Tuy nhiên, lịch sử đã lặp lại sau khi 43 sinh viên bị bắt giữ và sát hại ở thành phố Iguala.
Xả súng vào xe chở sinh viên
Kể từ năm 1969, sinh viên các trường cao đẳng, đại học tại Mexico sẽ lên đường đến thành phố Mexico để tham gia lễ tưởng niệm vụ thảm sát Tlatelolco năm 1968 khiến hàng trăm người bị giết và hàng nghìn người bị giam giữ.
Theo thông lệ hàng năm, ngày 26/9/2014, hơn 200 sinh viên thuộc Trường Cao đẳng Ayotzinapa, bang Guerrero, khởi hành đến thành phố Mexico. Vào khoảng 9 giờ 30 phút tối hôm đó, xe đến địa phận thành phố Iguala, bang Guerrero nhưng bị chặn lại bởi rào chắn và lực lượng cảnh sát có vũ trang.
Theo thông tin từ phần đông nhân chứng, cảnh sát đã xả súng liên tục vào xe khiến hai người thiệt mạng tại chỗ. Sau đó, họ tràn lên xe và đánh đập các sinh viên bởi nghi ngờ đoàn xe chở theo những người biểu tình xông vào thành phố Iguala với âm mưu phá rối.
Trong khi đó, Thị trưởng thành phố Jose Louis Abarca Velazquez đang tổ chức chiến dịch vận động đưa vợ mình, bà María de los Angeles Pineda Villara, tranh chức thị trưởng, kế nhiệm ông ta.
Các sinh viên tháo chạy vì quá bất ngờ trước vụ tấn công. Sáng hôm sau, cảnh sát phát hiện thêm một xác chết. Danh tính nạn nhân là sinh viên Julio Cesar Mondragon. Hai mắt của nạn nhân bị khoét mất còn da đầu bị lột sạch. Theo thống kê, 6 người thiệt mạng, trong đó 2 người chưa rõ danh tính, 25 người bị thương còn 57 sinh viên bị cảnh sát bắt khi tháo chạy và mất tích.
Về sau, 14 người trong số mất tích đã trở về trường học an toàn. 43 người còn lại vẫn không có thông tin. Các tổ chức hoạt động vì quyền sinh viên cáo buộc nhà chức trách thành phố Iguala bắt giữ bất hợp pháp những người mất tích nhưng cơ quan cảnh sát thành phố khẳng định không có sinh viên nào bị giam giữ. Trái lại, họ nghi ngờ những sinh viên đã chạy trốn vào các ngọn đồi gần đó sau vụ xả súng nên triển khai trực thăng tìm kiếm. Không ai được tìm thấy.
Sự việc lập tức gây chấn động dư luận toàn quốc. Khi có thông tin cho rằng sinh viên bị tấn công do cảnh sát nghi ngờ họ là thành viên băng đảng chống phá. Xã hội vô cùng bất bình và phản đối hành động làm việc chủ quan, cảm tính từ phía lực lượng chức năng. Hơn nữa, suy luận như vậy là “phản khoa học” vì các sinh viên ăn mặc đơn giản, liên tục kêu cứu và không trang bị vũ khí. Họ không hề có dấu hiệu đe dọa hoặc chống phá.
Hàng nghìn người dân Mexico đã xuống đường biểu tình phản đối buộc Thống đốc thành phố Iguala, Guerrero Angel Aguirre phải từ chức. Văn phòng Tổng công tố Mexico đã ra lệnh bắt giữ 22 sĩ quan cảnh sát Iguala vì liên quan đến vụ xả súng và mất tích. 280 cảnh sát khác bị thẩm vấn.
Còn Thị trưởng Jose Luis Abarca Velazquez cho biết không hề hay biết về sự việc và từ chối chịu trách nhiệm vì vào thời điểm xảy ra sự việc, ông đang tham dự hội nghị. Ông ta chỉ nghe được thông tin về vụ việc vào tối hôm đó thông qua thư ký nhưng đã ngay lập tức yêu cầu chỉ huy cảnh sát dừng lại và không được dùng vũ lực.
