Dựa trên các kết quả khảo sát của Trung tâm Nghiên cứu xã hội châu Âu (CEDOS) về những vấn đề mà học sinh Ukraine gặp phải khi ở nước ngoài, các chuyên gia đã đưa ra một số giải pháp.
Tìm nơi học mới
Cứ 3 trẻ em Ukraine, thì có một em hiện sống ở nhà. Do chiến tranh, những em còn lại được sơ tán đến một vùng khác của đất nước hoặc ra nước ngoài. Theo Bộ Giáo dục và Khoa học Ukraine, hiện có 672 nghìn học sinh Ukraine sống ở các nước khác.
Hầu hết trẻ em Ukraine chuyển đến sống ở Ba Lan, Đức, Cộng hòa Czech, Moldova, Hungary, Slovakia và Romania. Ở Ba Lan có 200 nghìn học sinh Ukraine, trong đó có 75 nghìn em học tại các trường bản xứ. Tổng cộng, trẻ em Ukraine đã cùng với bố mẹ đến 44 nước châu Âu, Mỹ, Canada, Úc và Nhật Bản.
Ở các nước thuộc Liên minh châu Âu, học sinh nhập cư có quyền học trung học miễn phí tại nơi tạm trú. Trong đó, có hai phương án học tập tại một nước mới: Cùng học với trẻ em bản xứ; Cùng học với trẻ em nhập cư từ các nước khác nhau. Đây là những lớp học thích ứng trong các trường học bản xứ hoặc các trung tâm giáo dục đặc biệt. Học sinh học bản ngữ, tìm hiểu những đặc điểm của đời sống, truyền thống địa phương, và được hỗ trợ tâm lý.
 |
| Các trường phổ thông Đức tiếp nhận học sinh Ukraine. |
Đa dạng hình thức học tập
Học bằng một ngôn ngữ xa lạ mà trẻ em Ukraine chưa từng học trước đây là một thách thức. Về mặt lý thuyết, những học sinh không biết bản ngữ nên được xếp vào các lớp học thích ứng. Nhưng không phải ở đâu cũng có những lớp học như thế. Ví dụ, cứ 10 trẻ em Ukraine học ở Ba Lan, chỉ có một em được vào các lớp học thích ứng. Những em còn lại ngồi cùng bàn với những học sinh Ba Lan mà không biết tiếng Ba Lan.
Một số nước có các chương trình dạy tiếng Anh trong trường phổ thông, và đây là lối thoát cho trẻ em Ukraine. Nhưng ngay cả khi biết tiếng Anh và học giỏi, nhưng không biết ngôn ngữ của nước sở tại, các em cũng khó hòa nhập.
Các quốc gia phải quan tâm tới việc học tiếng bản địa của trẻ em nhập cư. Họ mở các trường hè và trại ngôn ngữ. Ireland đã mở “trường hè” cho hàng nghìn học sinh Ukraine để nâng cao tiếng Anh và giúp hòa nhập. Tại Ba Lan, các trường hè dạy về Vật lý và Toán cho học sinh Ukraine được tổ chức bằng tiếng Ba Lan và Ukraine. Điều đó giúp học sinh Ukraine học tại Ba Lan dễ dàng hơn.
Một số quốc gia như Bỉ, Đan Mạch, Pháp, Lithuania và Slovakia đã mở các lớp “chuyển tiếp”, “nhập môn”, “tích hợp” hoặc “thích ứng” để giúp học sinh Ukraine học bản ngữ như tiếng nước ngoài. Ở Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha, học sinh Ukraine được học ở các trung tâm giáo dục đặc biệt. Ý cũng lên kế hoạch từ 1/9 tới đây sẽ mở cửa trường đón học sinh Ukraine.
Theo UNESCO, năm 2022, chính phủ Ba Lan cũng phân bổ thêm ngân sách cho việc học tập của học sinh Ukraine bằng cách tăng trợ cấp cho chính quyền địa phương. Bộ Giáo dục và Khoa học Ba Lan được cấp 180 triệu Złoty (khoảng 38,5 triệu USD) để hỗ trợ tâm lý cho học sinh Ukraine. Số tiền này sẽ cho phép các trường dạy thêm khoảng 3 triệu tiết, đồng thời tổ chức thêm các tiết học dự bị cho học sinh Ukraine từ lớp 1 - lớp 8.
 |
| Học sinh Ukraine phải học online. |
Chênh lệch về trình độ
Chương trình và chuẩn giáo dục của Ukraine và các nước khác nhau. Học sinh các nước châu Âu chủ yếu học theo chương trình 12 năm, còn học sinh Ukraine hiện tại vẫn học theo chương trình 11 năm. Điều này làm tăng sự khác biệt về chương trình phổ thông.
