; Nền tảng chuỗi khối quốc gia; Giải pháp định danh phi tập trung quốc gia; Giải pháp hệ thống thư điện tử (email) quốc gia; Trợ lý ảo quốc gia; Trung tâm tính toán hiệu năng cao quốc gia và Sàn giao dịch tài sản số quốc gia.
Thứ tư, xây dựng hạ tầng dữ liệu tiên tiến, hiện đại, bảo đảm được đầu tư trước một bước, tạo nền tảng cho chuyển đổi số. Tập trung nguồn lực đầu tư, đưa vào khai thác các cơ sở dữ liệu quốc gia, bốn cơ sở dữ liệu trụ cột là con người, vật phẩm, địa điểm và hoạt động. Cùng với Trung tâm Dữ liệu quốc gia, xây dựng và hoàn thành sớm các cơ sở dữ liệu phục vụ phát triển kinh tế số, xã hội số, trước hết là nông nghiệp, công nghiệp, thương mại và năng lượng, di sản văn hóa, di tích quốc gia, bảo hiểm xã hội, thị trường lao động, giáo dục, y tế, giao thông, tài nguyên và môi trường... Tiên phong trong xây dựng các trung tâm dữ liệu dân sự để kết nối, chia sẻ dữ liệu với Trung tâm Dữ liệu quốc gia, giữa khu vực công và khu vực tư, giữa nhà nước với doanh nghiệp trong phạm vi nhiệm vụ của Hiệp hội.
Thứ năm, tăng cường hợp tác quốc tế, học hỏi kinh nghiệm, thu hút nguồn lực và tham gia vào các sáng kiến toàn cầu về dữ liệu. Thúc đẩy trao đổi thông tin, chia sẻ kinh nghiệm, ứng dụng kỹ thuật công nghệ tiên tiến; tiếp thu chọn lọc kinh nghiệm của các nước để áp dụng phù hợp với tình hình Việt Nam, từng bước hình thành thương hiệu “Dữ liệu Việt Nam” với nét riêng, dựa trên các nguyên tắc: tuân thủ luật pháp, tôn trọng quyền và lợi ích của người dân, khuyến khích hợp tác cùng có lợi...
Thứ sáu, xây dựng cơ chế thực thi và giám sát hiệu quả về dữ liệu. Phối hợp với cơ quan, tổ chức liên quan thiết lập, triển khai hệ thống giám sát chặt chẽ và đồng bộ hơn trên nền tảng ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số để bảo đảm tuân thủ đầy đủ, hiệu quả quy định pháp luật trong phạm vi nhiệm vụ của Hiệp hội.
Thứ bảy, xây dựng hệ thống, sản phẩm bảo mật dữ liệu, phát triển dịch vụ bảo mật dữ liệu, xây dựng hệ thống tiêu chuẩn về bảo mật dữ liệu, hình thành ngành công nghiệp trong lĩnh vực này. Tăng cường bảo đảm chủ quyền, an ninh dữ liệu và bảo vệ dữ liệu trên nền tảng ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, tham gia xây dựng, hoàn thiện quy định về phòng, chống hoạt động xâm phạm tới cơ sở dữ liệu quốc gia, cơ sở dữ liệu chuyên ngành, hoạt động tấn công, chiếm đoạt, đánh cắp dữ liệu…
Cuộc cách mạng về chuyển đổi số đã mở ra cơ hội lịch sử để Việt Nam phát triển đột phá, tiến bước mạnh mẽ về kinh tế - xã hội, đồng thời cũng đặt ra phép thử lớn đối với năng lực quản trị, khả năng ứng phó, xử lý nguy cơ, thách thức về bảo đảm chủ quyền, an ninh, an toàn dữ liệu. Với tinh thần tự chủ, làm chủ, sự đồng lòng và quyết tâm chính trị sâu sắc, Hiệp hội Dữ liệu quốc gia sẵn sàng phát huy vai trò, vị thế là tổ chức xã hội - nghề nghiệp tầm quốc gia về dữ liệu, đóng vai trò tiên phong trong thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, làm cầu nối giữa khu vực nhà nước và khu vực ngoài nhà nước, góp phần chuyển đổi số quốc gia trong lĩnh vực dữ liệu, phát triển dữ liệu, sản phẩm, dịch vụ dữ liệu, thị trường dữ liệu, nền kinh tế dữ liệu, bảo đảm dữ liệu thật sự trở thành “của cải chung”, đóng góp vào sự tăng trưởng kinh tế - xã hội, vì một tương lai thịnh vượng, bền vững, góp phần đưa đất nước tiến bước vững chắc vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
---------------
(1) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. I, tr. 46
(2) Xem: Quyết định số 411/QĐ-TTg, của Thủ tướng Chính phủ, ngày 31-3-2022, phê duyệt Chiến lược quốc gia phát triển kinh tế số và xã hội số đến năm 2025, định hướng đến năm 2030; https://vanban.chinhphu.vn/?pageid=27160&docid=205555
