Nghệ thuật đương đại đã bổ khuyết cho nghệ thuật truyền thống bằng các sáng tạo mới, chất liệu mới, sự hấp dẫn và hơi thở mới.
Hay nhưng chưa thu hút
Nhằm bảo tồn, phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam đã tổ chức hội thảo quốc gia xoay quanh chủ đề này với sự tham gia của đông đảo giới quản lý, chuyên gia, nghệ sĩ, nghệ nhân, giảng viên các trường đại học, nhà hát, câu lạc bộ về nghệ thuật truyền thống và di sản văn hóa.
Theo ông Tạ Quang Đông - Thứ trưởng Bộ VH,TT&DL, nghệ thuật truyền thống Việt Nam vô cùng đa dạng, nhiều loại hình: Sân khấu, âm nhạc, múa, mỹ thuật. Nghệ thuật truyền thống nuôi dưỡng tâm hồn, tình cảm, nhân cách, phẩm giá con người Việt Nam… góp phần tạo nên bản lĩnh của quốc gia.
“Nghệ thuật truyền thống được coi là nền tảng tinh thần xã hội, định hình các giá trị chuẩn mực của con người Việt Nam hướng đến chân - thiện - mỹ. Trong nền kinh tế thị trường, nghệ thuật truyền thống góp phần tạo ra sản phẩm văn hoá. Đồng thời, là một trong 3 yếu tố tạo nên sức mạnh mềm của một dân tộc”, ông Tạ Quang Đông nhấn mạnh.
Thứ trưởng Bộ VH,TT&DL cho rằng, nhiều môn nghệ thuật truyền thống của Việt Nam rất hay nhưng chưa thu hút đại chúng. Khi bạn bè quốc tế được nghe giới thiệu về một môn nghệ thuật truyền thống nào đó, họ đều trầm trồ về vẻ đẹp và nét tinh túy. Tuy nhiên, nghệ thuật truyền thống đang đứng trước xu hướng thương mại hóa, dẫn đến nguy cơ mất bản sắc, văn hóa nội sinh bị “hòa tan” với văn hóa ngoại sinh.
Dưới góc nhìn thực hành nghệ thuật lẫn quản lý, NSND Nguyễn Xuân Bắc - Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn nhận định, nghệ thuật truyền thống chưa thu hút bởi tính nguyên bản còn đậm đặc, phải là người hiểu văn hóa mới thấy hay: “Chúng ta có thể đi đâu đó xem chương trình phục vụ du lịch, dù có thể không hiểu nhưng tính trình diễn rất cao nên thấy hay”.
NSND Xuân Bắc đưa ra ví dụ về di sản hát Xoan của Phú Thọ rất được quan tâm bảo tồn, được giới nghệ nhân ra sức phát huy giá trị. Tuy nhiên, khi đưa hát Xoan ra với khách quốc tế mà không giới thiệu trước thì họ không nắm được văn hóa, không hiểu căn cốt của hát Xoan. Khi họ không hiểu thì không thể thu hút, không thể giữ chân khán giả. Không phải nghệ thuật hát Xoan không đặc sắc, nhưng tính trình diễn để hấp dẫn thì không có nhiều.
Trong khi đó, NSND Vũ Tự Long - Giám đốc Nhà hát Chèo Quân đội, thừa nhận cả đời gắn bó với nghệ thuật truyền thống, nhưng qua hành trình tham gia chương trình “Anh trai vượt ngàn chông gai”, đã khiến bản thân được mở mang, học hỏi được nhiều điều, nhiều cách thức để đưa nghệ thuật truyền thống tiệm cận với giới trẻ.
“Trong MV Bắc Bling đang “hot trend” toàn cõi mạng xã hội đặt ra câu hỏi, là tại sao ca sĩ Hòa Minzy đã rất nổi tiếng nhưng vẫn phải mời thêm NSƯT Xuân Hinh cùng tham gia? Đó là vì nghệ sĩ Xuân Hinh thu hút thêm một tầng lớp khán giả khác. Điều này cho thấy, việc hội tụ nhiều nghệ sĩ thuộc nhiều lứa tuổi sẽ thu hút công chúng ở nhiều lứa tuổi khác nhau”, NSND Tự Long cho hay.
Cần sáng tạo, đổi mới
PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương - Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam cũng lấy ví dụ trường hợp MV Bắc Bling để chứng minh cho sự sống động, hòa quyện của nghệ thuật truyền thống với các sản phẩm văn hóa đương đại - là đường dẫn tuyệt vời cho giới trẻ quan tâm, tìm hiểu và thêm yêu văn hóa truyền thống.
PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội ủng hộ bảo tồn, phát huy giá trị truyền thống theo cách mà ca sĩ Hòa Minzy hay chương trình “Anh trai vượt ngàn chông gai”, và cho rằng đó là sáng tạo dựa trên nền tảng truyền thống.
Ông Sơn nhận định, bảo tồn nghệ thuật truyền thống gặp nhiều khó khăn, phát xuất từ nhận thức. Nếu chỉ ứng xử với nghệ thuật truyền thống như một môn nghệ thuật sẽ khó tránh sai lệch, nếu chỉ nhìn nhận nghệ thuật truyền thống như một di sản thì khó có sự sáng tạo.
Trong khi đó với nghệ thuật truyền thống, các loại hình khác nghệ thuật khác vừa là đối thủ nhưng đồng thời cũng là đối tác. Nghệ thuật đương đại đã bổ khuyết cho nghệ thuật truyền thống bằng các sáng tạo mới, chất liệu mới, sự hấp dẫn và hơi thở mới. MV Bắc Bling của ca sĩ Hoà Minzy là một ví dụ, vừa hoà quyện giữa yếu tố truyền thống và hiện đại, chinh phục được tình cảm của khán giả.
“Người trẻ không phải không yêu nghệ thuật truyền thống, mà thực ra là chưa hoặc ít được tiếp cận. Vì vậy cũng cần hình thành thị trường bền vững cho nghệ thuật truyền thống, với những yêu cầu và nhu cầu tối thiểu, phải biết giới trẻ đang cần gì, thích gì và giúp họ tiệm cận”, PGS.TS Bùi Hoài Sơn cho hay.
NSND Lê Tuấn Cường - Giám đốc Nhà hát Chèo Việt Nam chỉ ra rằng, bảo tồn nghệ thuật truyền thống phải từ chính những vở diễn truyền thống. Theo đó, thực hiện bảo tồn từ trong các nhà hát, đơn vị nghệ thuật biểu diễn chuyên nghiệp; tăng cường đào tạo nguồn nhân lực; đầu tư dàn dựng những tác phẩm có chất lượng và quảng bá xúc tiến du lịch giới thiệu sản phẩm...
Nhà nghiên cứu Bùi Trọng Hiền nêu ra hiện thực hàng trăm vở chèo cổ của cha ông đã mai một, trong khi hiện nay các nhà hát địa phương hầu như không dựng được các vở chèo cổ. Phải hiểu rõ đâu là truyền thống nguyên chất, đâu là truyền thống đã cải biên, phải hiểu mới giữ được, mới đi đúng hướng.
“Nghệ thuật truyền thống Việt Nam từng có tầm ảnh hưởng trong khu vực, vậy tại sao ngày nay chúng ta chưa tận dụng và phát huy được lợi thế đó? Thiết nghĩ, công tác bảo tồn cần được thực hiện bài bản, không chỉ giữ gìn mà còn phát huy giá trị nghệ thuật, tạo sự kết nối mạnh mẽ với công chúng, khuyến khích họ tìm hiểu về cội nguồn văn hóa”, PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương.