Chênh lệch trình độ học vấn ảnh hưởng tới cơ hội cho tương lai của những học sinh nhập cư vào năm cuối cấp. Ví dụ, ở Ba Lan, 7 nghìn trong số 75 nghìn học sinh Ukraine phải thi sau khi kết thúc THCS. Ngoài môn Toán, Khoa học tự nhiên và Ngoại ngữ, tất nhiên, các em phải thi bằng tiếng Ba Lan.
Kết quả thi quyết định triển vọng học tập tiếp theo của học sinh. Điểm thi chiếm một nửa số điểm cần thiết để vào THPT. Số còn lại là điểm tổng kết năm, thành tích đặc biệt, bằng khen và hoạt động tình nguyện...
Trong khi đó, ở Ba Lan có sự cạnh tranh cao vào các trường THPT, để sau đó vào học các trường đại học. Ngay cả những học sinh Ba Lan đạt điểm trung bình cũng không vào được trường đại học. Với các trường trung cấp kỹ thuật cũng không ít khó khăn. Lựa chọn khả dĩ nhất đối với học sinh Ukraine nhập cư là các trường dạy nghề sau tốt nghiệp THCS. Sau ba năm, học sinh tốt nghiệp có thể đi làm (thường là trong lĩnh vực dịch vụ) hoặc tiếp tục học để có bằng THPT.
Một số giáo viên Ba Lan đề nghị thay đổi kỳ thi cuối cấp đối với học sinh Ukraine. Nhưng chính quyền cho rằng không được hạ thấp chuẩn, và bình đẳng có nghĩa là yêu cầu như nhau đối với tất cả mọi người.
Ngành Giáo dục Ba Lan cũng đưa ra giải pháp để giải quyết vấn đề này. Trước hết, cần đánh giá những thiệt hại về giáo dục và sự chênh lệch trình độ học vấn của học sinh Ukraine. Cần tạo điều kiện (các lớp học thêm) để học sinh Ukraine có thể đuổi kịp các bạn đồng trang lứa ở nước sở tại.
 |
| Một lớp học ở Kharkiv, Ukraine. |
Thiếu giáo viên
Không phải nước nào cũng có kinh nghiệm hòa nhập học sinh nước ngoài vào hệ thống giáo dục của mình. Đôi khi, những nước có nhiều người nhập cư Ukraine hơn lại thiếu giáo viên. Ngoài ra, không phải tất cả giáo viên đều có thể dạy học sinh giao tiếp bằng ngôn ngữ khác, hoặc dạy ngôn ngữ quốc gia như là tiếng nước ngoài.
Nhiều giáo viên Ba Lan phàn nàn rằng, họ được phân công vào một lớp có một số học sinh Ukraine. Các em giao tiếp với nhau bằng tiếng mẹ đẻ và không hiểu tiếng Ba Lan. Các em chán học, còn Bộ Giáo dục không cung cấp bất kỳ tài liệu giảng dạy nào bằng tiếng Ukraine cho những học sinh này.
Để giải quyết khó khăn này, Bộ Giáo dục các nước Pháp, Áo, Czech, Đan Mạch, Đức, Hy Lạp cung cấp cho giáo viên tài liệu về khắc phục rào cản ngôn ngữ, trò chuyện với trẻ em về chiến tranh và về hỗ trợ tâm lý. Ở Slovakia, người ta tổ chức các bài học trực tuyến và podcast cho các giáo viên về chủ đề này.
Những nơi còn thiếu nhiều giáo viên, người ta tìm kiếm thêm cơ hội. Ở Ba Lan, người ta thuê người Ukraine làm trợ lý phiên dịch cho giáo viên để phiên dịch cho học sinh, cung cấp sách giáo khoa để học tiếng Ba Lan. Ở Latvia, người Ukraine không cần chứng chỉ giáo viên nếu họ chỉ giảng dạy cho học sinh Ukraine. Ở Romania, sinh viên các trường đại học sư phạm và giáo viên đã nghỉ hưu cũng có thể dạy học sinh nhập cư.
