Nghị quyết số 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đã xác định rõ yêu cầu đổi mới mô hình trường chuyên, đồng thời mở rộng các lớp chuyên thuộc khối STEM/STEAM nhằm phát hiện, bồi dưỡng và phát triển nhân tài quốc gia trong các lĩnh vực then chốt.
Bắt đầu đổi mới từ bậc cơ sở
Trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, yêu cầu về chất lượng nguồn nhân lực đang đặt ra những thách thức mới cho ngành giáo dục. Điều này đòi hỏi phải đổi mới toàn diện nền giáo dục phổ thông, đặc biệt là hệ thống các trường chuyên, trường năng khiếu và trường trọng điểm chất lượng cao.
Không chỉ còn là nơi bồi dưỡng học sinh giỏi phục vụ cho các kỳ thi, hệ thống trường chuyên đang từng bước chuyển mình trở thành những “vườn ươm” tài năng – nơi phát hiện, nuôi dưỡng những học sinh có năng lực sáng tạo, đổi mới, nghiên cứu và tiềm năng dẫn dắt sự phát triển trong tương lai. Đây chính là lực lượng nhân lực chất lượng cao, góp phần hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước nhanh và bền vững trong thời kỳ mới.
Năm học 2025–2026, Sở Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) Thanh Hóa đã ban hành hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ năm học, trong đó nhấn mạnh yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. Đặc biệt, sở yêu cầu các cơ sở giáo dục đẩy mạnh giáo dục STEM, năng lực số, trí tuệ nhân tạo (AI), tăng cường trải nghiệm hướng nghiệp và phân luồng học sinh sau THCS và THPT.
Không chỉ dừng lại ở chỉ đạo trên giấy, nhiều nhà trường trên địa bàn tỉnh đã chủ động thực hiện đổi mới một cách thực chất, bài bản. Trong đó, Trường THCS Trần Mai Ninh và Trường THPT chuyên Lam Sơn là những đơn vị tiêu biểu, đi đầu trong việc chuyển mình từ đào tạo học sinh giỏi sang phát triển năng lực toàn diện cho học sinh theo định hướng mới.
tại Trường THCS Trần Mai Ninh. Ảnh: NTCC
Là trường THCS trọng điểm của TP Thanh Hóa trước đây, nay là phường Hạc Thành, tỉnh Thanh Hóa, Trường THCS Trần Mai Ninh nhiều năm nay đã có uy tín trong việc phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi. Tuy nhiên, theo ông Dương Lê Hoàn – Hiệu trưởng nhà trường, mô hình đào tạo học sinh giỏi hiện nay cần được tái cấu trúc để phù hợp với yêu cầu của thời đại.
“Chúng tôi xác định, không thể dạy học sinh giỏi theo cách cũ: học nhiều, thi giỏi, đoạt giải. Học sinh cần được phát triển tư duy phản biện, khả năng hợp tác, kỹ năng giải quyết vấn đề. Tức là các em phải giỏi về năng lực, không chỉ về kiến thức,” ông Hoàn nhấn mạnh.
Từ định hướng đó, Trường THCS Trần Mai Ninh đã từng bước thay đổi phương pháp giảng dạy theo hướng tích hợp, liên môn. Nhiều hoạt động trải nghiệm sáng tạo, học tập theo dự án, các câu lạc bộ học thuật và nghiên cứu khoa học đã được triển khai. Học sinh được tiếp cận với nội dung STEM thông qua việc giải quyết các vấn đề thực tiễn, vận dụng kiến thức Toán – Lý – Hóa – Sinh – Tin trong các hoạt động thực hành, thí nghiệm và thiết kế sản phẩm.
Song song với STEM, nhà trường cũng từng bước đưa các chủ đề về trí tuệ nhân tạo (AI) vào các tiết Tin học, giúp học sinh làm quen với tư duy lập trình, tự động hóa, công nghệ dữ liệu… theo mức độ phù hợp. Đặc biệt, việc sử dụng công nghệ trong dạy học cũng được giáo viên áp dụng linh hoạt, góp phần thay đổi không khí lớp học, kích thích học sinh khám phá.
Ngoài chương trình chính khóa, Trường THCS Trần Mai Ninh còn chú trọng đến hoạt động hướng nghiệp sớm. Học sinh được tham gia diễn đàn nghề nghiệp, gặp gỡ các chuyên gia, trải nghiệm mô hình công việc thực tế thông qua video mô phỏng hoặc tham quan trực tiếp. Theo Hiệu trưởng nhà trường, việc định hướng nghề nghiệp không chỉ giúp các em chọn ngành đúng sau này, mà còn tạo động lực học tập và khơi dậy tinh thần cầu tiến.
