Thay đổi cơ bản trong đề thi
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đặt ra định hướng phát triển năng lực và phẩm chất. Quan điểm và mục tiêu giáo dục ấy đưa tới những thay đổi cơ bản trong nội dung, phương pháp dạy học, trong đó có công tác kiểm tra, đánh giá, thi cử…
Các học trò 2k7 sắp bước vào Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 với rất nhiều thay đổi theo quan điểm và mục tiêu của Chương trình giáo dục phổ thông 2018.
Riêng với đề thi môn Ngữ văn, Kỳ thi năm 2025 đã thay đổi cơ bản quy cách thi cử. Các đề thi trước nay chủ yếu kiểm tra công phu học thuộc lòng và khả năng hiểu nghĩa của sĩ tử với những văn bản “tứ thư ngũ kinh”; hoặc kiểm tra khả năng nhớ và hiểu chuẩn kiến thức về giá trị nội dung và nghệ thuật của các tác phẩm văn học trong chương trình sách giáo khoa đã được thầy giảng, trò ghi chép, học thuộc, “trả bài” của thầy cho thầy, càng đủ, càng đúng, điểm càng cao.
Bắt đầu từ Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025, đề Ngữ văn sẽ sử dụng ngữ liệu đọc hiểu và nghị luận là các tác phẩm văn học ngoài chương trình sách giáo khoa.
Đó là kết quả của quá trình đổi mới dạy và học môn Ngữ văn trong trường phổ thông. Thông qua các văn bản đọc trong sách giáo khoa Ngữ văn, người dạy cung cấp cho người học hệ thống kiến thức thể loại và tiếng Việt, hình thành hệ thống kỹ năng đọc hiểu, cảm thụ, bàn luận… các vấn đề về văn chương và cuộc sống.
Làm chủ hệ thống kiến thức và kỹ năng ấy, học sinh sẽ thể hiện năng lực độc lập của mình khám phá, cảm thụ hay bàn luận về các giá trị nội dung/ nghệ thuật của một tác phẩm văn học bất kỳ, ngoài sách giáo khoa, theo yêu cầu của đề thi.
Những kiến thức quan trọng cần lưu ý
Trước sự thay đổi đó, khi Kỳ thi tốt nghiệp THPT chỉ còn khoảng 3 tuần, các học trò 2k7 rất cần đong đếm lại hành trang kiến thức thể loại, kiến thức tiếng Việt, hệ thống kỹ năng đã được trang bị và ôn luyện, chuẩn bị cho mình một tâm thế tốt nhất có thể để bình tĩnh, tự tin và chiến thắng.
Trước hết, các em hãy tự kiểm tra lại hệ thống kiến thức và kỹ năng có thể đáp ứng từng kiểu loại câu hỏi theo cấu trúc, định dạng đề thi minh họa của Bộ GD&ĐT (16/2/2025) với hai phần: Phần Đọc hiểu/phần Viết với câu viết đoạn văn (Nghị luận xã hội hoặc Nghị luận văn học) và câu viết bài văn (Nghị luận xã hội hoặc Nghị luận văn học).
Khi ngữ liệu phần Đọc hiểu cũng như nội dung bàn luận trong phần Viết có thể liên quan tới một trong ba loại văn bản: Văn bản văn học, văn bản nghị luận, văn bản thông tin thì các em cần ôn lại tất cả những kiến thức thể loại cơ bản, khả dĩ đáp ứng yêu cầu của các câu hỏi phần Đọc hiểu hoặc yêu cầu bàn luận, phân tích… trong phần Viết.
Các kiến thức thể loại cơ bản cần chú ý trong truyện kể là ngôi kể, người kể chuyện, điểm nhìn…; trong thơ trữ tình là nhân vật trữ tình, thể thơ, hình ảnh thơ…; trong văn nghị luận là luận đề, luận điểm, các yếu tố bổ trợ như thuyết minh, miêu tả…; các thao tác lập luận như chứng minh, bình luận, bác bỏ…; trong văn bản thông tin là sa-pô, các phương tiện phi ngôn ngữ, dữ liệu, trình tự sắp xếp thông tin…
Khi phần Đọc hiểu sẽ có ít nhất 1 câu hỏi về tiếng Việt và phần nghị luận văn học cũng có đối tượng là văn bản ngôn từ thì kiến thức tiếng Việt là những nội dung quan trọng trong hành trang của các em. Ví dụ cách giải nghĩa từ ngữ, đặc biệt là từ Hán Việt; các biện pháp tu từ như so sánh, nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ, đối, điệp, nói mỉa, nghịch ngữ, liệt kê…; các biện pháp tăng tính phủ định, khẳng định…
Lưu ý khi làm bài thi
Khi đã được trang bị một hệ thống kiến thức và kỹ năng cơ bản, các em cần bình tĩnh, tự tin để giải quyết từng yêu cầu của đề thi.
Phần thứ nhất của đề là phần Đọc hiểu gồm một ngữ liệu đọc hiểu ngoài sách giáo khoa và 5 câu hỏi đọc hiểu được sắp xếp theo ba cấp độ nhận thức: Nhận biết, thông hiểu, vận dụng. Thí sinh cần nhận ra những dấu hiệu của từng kiểu loại câu hỏi để có phương pháp trả lời phù hợp, tránh trả lời thừa hoặc thiếu.
Ví dụ: 2 câu đầu là câu hỏi nhận biết thường yêu cầu xác định một đặc điểm hình thức của văn bản như thể thơ/ nhân vật trữ tình/ ngôi kể/ người kể chuyện/ điểm nhìn…; hoặc yêu cầu tìm những chi tiết thuộc về nội dung văn bản. Khi làm bài, thí sinh cần đọc kỹ ngữ liệu, vận dụng kiến thức thể loại, kỹ năng đọc hiểu để xác định đúng đặc điểm hình thức văn bản hoặc chi tiết nội dung văn bản, không phân tích diễn giải.
