Trường THCS Nguyễn Trãi có nguồn gốc từ Trường Phổ thông cấp 2-3 Nguyễn Trãi, được thành lập ngay từ giai đoạn đầu của nền giáo dục cách mạng. Từ năm 1949 - 1964, trường đã di chuyển qua nhiều địa điểm thuộc địa bàn thành phố.
Năm 1964 trường được xây dựng mới bằng tiền xổ số kiến thiết Thủ đô tại đường phố Giang Văn Minh. Lúc này, Trường Phổ thông cấp 2-3 Nguyễn Trãi được tách thành Trường PTTH Nguyễn Trãi và THCS Nguyễn Trãi như ngày nay. Kể từ 1964, quá trình phát triển của Trường THCS Nguyễn Trãi có thể chia làm 3 thời kỳ:
Thời kỳ 1964 - 1974: Thời kỳ đất nước có chiến tranh
Thời kỳ này, thầy trò Trường THCS Nguyễn Trãi đã thực hiện tốt lời dạy quý báu của Bác Hồ: “Dù khó khăn, gian khổ đến mấy thầy trò nhà trường vẫn làm tốt công tác dạy và học”.
Năm 1968 trong phong trào đoàn kết với nhân dân thế giới, trường được thành phố Hà Nội chọn kết nghĩa với Trường Trung học Đông Hưng ở Thủ đô Bình Nhưỡng – CHDCND Triều Tiên (hiện trường vẫn là thành viên trong Hội Hữu nghị Việt – Triều). Trong thời gian này, trường đã 2 lần tham gia sơ tán bảo đảm học tập, chống chiến tranh phá hoại của giặc Mỹ xâm lược.
Các thầy cô Hiệu trưởng ở thời kỳ này là: Cô Lê Thị Thu Lương (1964 - 1969), thầy Nguyễn Văn Hạ (1969 - 1972), thầy Lê Hoàng Lung (1972 - 1973).
Thời kỳ 1974 - 1999: Thời kỳ ổn định, xây dựng đất nước
Trường do cô Nguyễn Thị Bích Liên làm Hiệu trưởng, ổn định trên địa bàn phường Kim Mã. Trường đã thực hiện tốt phong trào thi đua Kỷ cương – Tình thương – Trách nhiệm. 25 năm liền là trường Tiên tiến, các tổ chuyên môn đều đạt tổ lao động giỏi cấp Quận, nhiều thầy cô đạt danh hiệu giáo viên dạy giỏi cấp Thành phố. Đặc biệt các tổ chuyên môn như tổ Xã hội, tổ Hóa - Sinh - Địa liên tục đạt danh hiệu Tổ Lao động XHCN.
Thời kỳ 1999 và thế kỷ XXI: Thời kỳ đổi mới hiện đại hóa giáo dục
Năm 1999 – 2007: Trường do thầy Nguyễn Huy Hòa làm Hiệu trưởng.
Năm 2000 Trường PTTH và THCS Nguyễn Trãi đã được xây dựng mới nhưng thuộc quyền quản lí của Trường THPT Nguyễn Trãi. Bởi vậy, trường gặp rất nhiều khó khăn vì phải chung cơ sở vật chất.
Từ năm 2007 - 2011: Trường do thầy Phạm Quang An làm Hiệu trưởng.
Năm 2010, Trường THPT Nguyễn Trãi chuyển về địa điểm mới thì Trường THCS Nguyễn Trãi đã được đầu tư cơ sở vật chất hiện đại: Đầy đủ các phòng chức năng, trang thiết bị đồng bộ đáp ứng các yêu cầu của việc đổi mới phương pháp dạy học.
Năm 2011 - 2015: Cô Hoàng Kim Thanh làm Hiệu trưởng.
Năm 2013, trường đã được công nhận “Đạt chuẩn Quốc gia”.
Năm 2015 - 2023: Cô Lê Hoàn Châu làm Hiệu trưởng.
Năm 2023 - 2024: Cô Phạm Thị Hương Giang làm Hiệu trưởng.
Trường được xây dựng và cải tạo tổng thể, được đầu tư đồng bộ các trang thiết bị hiện đại.
Năm 2024 – 2025: Cô Lê Thị Minh Huệ làm Hiệu trưởng. Trường được bàn giao cơ sở vật chất hiện đại với 27 phòng học, 25 phòng chức năng...
Nét đẹp truyền thống
60 năm qua, tập thể thầy trò, cán bộ nhân viên nhà trường, ngoài nhiệm vụ học tập tri thức văn hóa, rèn luyện phẩm chất đạo đức, nếp sống thanh lịch của người dân Thủ đô, Trường THCS Nguyễn Trãi còn tạo dựng cho mình những nét đẹp truyền thống:
1. Uống nước nhớ nguồn - tự hào truyền thống.
2. Đoàn kết nội bộ – Xây dựng tập thể “Tình thương - Kỷ cương - Trách nhiệm”.
