Hạt hành tím giống OP của các nhà khoa học Việt Nam cho năng suất 25 tấn/ha, trong khi giống lai F1 là 30 tấn/ha, gấp đôi năng suất hành trồng từ củ giống trung bình 15 - 20 tấn/ha.
Trồng bằng củ dễ bị sâu bệnh
ThS Lê Đức Dũng, Phó bộ môn Rau - hoa - cây cảnh thuộc Viện Khoa học kỹ thuật nông nghiệp Duyên hải Nam Trung Bộ (ASISOV) cho biết, hầu hết nông dân trồng hành tím hiện nay chủ yếu sử dụng củ giống.
Trong khi quá trình sản xuất liên tục từ vụ này qua vụ khác khiến củ giống tích lũy sâu bệnh hại trong tầng đế củ. Ninh Thuận và Quảng Ngãi vốn là hai địa phương nổi tiếng với nghề trồng hành tím bằng củ.
Sâu bệnh hại tồn tại trong củ giống sẽ dẫn tới suy giảm chất lượng, củ hành thương phẩm sẽ nhỏ dần, làm ảnh hưởng đến năng suất. Thứ đến là chi phí vận chuyển củ giống từ địa phương này đến địa phương khác sẽ rất tốn kém, nông dân trồng hành tím sẽ thêm gánh nặng chi phí.
“Sau khi thu hoạch, những củ hành tím để lại làm giống cần phải được bảo quản tối thiểu 2 tháng mới được mang ra trồng. Như vậy sẽ tốn chi phí thuê kho bãi, nhân công phơi củ giống và công vận chuyển vào kho để bảo quản. Củ giống đã nằm trong kho rồi nhưng cũng cần phải đảo trộn để thông gió. Do đó, giá thành của củ giống hành tím sẽ tăng cao”, ThS Lê Đức Dũng cho hay.
Nếu trồng hành tím bằng hạt giống thì 1 ha chỉ cần 1 kg hạt giống, chi phí vận chuyển từ nơi này đến nơi khác không đáng kể, còn bảo quản trong lạnh thì hạt giống chiếm diện tích rất nhỏ. Như vậy, trồng hành tím bằng hạt giống chi phí về giống sẽ rất thấp.
Công nghệ nhân giống hành tím bằng hạt giống được ASISOV nghiên cứu bao gồm hai phương pháp chính là nhân giống bằng hạt OP và nhân giống bằng hạt lai F1. Nhân giống bằng hạt OP là hạt giống thụ phấn tự nhiên, tức là các cây tự thụ phấn và tạo ra hạt giống. Nhân giống bằng hạt lai F1 là sử dụng các cây bố mẹ cơ bản để lai tạo nhằm tạo ra thế hệ mới.
Quy trình nhân giống hành tím bằng hạt OP bắt đầu bằng việc chọn lọc và phục tráng các dòng hành tím địa phương qua 3 thế hệ. Quá trình thụ phấn tự nhiên được thực hiện bằng ong. Sau đó, cây con mọc từ hạt OP được gieo ươm trong khay, chăm sóc cẩn thận trong điều kiện nhà lưới.
Trong quy trình nhân giống bằng hạt lai F1, một giống hành tím địa phương được chọn làm dòng bố mẹ, trong khi một dòng hành tím đặc biệt không thể tự thụ phấn (bất dục đực) được lựa chọn làm dòng mẹ.
Quá trình thụ phấn được thực hiện nhờ các loài ong giao phấn. Từ việc lai tạo này, hạt lai F1 được hình thành. Cây con mọc từ những hạt lai F1 này được gieo ươm trong khay và chăm sóc cẩn thận trong điều kiện nhà lưới.
Sau khi hạt được gieo ươm từ 45 - 60 ngày, các cây con mọc lên từ hạt OP và hạt lai F1 đều được đưa ra trồng tại ruộng sản xuất. Sau khoảng 90 - 100 ngày tiếp theo là có thể thu hoạch củ hành thương phẩm hoặc giữ lại làm củ giống cho vụ sau.
Năng suất tăng gấp đôi
Theo TS Vũ Văn Khuê, Phó Viện trưởng ASISOV, vì được nhân giống hữu tính nên cây hành từ hạt giống khỏe mạnh hơn, tỷ lệ sống cao, củ hành to hơn và khả năng chống chịu cũng tốt hơn.
ThS Lê Đức Dũng cho biết, đơn vị đã thử nghiệm thành công mô hình trồng cây hành tím từ hạt OP và hạt lai F1. Dù mới chỉ ở quy mô nhỏ, nhưng theo đánh giá năng suất hành tím trồng từ hạt có thể tăng gấp đôi so với trồng từ củ giống truyền thống. Cụ thể, hành tím giống OP cho năng suất 25 tấn/ha, trong khi giống lai F1 là 30 tấn/ha, gấp đôi năng suất hành trồng từ củ giống trung bình 15 - 20 tấn/ha.
Bên cạnh đó, sử dụng hạt giống trong canh tác hành tím giúp tiết kiệm đáng kể chi phí đầu vào. Với phương pháp dùng củ giống, quy mô 1 ha, tùy theo kích cỡ củ giống, nông dân phải chi từ 2 - 3 tấn củ, tương đương từ 80 triệu đến 195 triệu đồng chi phí mua giống. Thêm vào đó, điều kiện nắng nóng của vụ hè thu khiến tỷ lệ hao hụt củ giống cao, buộc người trồng phải sử dụng lượng giống nhiều hơn, lên tới 3 tấn/ha.
Với hạt giống, diện tích 1 ha chỉ cần khoảng 1 kg hạt giống có thể gieo ra đủ cây con khoảng 60 triệu đồng, giảm hơn một nửa chi phí so với củ giống. Nhờ đặc điểm nhỏ gọn, hạt giống dễ dàng vận chuyển và cũng không chiếm nhiều diện tích bảo quản nếu bảo quản trong điều kiện lạnh.
Giống hành tím được nhân giống hạt OP phục vụ cho nhu cầu sản xuất nội địa, dùng để ăn tươi, làm gia vị. Còn giống hành tím được nhân giống hạt F1 phục vụ cho nhu cầu chế biến, giống hành này củ sẽ lớn hơn, được sử dụng để chế biến hành phi. Nguyên liệu chế biến hành phi hiện nay chủ yếu được mua hành củ từ nước ngoài về gia công, chứ lượng sản xuất trong nước không đáng kể”, ThS Lê Đức Dũng chia sẻ.
Hiện nay, Viện Khoa học kỹ thuật nông nghiệp Duyên hải Nam Trung Bộ đã nghiên cứu thành công quy trình nhân giống hành tím với quy mô nhỏ, bước sang năm 2025, mô hình này sẽ được đưa ra sản xuất đại trà.
