Đại diện của nhóm thuốc này có 2 tên gọi được dùng nhiều nhất và phổ biến nhất là Dexamethasone và Prednisolone.
Chúng quen thuộc đến nỗi một số người khi có những vấn đề sức khỏe liên quan như dị ứng, đau nhức xương khớp… thì tự ý ra các quầy thuốc mua về dùng kèm với các loại thuốc khác hoặc dùng đơn lẻ theo “kinh nghiệm” mà không hề hiểu hết các tác hại khó lường.
Nhóm thuốc Corticoide có chức năng và tác dụng tương tự như một loại hormone được sản xuất ra từ vỏ thượng thận trong cơ thể con người. Do đó, nó được sử dụng thay thế ở các trường hợp suy vỏ thượng thận cấp hoặc mạn, suy thượng thận do thuốc và suy tuyến yên…
Các loại thuốc thuộc nhóm thuốc Corticoide được sử dụng hướng vào mục đích chống dị ứng (như viêm mũi dị ứng, mày đay, cảm cúm…), chống viêm (như viêm khớp, viêm tuyến giáp, viêm loét đại tràng xuất huyết…) và ức chế miễn dịch (như thấp khớp cấp, lupus ban đỏ, viêm đa khớp dạng thấp, hội chứng thận hư…).
Trong một số trường hợp bệnh lý, thuốc Corticoide được sử dụng với liều rất cao để đạt được hiệu quả và chấp nhận tác dụng phụ. Tuy nhiên, các nhà chuyên môn vẫn luôn cân nhắc cho thuốc đạt hiệu quả với liều lượng thấp nhất nhằm hạn chế tối đa các biến chứng. Thuốc dùng với liều càng cao và thời gian càng kéo dài thì nguy cơ tác hại càng nhiều.
Điều đáng lưu ý là dù thuốc Corticoide dùng ở dạng bôi ngoài da hoặc thuốc xịt mũi, khí dung thì các tác hại mà nhóm thuốc này mang lại vẫn như nhau.
Sau đây là các biến chứng hay tác hại thường thấy do sử dụng thuốc nhóm Corticoide:
- Tác hại trên sự sinh sản: Phụ nữ mang thai, nhất là trong 3 tháng đầu tiên của thai kỳ, dùng thuốc nhóm Corticoide có thể gây dị tật bẩm sinh cho thai nhi hoặc gây sẩy thai.
- Tác hại trên hệ tiêu hóa: Gây viêm loét dạ dày, xuất huyết tiêu hóa và nghiêm trọng nhất là thủng dạ dày.
- Tác hại trên ngoại hình cơ thể: Mọc râu, rậm lông, nổi mụn trên mặt, mỏng da và dễ bầm máu, mặt tròn như trăng (hội chứng Cushing); Chậm phát triển chiều cao trẻ em (và có thể không phát triển lại bình thường sau này); do giữ nước và giữ muối nên gây phù và tăng huyết áp.
- Tác hại trên hệ thần kinh: Gây rối loạn hành vi và rối loạn tâm thần theo 2 dạng trái ngược nhau là trầm cảm hoặc hưng phấn. Người dùng có thể rơi vào trạng thái nghiện dùng thuốc Corticoide.
- Tác hại trên hệ thống miễn dịch: Có thể làm suy giảm hệ thống miễn dịch, làm giảm sức đề kháng với các tác nhân gây bệnh, nhất là vi khuẩn, tạo điều kiện cho một nhiễm trùng nhỏ bùng nổ thành một nhiễm khuẩn nặng nề gây bệnh cảnh phức tạp có thể dẫn đến chết người.
- Tác hại trên hệ cơ xương khớp: Gây teo cơ, vết thương hoặc vết mổ lâu lành, loãng xương, xương giòn dễ gãy, gây hoại tử đầu xương đùi vô khuẩn.
- Tác hại lên sự chuyển hóa: Thuốc có khả năng gây tăng hàm lượng đường trong máu nên là nguy cơ khởi phát bệnh đái tháo đường ở người mắc bệnh đái tháo đường tiềm ẩn hoặc người bị rối loạn sự dung nạp đường máu. Ngoài ra, thuốc còn gây rối loạn lipid máu, rối loạn cân bằng nitơ và giảm kali máu (gây yếu cơ, liệt cơ và trầm trọng nhất là suy hô hấp).
- Tác hại trên hệ thận và tiết niệu: Dùng thuốc Corticoide liều cao nếu ngừng đột ngột sẽ dẫn đến cơn suy thượng thận cấp. Dùng thuốc lâu ngày, lúc ngưng thuốc có thể gây suy vỏ thượng thận mạn cho dù giảm dần liều lượng thuốc trước khi dừng hẳn việc sử dụng.
Trong chuyên môn, thuốc không có chống chỉ định tuyệt đối, thầy thuốc vì quyền lợi sinh mạng của người bệnh mà cân nhắc ra chỉ định phù hợp. Sau đây là các chống chỉ định mà người dùng bình thường phải lưu ý để tránh “lợi bất cập hại” khi dùng thuốc nhóm Corticoide cho dù nó mang lại những lợi ích trước tưởng như là tốt:
- Phụ nữ nghi ngờ mang thai và đang mang thai, nhất là 3 tháng đầu tiên.
- Người đang mắc bệnh lao phổi tiến triển hay các nhiễm trùng nặng.
- Người đang điều trị hoặc có tiền sử mắc bệnh loét dạ dày tá tràng, xuất huyết tiêu hóa.
- Người mắc bệnh tâm thần đang tiến triển hoặc bị rối loạn tâm thần nặng.
- Người mắc bệnh loãng xương nặng, nhất là ở những người cao tuổi.
- Người đang mắc các bệnh đái tháo đường, tăng huyết áp và suy tim.
Lời khuyên: Để phòng những tác hại của các thuốc nhóm Corticoide nói riêng và nhiều loại thuốc khác nói chung, người bệnh cần đi khám và tuân theo sự chỉ dẫn của các bác sĩ. Người bệnh không thể tự dùng thuốc theo sự “mách bảo” của ai đó hoặc từ “kinh nghiệm” bản thân cho các trường hợp tương tự vì trong nhiều trường hợp bệnh ban đầu có biểu hiện bên ngoài tưởng chừng như giống nhau nhưng tiến triển và kết thúc lại hoàn toàn khác nhau.
