Bức tranh nghèo nhiều tầng thiếu hụt
Si Pa Phìn là xã biên giới của tỉnh Điện Biên, có diện tích tự nhiên rộng, địa hình hiểm trở, bị chia cắt bởi núi cao, khe sâu và hệ thống suối dày đặc. Sau khi sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính, xã có hơn 10.500 nhân khẩu sinh sống tại 20 bản, trong đó có 9 bản giáp biên giới Việt - Lào.
Đồng bào dân tộc thiểu số chiếm đa số ở xã, đời sống người dân phụ thuộc lớn vào nông - lâm nghiệp truyền thống, dễ bị tổn thương trước thiên tai, dịch bệnh và biến động thị trường.
Trong nhiều năm, cái nghèo ở Si Pa Phìn không đơn thuần được đo bằng thu nhập thấp. Nó hiện hữu rõ nét qua những con đường đất trơn trượt vào mùa mưa, những lớp học còn thiếu phòng kiên cố, những hộ gia đình chưa có nước sinh hoạt hợp vệ sinh hay những đứa trẻ suy dinh dưỡng do điều kiện chăm sóc sức khỏe còn hạn chế. Có thời điểm, tỷ lệ hộ nghèo của xã lên tới hơn 50%, phản ánh một thực tế đời sống người dân bị bao phủ bởi nhiều “lớp thiếu hụt” cùng lúc.
Chính vì vậy, nếu chỉ tập trung hỗ trợ về tiền hoặc vật chất trước mắt, công tác giảm nghèo khó mang lại hiệu quả lâu dài. Việc giải quyết một thiếu hụt mà bỏ qua các thiếu hụt khác khiến cái nghèo dễ tái diễn, thậm chí bền chặt hơn khi điều kiện sống cơ bản không được cải thiện.
Xuất phát từ thực tiễn ấy, bài toán giảm nghèo ở Si Pa Phìn không thể tách rời phát triển kinh tế với nâng cao dân trí, chăm sóc sức khỏe và cải thiện điều kiện sống của người dân. Đây cũng là nền tảng để địa phương từng bước chuyển cách tiếp cận, coi giảm nghèo là một quá trình tổng thể, lâu dài và bền bỉ.
Tiếp cận nghèo không chỉ thu nhập
Những năm gần đây, cách tiếp cận giảm nghèo ở Si Pa Phìn đã có sự thay đổi rõ rệt. Thay vì chỉ đặt mục tiêu kéo giảm tỷ lệ hộ nghèo trên giấy tờ, địa phương từng bước tập trung thu hẹp các thiếu hụt cơ bản trong đời sống người dân như giáo dục, y tế, nhà ở, nước sạch, việc làm và khả năng tiếp cận các dịch vụ xã hội thiết yếu.
Trong lĩnh vực giáo dục, việc duy trì mạng lưới trường lớp, tăng tỷ lệ phòng học kiên cố, tổ chức bán trú cho học sinh vùng khó đã góp phần giữ chân học sinh đến trường, hạn chế tình trạng bỏ học sớm. Với y tế, người dân được tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu tốt hơn, từng bước nâng tỷ lệ tham gia bảo hiểm y tế, góp phần giảm gánh nặng chi phí khi ốm đau.
Xã tập trung đầu tư kết cấu hạ tầng được xác định là giải pháp quan trọng để mở lối phát triển; giao thông nông thôn từng bước được cứng hóa đến các bản; điện lưới quốc gia phủ rộng; hệ thống nước sinh hoạt hợp vệ sinh được quan tâm đầu tư. Những con đường mới không chỉ rút ngắn khoảng cách địa lý mà còn rút ngắn khoảng cách trong tiếp cận dịch vụ công, giáo dục, y tế và thị trường tiêu thụ nông sản cho người dân nơi đây.
