Ngày 27/11, tại TPHCM, Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) tổ chức Hội thảo khoa học về phòng, chống tác hại của thuốc lá năm 2025.
Hội thảo là diễn đàn cập nhật các kết quả nghiên cứu mới nhất về tác hại của thuốc lá và thuốc lá điện tử; thảo luận xu hướng sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới trong thanh thiếu niên và cộng đồng; đồng thời chia sẻ các mô hình, sáng kiến, giải pháp can thiệp hiệu quả ở trung ương và địa phương.
Qua đó, hội thảo đề xuất những kiến nghị nhằm tăng cường chính sách và hoạt động phòng, chống tác hại của thuốc lá trong giai đoạn mới.
Hội thảo có sự tham gia của đại diện các Sở Y tế, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) các tỉnh, các bộ, ngành, trường đại học, cùng các chuyên gia và tổ chức xã hội.
Chương trình hội thảo diễn ra với nhiều nội dung khoa học chuyên sâu, tập trung vào hành vi tiêu dùng và tác hại của thuốc lá, cũng như thực trạng xây dựng môi trường không khói thuốc lá tại các nơi công cộng.
Thông qua hội thảo, các đơn vị như CDC Ninh Bình, Quảng Ngãi, Đồng Nai, Hải Phòng và Tây Ninh có cơ hội trình bày kết quả nghiên cứu tại địa phương, phản ánh mức độ tiếp cận thuốc lá của người dân, xu hướng sử dụng thuốc lá ở người trẻ và nhận thức của cộng đồng về tác hại thuốc lá.
Thách thức từ các sản phẩm thuốc lá mới
ThS.BS Phan Thị Hải - Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) nhấn mạnh ý nghĩa đặc biệt của sự kiện, trong bối cảnh Việt Nam đang đối mặt nhiều thách thức mới từ các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới.
Theo bà Hải, tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới trưởng thành đã giảm từ 45,3% (2015) xuống còn 38,9% (2023). Ở nhóm học sinh 13 - 17 tuổi, tỷ lệ này giảm từ 5,36% (2013) còn 2,78% (2019).
Nhận thức cộng đồng về tác hại thuốc lá cũng được cải thiện đáng kể, với 88,9% người dân biết thuốc lá gây bệnh nguy hiểm (2024).
"Song song với những thành tựu, chúng ta đang đối mặt với nhiều thách thức. Tình trạng quảng cáo, khuyến mại, tài trợ thuốc lá vẫn diễn ra; nguồn lực thanh tra, kiểm tra tại nhiều địa phương còn hạn chế; công tác quản lý và xử lý vi phạm chưa đáp ứng yêu cầu.
Bên cạnh đó, những sản phẩm thuốc lá mới, đặc biệt là thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đang gia tăng nhanh chóng, tạo ra các thách thức phức tạp hơn", bà Hải nói.
Trước tình hình đó, các nghiên cứu khoa học trở thành nền tảng quan trọng. Những năm qua, Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá đã phối hợp với nhiều cơ quan trung ương, trường đại học, bệnh viện và tổ chức xã hội để tiến hành nghiên cứu, khảo sát và đánh giá chính sách.
"Nhiều kết quả đã trực tiếp đóng góp cho công tác hoạch định pháp luật. Điển hình, kết quả nghiên cứu về thực trạng sử dụng thuốc lá điện tử trong học sinh và người trưởng thành đã là bằng chứng quan trọng để Quốc hội thông qua Nghị quyết 173, cấm toàn diện thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng", bà Hải cho hay.
Điểm sáng từ nghiên cứu khoa học đến chính sách
Tại hội thảo, ThS Dương Tú Anh (Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá) đánh giá, hệ thống nghiên cứu về thuốc lá ở Việt Nam trong những năm qua đã có nhiều điểm sáng.
Các chủ đề nghiên cứu đa dạng, bám sát xu hướng sản phẩm mới, từ giám sát tình hình sử dụng thuốc lá truyền thống, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, đến đánh giá phơi nhiễm khói thuốc thụ động, hiệu quả luật, chi phí điều trị và các nghiên cứu kinh tế – xã hội.
Nhiều cuộc khảo sát quy mô quốc gia như GATS, GYTS cùng các mô hình can thiệp chuyển đổi cây trồng thuốc lá tại Tây Ninh, Lạng Sơn đã đem lại kết quả rõ rệt, cung cấp bằng chứng giá trị phục vụ hoạch định chính sách.
Tuy nhiên, bà Tú Anh cũng chỉ ra các khoảng trống cần khắc phục. Việt Nam vẫn thiếu các nghiên cứu dài hạn về tác hại thuốc lá điện tử và nung nóng, chưa nghiên cứu liên tục trên đa dạng nhóm đối tượng.
Nghiên cứu về chi phí - hiệu quả các mô hình can thiệp lớn còn hạn chế, trong khi đánh giá tác động chính sách thuế - giá vẫn chủ yếu dựa trên các nghiên cứu quốc tế.
Bên cạnh đó, việc ứng dụng big data và khảo sát trực tuyến chưa được triển khai toàn diện.
Trong báo cáo tiếp theo, PGS.TS Trần Thị Tuyết Hạnh (Trường Đại học Y tế công cộng) cập nhật bức tranh thực trạng sử dụng thuốc lá ở người trưởng thành.
Bà Hạnh cho biết, trên thế giới hiện nay, khoảng một phần tư người trưởng thành vẫn hút thuốc, đặc biệt tại khu vực Đông Á và Đông Nam Á – nơi tỷ lệ nam giới hút thuốc ở mức rất cao.
Tại Việt Nam, xu hướng giảm hút thuốc lá điếu truyền thống đang diễn biến tích cực, tuy nhiên tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử lại tăng nhanh, đạt 3,7% vào năm 2022, cao hơn nhiều so với mức 0,2% năm 2015; riêng nhóm tuổi 15 - 24, tỷ lệ này lên tới 7,3%.
Về phơi nhiễm khói thuốc thụ động, nhiều địa điểm như nơi làm việc, trường đại học và phương tiện giao thông đã có sự cải thiện; tuy nhiên, tại quán bar, quán cà phê, khách sạn và trong gia đình, tỷ lệ phơi nhiễm vẫn ở mức đáng lo ngại.
Tỷ lệ người hút thuốc được cán bộ y tế tư vấn bỏ thuốc tăng mạnh, từ 29,7% (năm 2010) lên 90% (năm 2023).
Các cảnh báo sức khỏe trên bao bì tiếp tục phát huy tác dụng khi có tới 80% người hút thuốc chú ý đến cảnh báo, trong đó 63,4% cho biết đã từng suy nghĩ bỏ thuốc trong 30 ngày gần nhất do tác động từ thông tin này.
Nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra rằng tình trạng tiếp thị thuốc lá vẫn tồn tại ở một số kênh như cửa hàng bán lẻ, mạng xã hội hoặc thông qua các hình thức khuyến mại, dù pháp luật đã có quy định cấm.
Từ thực tiễn và các bằng chứng khoa học, các đại biểu thống nhất rằng trong giai đoạn tới cần tiếp tục tăng cường nghiên cứu, đặc biệt là các nghiên cứu về tác hại của thuốc lá mới, tác động của chính sách thuế – giá và các mô hình can thiệp dựa trên dữ liệu lớn.
Những kết quả nghiên cứu này sẽ góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật, củng cố công tác truyền thông và nâng cao hiệu quả thực thi Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá.