“Tôi cam kết sẽ hợp tác với cơ quan tư pháp nếu tôi bị điều tra”, ông Jose Luis khẳng định.
 |
| Thị trưởng Jose Luis Abarca Velazquez (phải) và vợ bị tố cáo là thủ phạm trong vụ tàn sát. |
Ngày 30/9, ông Jose xin nghỉ phép 30 ngày và được Hội đồng thành phố Iguala chấp thuận. Nhưng ngay sau đó, ông Jose và vợ đã trốn mất. Họ bị bắt khoảng một tháng sau đó nhưng vì tội danh giết hại nhà hoạt động nhân quyền Arturo Hernandez Cardona, một trong những người lên tiếng tố cáo vợ chồng thị trưởng là thủ phạm của vụ tàn sát.
Sự biến mất của các sinh viên là cuộc khủng hoảng chính trị và an ninh công cộng lớn nhất mà Tổng thống Enrique Pena Nieto phải đối mặt trong thời gian nắm quyền từ năm 2012 đến 2018. Vụ việc đã thu hút sự quan tâm của toàn thế giới và bị cộng đồng quốc tế lên án.
Không giống như những vụ án ma túy trọng điểm quốc gia, vụ bắt cóc 43 sinh viên Trường Cao đẳng Ayotzinapa (gọi tắt là vụ án Iguala) làm nổi bật sự cấu kết chặt chẽ giữa các nhóm tội phạm có tổ chức với chính quyền địa phương và cơ quan cảnh sát.
 |
| Hố rác, nơi được cho là đã thiêu xác các nạn nhân. |
Những thi thể cháy rụi
Ngày 7/11, gần 2 tháng sau khi 43 sinh viên Mexico mất tích, Bộ trưởng Tư pháp Mexico Jesus Murillo Karam tổ chức họp báo thông tin cảnh sát tìm thấy một số túi nhựa tại con sông San Juan ở Cocula. Các túi chứa nhiều bộ xương người bị thiêu cháy.
Kết quả xét nghiệm ADN cho thấy, những bộ hài cốt trên thuộc về khoảng 40 người, là sinh viên trong vụ tấn công xe bus. Thông tin ban đầu vụ giết người được thực hiện bởi Tiểu đoàn Bộ binh 27 thuộc quân đội Mexico.
Tự tổ chức điều tra bên lề sự việc, nhà báo điều tra Anabel Hernádez cho biết, cảnh sát đã nhận được thông tin hai trong năm chiếc xe bus bí mật vận chuyển heroin mà sinh viên không hay biết nên tấn công bất ngờ. Các sĩ quan quân sự trong khu vực dù biết nhưng cố tình không giúp đỡ sinh viên gặp nạn. Tuy nhiên, nhóm sinh viên bị bắt đưa đi đâu và bị sát hại như thế nào vẫn là một ẩn số.
Ngày 20/11/2014, thân nhân của 43 sinh viên Mexico mất tích đã đến thành phố Mexico và dẫn đầu các cuộc biểu tình yêu cầu chính phủ hành động. Hàng nghìn người đã tham gia ba cuộc tuần hành phản đối ở thủ đô. Nhiều người trong số đó tập trung gần Cung điện Quốc gia Mexico, ném chai lọ và pháo hoa vào cung điện và cảnh sát khi lực lượng chức năng cố gắng kiểm soát tình hình bằng vòi rồng.
Trong những năm sau đó, thân nhân những người bị hại tiếp tục tổ chức các cuộc biểu tình trong nước và tham dự phiên điều trần công khai của Ủy ban Liên Hợp Quốc về mất tích cưỡng bức (CED), làm tăng sự chú ý của giới truyền thông quốc tế với vụ án Iguala. Hoạt động đồng thời gây áp lực buộc Chính phủ Mexico phải tăng cường điều tra và tìm kiếm nguyên nhân đằng sau vụ thảm sát.
Ngày 3/12/2018, tân Tổng thống Mexico Andrés Manuel López Obrador tuyên bố thành lập Ủy ban Sự thật nhằm dẫn dắt cuộc điều tra về sự việc trên. Theo điều tra ban đầu, các nạn nhân bị áp giải lên xe cảnh sát và đưa về trung tâm thẩm vấn thành phố Iguala.
Vì nghi ngờ nhóm sinh viên Mexico là thành viên băng nhóm ma túy Los Rojos nằm ở thành phố Cocula gần đó, cảnh sát thành phố Iguala đã giao người cho cảnh sát thành phố Cocula.
Đến chiều ngày 27/9/2014, cơ quan điều tra thành phố Cocula đã giao nhóm sinh viên cho các tay súng thuộc băng nhóm ma túy Guerreros Unidos – đối thủ của băng Los Rojos. Trước thông tin trên, Sidronio Casarubias Salgado, kẻ cầm đầu Guerreros Unidos, hạ lệnh cho cấp dưới thủ tiêu tất cả và không để lại dấu vết.
