Liêm chính học thuật là nguyên tắc chung trong hoạt động khoa học, bất kể được thực hiện ở cơ sở nào, theo cơ chế hành chính dịch vụ công hay doanh nghiệp. Vì vậy, những nguyên tắc của liêm chính học thuật giữ nguyên hiệu lực trong các doanh nghiệp khoa học và công nghệ.

Nền tảng bảo đảm chất lượng nghiên cứu khoa học

Liêm chính học thuật hay liêm chính khoa học được hiểu là thái độ và hành vi phù hợp với các chuẩn mực khoa học, đạo đức và pháp lý trong các hoạt động khoa học.

Theo Trung tâm quốc tế về liêm chính học thuật (ICAI), liêm chính học thuật là một cam kết, ngay cả khi đối mặt với nghịch cảnh, gồm sáu giá trị nền tảng: Trung thực, tin cậy, công bằng, tôn trọng, trách nhiệm và can đảm trong khoa học. Từ những giá trị này, các cộng đồng học thuật rút ra nguyên tắc ứng xử cho hoạt động khoa học.

Khái niệm liêm chính học thuật được đề cập theo nghĩa hẹp và nghĩa rộng. Theo nghĩa hẹp, liêm chính học thuật là liêm chính trong nghiên cứu khoa học. Theo nghĩa rộng, liêm chính học thuật được hiểu là liêm chính trong mọi hoạt động khoa học, không chỉ là nghiên cứu mà còn bao gồm giảng dạy và học tập khoa học cũng như quản trị tri thức.

Thuật ngữ liêm chính học thuật sử dụng phổ biến ở Mỹ, ngày nay có mặt ở nhiều nước khác. Ở Đức, thuật ngữ liêm chính học thuật trước đây không được sử dụng nhiều nhưng gần đây trở thành xu hướng, bên cạnh các khái niệm với nội hàm tương tự.

Tổ chức Nghiên cứu khoa học Đức năm 2019 công bố tài liệu “Những định hướng cho việc đảm bảo thực tiễn khoa học tốt”. Trong đó đề cập đến nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp: “Các nhà khoa học có trách nhiệm hiện thực hóa giá trị và chuẩn mực cơ bản của công việc khoa học trong hành động của họ và bảo vệ chúng.

Việc giảng dạy những nền tảng của một công trình khoa học tốt bắt đầu từ thời điểm sớm nhất có thể trong giảng dạy học thuật và đào tạo khoa học. Các nhà khoa học ở tất cả cấp độ nghề nghiệp thường xuyên cập nhật kiến thức về tiêu chuẩn thực hành khoa học tốt vào thực trạng của việc nghiên cứu”.

Thực hành liêm chính học thuật là nền tảng để đảm bảo chất lượng của hoạt động nghiên cứu khoa học và đào tạo ở đại học. Những quy định liên quan đến liêm chính học thuật và bảo vệ liêm chính học thuật được đề cập trong văn bản, quy chế khác nhau ở các trường đại học, cũng như có công cụ hỗ trợ giúp kiểm tra việc vi phạm liêm chính học thuật như đạo văn.

TS Nguyễn Văn Cường. Ảnh: NVCC

Giữ nguyên hiệu lực trong doanh nghiệp khoa học và công nghệ

Với xu hướng tăng cường mối liên kết giữa hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học và ứng dụng thực tiễn, hiện nay hoạt động chuyển giao tri thức và công nghệ của các trường đại học phát triển mạnh mẽ trên phạm vi quốc tế. Ở Đức, nhiều trường đại học thành lập công ty hay trung tâm chuyển giao tri thức và công nghệ, hoạt động theo cơ chế công ty phi lợi nhuận.

Các công ty chuyển giao tri thức và công nghệ chủ động tìm kiếm, thực hiện và hỗ trợ dự án chuyển giao tri thức và công nghệ nhưng không có chức năng phụ trách toàn bộ hoạt động nghiên cứu khoa học của trường đại học. Đơn vị đào tạo chủ động sáng kiến, tìm kiếm và thực hiện dự án nghiên cứu phù hợp với đặc thù chuyên môn của mình.

Ở Việt Nam, theo quy định của Nghị định 109/2022/NĐ-CP, cơ sở giáo dục đại học được thành lập doanh nghiệp khoa học và công nghệ, phù hợp với định hướng phát triển của đơn vị. Chính sách mới này của Việt Nam phù hợp với xu hướng quốc tế trong việc tăng cường gắn kết giữa đào tạo đại học và ứng dụng thực tiễn.

Nghị định 109/2022/NĐ-CP cũng quy định về liêm chính học thuật trong cơ sở giáo dục đại học. Theo đó, “cơ sở giáo dục đại học ban hành bộ quy tắc về liêm chính học thuật trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, đảm bảo nguyên tắc trung thực, trách nhiệm, công bằng, minh bạch, phù hợp với thực tiễn và theo thông lệ quốc tế”.

Thực hiện chính sách này có những vấn đề cần được làm rõ, trong đó nổi bật là liêm chính học thuật trong hoạt động của doanh nghiệp khoa học kỹ thuật ở trường đại học.

Trước hết, xuất phát từ khái niệm liêm chính học thuật, cần khẳng định rằng, liêm chính học thuật là nguyên tắc chung cho hoạt động khoa học, bất kể hoạt động này được thực hiện ở cơ sở nào, theo cơ chế hành chính dịch vụ công hay doanh nghiệp. Vì vậy những nguyên tắc của liêm chính học thuật giữ nguyên hiệu lực trong các doanh nghiệp khoa học và công nghệ.

Tuy nhiên, có thể xuất hiện các tình huống tranh cãi. Liêm chính học thuật là một khái niệm phức hợp, bao gồm các chuẩn mực khoa học, đạo đức và pháp lý. Có những nội dung của liêm chính học thuật đã được luật hóa, như trong Luật Sở hữu trí tuệ. Tuy nhiên không phải mọi chuẩn mực của liêm chính học thuật đều được luật hóa. Trong khi doanh nghiệp hoạt động theo luật, đặc biệt là Luật Doanh nghiệp và Luật Sở hữu trí tuệ. Cần xác định rằng doanh nghiệp khoa học và công nghệ không chỉ tuân thủ các luật liên quan mà việc thực hiện nguyên tắc liêm chính học thuật là trách nhiệm ràng buộc.

Vì vậy, xây dựng các quy định, bộ quy tắc về liêm chính học thuật cũng như công cụ kiểm tra và quy định về bảo vệ liêm chính học thuật, xử lý với những vi phạm về liêm chính học thuật có vai trò quan trọng.

Lưu ý thêm, khái niệm liêm chính học thuật cần được hiểu theo nghĩa rộng, không chỉ giới hạn trong hoạt động nghiên cứu, mà là tất cả hoạt động khoa học khác, bao gồm giảng dạy, học tập, quản lý, chuyển giao tri thức và công nghệ.