3. Chấp nhận khó khăn vươn lên trong cuộc sống. Tự hoàn thiện bản thân, tạo nguồn vui, hạnh phúc.
Như:
- Trường đã xây dựng được biểu tượng Trường THCS Nguyễn Trãi với khẩu hiệu “Nhiệt tâm - Trí sáng” để tập thể giáo viên và học sinh nhà trường lấy đó làm phương hướng học tập, rèn luyện.
- Trong phong trào thi đua học tập, rèn luyện, nhà trường đã xây dựng được Quỹ học bổng “Sao Khuê” dành tặng học sinh có thành tích xuất sắc trong học tập.
Nhiều thế hệ cán bộ, giáo viên và học sinh đã trưởng thành từ mái trường này, như thầy Vũ Thượng Hậu - nguyên Hiệu trưởng Trường THCS Phan Chu Trinh, thầy Hoàng Bách - nguyên Hiệu trưởng Trường cấp 2 Hoàng Diệu (nay là Trường THCS Thăng Long), thầy Đinh Văn Hòe - nguyên Phó Hiệu trưởng Trường THCS Thành Công, thầy Dương Minh - nguyên Phó Hiệu trưởng Trường THCS Nguyễn Công Trứ, cô giáo Lê Hoàn Châu hiện là Hiệu trưởng Trường THCS Nguyễn Công Trứ, cô giáo Phạm Thị Hương Giang hiện là Hiệu trưởng Trường THCS Giảng Võ 2, cô giáo Nguyễn Thị Lan Hương hiện là Phó Hiệu trưởng Trường THCS Hoàng Hoa Thám, cô giáo Nguyễn Thị Vân Anh hiện là Phó Hiệu trưởng Trường THCS Nguyễn Công Trứ.
Cựu học sinh tiêu biểu: Nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên TW Đảng Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh; Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh Thái Nguyên Nguyễn Huy Dũng…
Nhà trường đã từng bước nâng cao chất lượng dạy và học:
Năm 2014, trường được nhận Bằng khen của Bộ GD&ĐT “Đã có thành tích xuất sắc trong xây dựng và trưởng thành”, năm 2015 nhà trường đã vinh dự nhận Bằng khen của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT và hai năm học liên tục (2022 - 2023, 2023 - 2024) trường đạt danh hiệu Tập thể Lao động Xuất sắc cấp Thành phố. Chi bộ nhà trường nhiều năm đạt danh hiệu Chi bộ Xuất sắc. Phong trào thể dục thể thao, hoạt động Đội Thiếu niên Tiền phong nhiều năm liên tục đạt danh hiệu Xuất sắc cấp Quận, Thành phố và Trung ương. Hội cha mẹ học sinh luôn là người bạn đồng hành đáng tin cậy trong công tác giáo dục của nhà trường.
+ Hàng năm, trường đều có giáo viên đạt giải trong các kì thi Giáo viên giỏi của quận Ba Đình.
+ Thường xuyên có học sinh đạt giải cao trong các kì thi Học sinh giỏi cấp Quận, Thành phố và quốc tế như Đại kiện tướng quốc tế trẻ nhất Việt Nam Đầu Khương Duy với rất nhiều Huy chương Vàng quốc tế và khu vực, học sinh Bảo Thắng - Huy chương Vàng cuộc thi Tìm kiếm Tài năng Toán học quốc tế năm học 2023 - 2024, học sinh Nguyễn Đức Bình giải Nhì cuộc thi Tài năng Tin học quốc tế - cấp thành phố Hà Nội…
+ Năm học 2023 - 2024, tỉ lệ học sinh đỗ lớp 10 công lập của trường xếp thứ 2/14 trường của quận Ba Đình.
+ Ngoài học tập, trường thường xuyên tổ chức các hoạt động ngoại khóa: Văn nghệ, TDTT, tham quan dã ngoại để giúp học sinh có những kĩ năng sống cần thiết.
Nhà trường luôn nhận được sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của UBND quận Ba Đình, Phòng Giáo dục & Đào tạo quận Ba Đình, của Đảng và chính quyền địa phương. Năm học 2023 - 2024, nhà trường đã được đầu tư cải tạo và xây dựng mới với đầy đủ cơ sở vật chất khang trang, hiện đại; đầy đủ các phòng học, phòng chức năng, nhà đa năng, sân bóng rổ tiêu chuẩn quốc tế, vườn sinh vật, nhà ăn, tầng hầm, thang máy… đáp ứng tối ưu cho yêu cầu giảng dạy và học tập của giáo viên, học sinh.
“Trong thời kỳ hiện đại hóa đất nước, thầy và trò Trường THCS Nguyễn Trãi với quyết tâm cao và lòng tự hào truyền thống sẽ đưa nhà trường tiến bộ không ngừng, phát triển hơn nữa, đáp ứng yêu cầu đổi mới của ngành Giáo dục Thủ đô”.