Câu hỏi thông hiểu có thể yêu cầu giải thích một khái niệm, quan niệm; nêu cách hiểu một ý thơ, lời thoại…; phân tích giá trị của biện pháp tu từ, tác dụng của việc sử dụng từ ngữ, hình ảnh trong văn bản…
Tùy theo yêu cầu câu lệnh, thí sinh cần giải thích nghĩa đen/nghĩa bóng, nghĩa ẩn dụ… của từ ngữ, hình ảnh; hoặc căn cứ vào nội hàm ý nghĩa của câu thơ, lời thoại, ý kiến, quan niệm để giải thích thấu đáo, sâu sắc, thuyết phục; hoặc vận dụng kiến thức tiếng Việt, tu từ học… để phân tích giá trị biểu đạt và giá trị biểu cảm của những biện pháp tu từ hoặc những từ ngữ, hình ảnh...
Câu hỏi vận dụng thường yêu cầu thể hiện cảm xúc, suy nghĩ và nhất là quan điểm cá nhân trước một nhận định/ thông điệp/ vấn đề đặt ra trong văn bản đọc hiểu.
Với dạng câu hỏi yêu cầu thể hiện cảm xúc, suy nghĩ về một hiện tượng, sự việc…, học sinh cần trả lời ngắn gọn, chân thành, trung thực những suy nghĩ, xúc cảm cá nhân, tránh khuôn mẫu, hô khẩu hiệu…
Với dạng câu hỏi “Anh/chị có đồng tình…?/ Vì sao”, học sinh cần xác định đúng suy nghĩ, nhận thức của mình để luận bàn cho thấu đáo, chặt chẽ. Hoàn toàn có thể đồng tình hoặc không đồng tình, quan trọng nhất là trả lời câu hỏi “Vì sao?” với lập luận chặt chẽ và trung thực, thuyết phục.
Câu viết đoạn văn nghị luận xã hội cần đặc biệt chú ý hai yêu cầu về nội dung và hình thức của đoạn văn: Về nội dung, chỉ nghị luận một khía cạnh, một bình diện của vấn đề (nguyên nhân/ hoặc ý nghĩa/ hoặc hậu quả/ hoặc giải pháp…), tuyệt đối không biến đoạn văn thành bài văn thu nhỏ với tất cả các khía cạnh của vấn đề; về hình thức, cần viết đúng cấu trúc đoạn, đúng dung lượng theo yêu cầu của đề…
Câu viết đoạn nghị luận văn học có thể yêu cầu trình bày cảm nhận hoặc phân tích một giá trị nào đó về nội dung hoặc nghệ thuật của văn bản. Khi viết, thí sinh cần nhớ: giá trị nội dung luôn được thể hiện thông qua đặc sắc của hình thức nghệ thuật; giá trị nghệ thuật chính là khả năng biểu hiện sâu sắc, tinh tế nội dung nên dù vấn đề nghị luận trong đoạn văn chỉ là một giá trị cụ thể,
Với bài văn nghị luận xã hội, các em cần xác định đúng vấn đề nghị luận theo yêu cầu của đề, triển khai hệ thống luận điểm mạch lạc, logic với những lí lẽ chặt chẽ và bằng chứng thuyết phục.
Có thể triển khai theo những ý chính sau đây: Giải thích khái niệm, quan niệm; Bàn luận với những nội dung như biểu hiện, nguyên nhân, đánh giá, giải pháp…; Mở rộng vấn đề, trao đổi với quan điểm trái chiều hoặc ý kiến khác…
Với bài nghị luận văn học, phần mở bài có thể giới thiệu khái quát tác giả (vị trí, phong cách nghệ thuật), tác phẩm (xuất xứ, giá trị) và vấn đề nghị luận (theo yêu cầu câu lệnh trong đề); phần thân bài có thể nêu khái quát về vai trò, vị trí của nhân vật/ đoạn trích trong chủ đề chung hoặc cảm hứng chủ đạo của cả tác phẩm; sau đó tập trung vào nội dung cảm nhận/ phân tích… nhân vật/ đoạn trích… theo yêu cầu của đề.
Rất cần lưu ý việc triển khai hệ thống ý phù hợp hướng tới vấn đề nghị luận chung; quá trình phân tích, cảm thụ phải bám sát đặc trưng thể loại; và cũng như đoạn văn, cần phân tích giá trị nội dung thông qua những đặc sắc nghệ thuật chuyển tải nội dung. phân tích giá trị nghệ thuật qua vai trò thể hiện sâu sắc, tinh tế nội dung.
Kết bài có thể khẳng định giá trị nội dung/ nghệ thuật vừa phân tích, khẳng định tài năng và sự đóng góp của tác giả, tác phẩm với văn học và cuộc sống con người.
Với phần Viết, dù đoạn hay bài văn, nghị luận xã hội hay nghị luận văn học, điều quan trọng trước tiên là xác định đúng yêu cầu nghị luận; sau đó các em nên phác sơ lược hướng triển khai nội dung nghị luận để quá trình viết không lan man hoặc sơ sài, thiếu ý.
Nếu phần Nghị luận xã hội cần sự thể hiện cái tôi sắc sảo, bản lĩnh, trung thực thì phần Nghị luận văn học rất cần khả năng cảm nhận tinh tế, sự phân tích sâu sắc và tình cảm chân thành.