Các nhà điều tra cho biết, thành viên có biệt danh El Chucky, thuộc băng đảng Guerreros Unidos, nhận trách nhiệm xử lý vụ việc. Trước khi ra tay, hắn ta đã tham khảo ý kiến của Francisco Salgado Valladares, một trong những quan chức đứng đầu lực lượng an ninh thành phố Iguala về cách thực hiện.
Các sinh viên được đưa đến một bãi rác ở ngoại ô Cocula. Trong quá trình di chuyển, nhiều khả năng 15 sinh viên đã chết vì ngạt thở. Những người còn lại bị các thành viên băng đảng Guerreros Unidos gồm Patricio Reyes Landa, Jonathan Osorio Gómez và Agustín García Reyes sát hại rồi vứt xác xuống hố rác.
Sau đó, họ dùng dầu diesel, xăng, lốp xe, gỗ và nhựa để đốt cháy thi thể và thủ tiêu chứng cứ. Đám cháy có thể đã kéo dài từ nửa đếm đến 2 hoặc 3 giờ chiều ngày hôm sau.
Băng đảng phân công lính canh cả ngày nhằm đảm bảo ngọn lửa được duy trì. Khi ngọn lửa đã tắt, các nghi phạm ném chất bẩn xuống hố để làm mát sau đó chia hài cốt vào 8 túi nhựa và vứt xuống sông San Juan.
El Chucky sau đó đã gửi tin nhắn cho Francisco Salgado Valladares xác nhận đã hoàn thành nhiệm vụ. “Chúng tôi đã biến chúng thành cát bụi và ném những gì còn sót lại xuống nước. Họ (ám chỉ chính quyền) sẽ không bao giờ tìm thấy chúng”, tin nhắn có đoạn.
 |
| Mexico bắt giữ nhiều cảnh sát có liên quan đến vụ án Iguala. |
Nỗ lực điều tra trong nhiều năm
Ngày 27/6/2020, sau những chiến dịch săn lùng gắt gao, lực lượng đặc nhiệm thuộc Cơ quan điều tra hình sự Mexico bắt được Sidronio, thủ lĩnh băng nhóm United Warriors, một trong những kẻ chịu trách nhiệm chính trong vụ bắt cóc, giết người, cùng 8 đồng phạm trực tiếp giết hại 43 sinh viên Mexico. Theo báo cáo của Ủy ban Sự thật, vụ án Iguala là âm mưu có tính toán, phối hợp giữa chính quyền, cảnh sát và băng nhóm ma túy Guerreros Unidos.
Chính quyền liên bang, bao gồm quân đội quốc gia và cảnh sát liên bang, đã biết về hoạt động tưởng niệm của sinh viên từ khi các em rời trường học cho đến khi di chuyển đến thành phố Iguala. Nhưng cảnh sát địa phương đã phối hợp với các tay súng để bắt cóc các sinh viên.
Từ nửa cuối năm 2020 đến năm 2021, thêm 27 người liên quan đến vụ án bị bắt giữ, trong đó gồm nhiều thành viên quân đội, cảnh sát. Gần đây nhất, ngày 19/8/2022, cựu Bộ trưởng Tư pháp Mexico Jesus Murillo Karam bị bắt. Ủy ban Sự thật cáo buộc ông Jesus tội danh “lợi dụng chức vụ, quyền hạn để làm sai lệch hồ sơ, chống lại lực lượng tư pháp”.
Là người chỉ huy cuộc điều tra tìm kiếm tung tích các nạn nhân, ông Jesus đã che giấu lời khai của những nhân chứng là sinh viên may mắn thoát chết và những người có mặt tại sự việc.
Tuy nhiên, vụ án Iguala vẫn chưa khép lại. Hành trình tìm kiếm sự thật và đòi lại công lý cho những nạn nhân xấu số vẫn nằm ở phía trước.
Ông Vidulfo Rosales, luật sư của một gia đình nạn nhân, kêu gọi chính phủ tiếp tục điều tra và bắt giữ thêm những nghi phạm liên quan đến vụ án. “Vẫn còn rất nhiều việc phải làm trước khi chúng ta có thể khép lại vụ án này”, ông Vidulfo khẳng định.