Thực tế cho thấy, khi các điều kiện sống cơ bản được cải thiện, người dân có thêm “dư địa” để vươn lên. Giảm nghèo lúc này không còn là sự hỗ trợ bị động mà trở thành quá trình chủ động nâng cao chất lượng cuộc sống của chính mỗi gia đình.
Thay đổi nhận thức là then chốt
Bên cạnh những khó khăn về điều kiện tự nhiên và hạ tầng, một thách thức không nhỏ trong công tác giảm nghèo ở Si Pa Phìn là sự chênh lệch về nhận thức và thói quen sinh hoạt, sản xuất của người dân. Trong thời gian dài, tại một số bản vẫn tồn tại tâm lý trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước, chưa mạnh dạn thay đổi cách làm ăn hay đầu tư cho tương lai lâu dài.
Nhận diện rõ điều này, song song với đầu tư cơ sở vật chất, công tác tuyên truyền, vận động được địa phương đặc biệt coi trọng. Vai trò của cán bộ cơ sở, trưởng bản, người có uy tín trong cộng đồng được phát huy trong việc giải thích, hướng dẫn, giúp người dân hiểu rõ rằng chính sách hỗ trợ chỉ mang tính “đòn bẩy”, còn con đường thoát nghèo bền vững phải dựa vào sự chủ động của mỗi gia đình.
Thông qua các cuộc họp bản, những buổi tiếp xúc trực tiếp giữa chính quyền với người dân, nhiều vấn đề được tháo gỡ từ gốc, như: Vì sao cần cho con đi học đầy đủ, vì sao phải chăm lo sức khỏe từ sớm, vì sao cần thay đổi cách sản xuất để nâng cao năng suất. Khi những lợi ích dài hạn được phân tích rõ ràng, người dân dần thay đổi cách nhìn, mạnh dạn áp dụng cái mới.
Sự chuyển biến ấy không ồn ào, nhưng bền bỉ. Nhiều hộ gia đình bắt đầu quan tâm hơn đến việc cho con học hành đến nơi đến chốn, chú trọng cải thiện nhà ở, chủ động học hỏi kỹ thuật sản xuất. Đây chính là những dấu hiệu cho thấy giảm nghèo đang đi từ “ý chí của chính quyền” sang “nhu cầu tự thân của cộng đồng”.
Nền tảng cho chặng đường phía trước
Nhờ triển khai đồng bộ các giải pháp, bức tranh giảm nghèo ở Si Pa Phìn đã có những gam màu sáng hơn. Tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh so với đầu nhiệm kỳ, bình quân mỗi năm giảm trên 5%. Thu nhập bình quân đầu người từng bước được nâng lên, đời sống vật chất và tinh thần của người dân cải thiện rõ nét.
Quan trọng hơn, kết quả giảm nghèo không chỉ thể hiện bằng các con số thống kê mà còn được phản ánh qua chất lượng sống của người dân. Nhiều hộ đã có nhà ở kiên cố hơn, trẻ em đến trường đều đặn hơn, người dân được tiếp cận đầy đủ hơn với y tế, giáo dục và các chính sách an sinh xã hội. Diện mạo nông thôn nơi đây từng bước đổi thay, tạo nền tảng để xã tiếp tục phấn đấu hoàn thành các tiêu chí nông thôn mới.
Giảm nghèo đa chiều ở Si Pa Phìn vì thế không phải là chuỗi hành động rời rạc, mà là một quá trình có trọng tâm, trọng điểm, gắn với phát triển con người và nâng cao năng lực tự vươn lên của cộng đồng.
Dù phía trước vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức, nhưng với cách tiếp cận đã được định hình, xã đang từng bước xây dựng nền móng vững chắc để giảm nghèo không bị đứt gãy khi các chương trình hỗ trợ kết thúc.
Từ nền tảng đó, Si Pa Phìn có cơ sở để tiếp tục triển khai sâu hơn các giải pháp về sinh kế, giáo dục, y tế và an sinh xã hội trong giai đoạn tới.