“Chúng tôi coi giáo dục hướng nghiệp là một phần quan trọng của phát triển năng lực cá nhân. Học sinh cần hiểu vì sao mình học, học để làm gì, học để trở thành ai. Từ đó, các em mới chủ động tham gia vào hành trình học tập của mình,” ông Hoàn nói.
Đổi mới để giữ vai trò dẫn đầu
Ở bậc trung học phổ thông, Trường THPT chuyên Lam Sơn là điểm đến của những học sinh xuất sắc nhất tỉnh Thanh Hóa. Trong hành trình nhiều năm qua, Lam Sơn không chỉ là "cái nôi" đào tạo học sinh giỏi quốc gia mà còn là biểu tượng của chất lượng giáo dục mũi nhọn. Chính vì vị thế đó, Ban giám hiệu Trường THPT chuyên Lam Sơn xác định càng cần phải đổi mới mạnh mẽ hơn để không bị tụt hậu.
“Nhà trường đang khẳng định vị trí, vai trò của trường chuyên trong thời đại mới. Không chỉ là nơi dạy chuyên sâu một môn học, mà đây phải là nơi học sinh phát triển toàn diện: tư duy liên ngành, kỹ năng số, khả năng nghiên cứu, sáng tạo và định hướng nghề nghiệp rõ ràng,” ông Sơn chia sẻ.
Thực tế, những năm gần đây, Trường THPT chuyên Lam Sơn đã triển khai nhiều mô hình học tập tích hợp như STEAM (STEM kết hợp Nghệ thuật), dự án nghiên cứu khoa học học sinh, tổ chức các lớp học chuyên đề do giảng viên đại học giảng dạy. Trường cũng hợp tác với các trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp công nghệ để tạo điều kiện cho học sinh tiếp cận với các lĩnh vực khoa học – công nghệ tiên tiến, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo, công nghệ dữ liệu, robot và lập trình.
Học sinh lớp chuyên Tin học, Lý, Hóa và Toán không còn chỉ học để thi, mà còn được hướng dẫn để xây dựng đề tài, viết báo cáo khoa học, tham gia cuộc thi Khoa học kỹ thuật cấp quốc gia, quốc tế, hoặc ứng dụng kiến thức vào giải quyết các bài toán thực tế. Theo ông Sơn, đây chính là bước chuyển từ “học để biết” sang “học để làm” và “học để đổi mới”.
Đặc biệt, nhà trường cũng đang cố gắng từng bước đưa ngoại ngữ vào khai thác như công cụ để nâng cao chất lượng học tập. Không chỉ để thi các chứng chỉ quốc tế, học sinh được khuyến khích thuyết trình, viết báo cáo, đọc tài liệu chuyên ngành bằng tiếng Anh. Đây là yếu tố quan trọng để các em có thể học tập và làm việc trong môi trường toàn cầu sau này.
Trường THPT chuyên Lam Sơn cũng là một trong những đơn vị tiên phong trong công tác hướng nghiệp và phân luồng học sinh. Nhà trường tổ chức các buổi tư vấn nghề nghiệp với sự tham gia của chuyên gia, cựu học sinh, giảng viên đại học; diễn đàn định hướng ngành học và phối hợp với doanh nghiệp để học sinh có trải nghiệm thực tiễn. Qua đó, mỗi em học sinh đều có cơ hội tìm hiểu điểm mạnh của mình, xây dựng kế hoạch học tập và định hướng nghề nghiệp phù hợp.
Không chỉ là chuyển biến riêng lẻ của một vài cơ sở giáo dục, những thay đổi ở Trường THCS Trần Mai Ninh và THPT chuyên Lam Sơn là minh chứng rõ nét cho xu hướng đổi mới mô hình trường chuyên, trường năng khiếu theo hướng hiện đại, toàn diện và hội nhập.
Khi chủ trương đổi mới từ ngành giáo dục được các nhà trường cụ thể hóa bằng hành động thiết thực, học sinh không chỉ được học để thi, mà còn học để trưởng thành, học để làm chủ tương lai của mình.
Với cách tiếp cận đúng đắn, từ phát hiện sớm đến bồi dưỡng chuyên sâu, kết hợp giữa giáo dục khoa học và định hướng nghề nghiệp, hệ thống trường chuyên, trường năng khiếu của Thanh Hóa đang từng bước trở thành “vườn ươm” nhân tài thực sự cho địa phương và cho đất nước.
