Kết bạn là việc của con. Tuy nhiên, với tư cách giữ vai trò chủ đạo đối với sự phát triển của trẻ, cha mẹ không thể là người ngoài cuộc. Phụ huynh cần trở thành người dẫn dắt giúp con tự tin kết bạn.
Nhận biết khi con không có bạn
“Con không có ai chơi cùng hết”, “Ở lớp không bạn nào thích chơi với con”… Có lẽ không ít ông bố bà mẹ từng nghe con "phàn nàn" như vậy mỗi khi trẻ đi học về. Mỗi lần như vậy, nhiều phụ huynh lo lắng rằng, trẻ đang gặp vấn đề trong việc giao tiếp xã hội và kết bạn.
Hoặc, liệu có phải do trẻ đang bị cô lập? Tuy nhiên, theo các chuyên gia, trong trường hợp này, thay vì lo lắng, phụ huynh nên tìm hiểu nguyên nhân và giúp con khắc phục.
Kết bạn được coi là một kỹ năng xã hội cần được tập luyện thường xuyên. Nếu trẻ gặp khó khăn trong vấn đề này, không có nghĩa là con không thú vị hay bị ghét. Nguyên nhân đôi khi chỉ đơn giản là con cần được hướng dẫn để biết cách tạo các mối quan hệ xã hội.
Song, nhiều phụ huynh thường “đau đầu” khi không "nằm lòng" những phương pháp dạy trẻ kết bạn. Các nhà khoa học cho biết, ngay từ khi chào đời, trẻ vốn đã sẵn sàng giao tiếp. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là trẻ sẽ học được những cách ứng xử tuyệt vời và tạo cho mình sự hấp dẫn người khác trong quá trình phát triển.
Những nghiên cứu qua nhiều thập kỷ cho thấy, cha mẹ đóng vai trò quan trọng trong việc dạy trẻ cách kết bạn. Đa số trẻ em đều có tinh thần xã hội như: Biết cách quan tâm chăm sóc, chia sẻ và giúp đỡ người khác. Trẻ em cũng có kỹ năng sử dụng ngôn ngữ tốt và biết cách kiềm chế tính ích kỷ, hung hăng. Không ít trẻ có khả năng "làm chủ" những kỹ năng giao tiếp với người khác, bao gồm: Sự đồng cảm, khả năng thể hiện quan điểm và luận điểm đạo đức.
Theo thạc sĩ Tâm lý Tô Nhi A, khi bắt đầu vào giai đoạn tiểu học, trẻ có xu hướng dành thời gian nhiều hơn cho bạn so với độ tuổi trước đó. Hàng loạt các trải nghiệm xã hội và sự hoàn thiện về năng lực bản thân thúc đẩy trẻ tham gia nhiều hơn vào hoạt động giao lưu bè bạn.
Bên cạnh đó, với hoạt động chủ đạo là học tập, trẻ cần nhiều hơn sự tương tác từ bạn bè để giải quyết các khó khăn. Ở độ tuổi này, bạn của trẻ không chỉ đơn giản là cùng chơi. Thay vào đó, bạn đóng vai trò là người để trẻ chia sẻ cảm xúc, sở thích. Đồng thời, đó cũng là người trẻ tin cậy, muốn được đồng hành.
"Tuy nhiên, một số trẻ trong độ tuổi này vẫn chưa sẵn sàng, hoặc thậm chí là cảm thấy khó khăn để tiếp xúc và kết nối cùng bạn mới. Nguyên nhân của điều này có thể do trong mối quan hệ gia đình và dưới tác động của phong cách giáo dục “rào chắn” từ cha mẹ đã khiến trẻ không hình thành động cơ kết bạn. Hoặc có nhu cầu kết bạn nhưng lúng túng và e dè vì nhút nhát. Điều này quả thực không tích cực đối với sự phát triển của trẻ", chuyên gia cho biết.
Cha mẹ có thể dễ dàng nhận biết khi trẻ có quá ít bạn. Bên cạnh đó, cha mẹ cần quan tâm tới một số đặc điểm khác về nhân cách của con. Có thể, con không được bạn đón nhận vì chậm thích nghi. Hoặc, khả năng cảm thông đối với người khác ở trẻ không cao. Hay, trẻ dễ rơi vào suy nghĩ mình là độc tôn và khó hòa hợp với người khác. Hậu quả là, con có thể sẽ trở thành một đứa trẻ tự ti vì không thể kết nối với người khác.
Nhiều trẻ có tính cách hướng nội. Ảnh minh họa.
Sự khác biệt trong từng độ tuổi
Theo chuyên gia tâm lý học trẻ em Phan Linh, trước khi trẻ 3 tuổi, con chủ yếu tham gia chơi song song. Điều đó có nghĩa là trẻ sẽ thực hiện cùng một hoạt động cạnh nhau, nhưng không thực sự tương tác.
Trong khi đó, từ 3 - 5 tuổi, trẻ sẽ học cách chơi cùng nhau. Ở độ tuổi này, trẻ có xu hướng mong muốn chơi với bạn. Khi đó, cha mẹ được khuyến khích theo sát con. Nhờ đó, biết rằng con phát triển bình thường.
"Không có gì lạ nếu con không muốn đi chơi sau giờ học, miễn là trẻ thích giao tiếp với các bạn khác ở trường. Điều này cũng lí giải vì sao có những em bé thực sự khó khăn để đến trường vào buổi sáng (khóc, mè nheo, tìm đủ lí do để không đi học). Nhưng, cũng là con bắt đầu khóc khi cha mẹ tới đón về (vì muốn ở trường chơi thêm nữa)", chuyên gia chia sẻ.
Với những trẻ từ 3 - 5 tuổi, trò chơi phổ biến của các con là đóng vai gia đình, nhân vật hoạt hình hoặc con vật. Tuy nhiên, chuyên gia cho biết, có thể trẻ sẽ tham gia một số trò chơi “thô bạo” hơn, hoặc gây gổ với bạn. Trong trường hợp trẻ không đánh bạn một cách có chủ ý, đó là một trong những điều bình thường trong quá trình phát triển của con.
Song, theo chuyên gia này, trẻ sẽ không thực sự hiểu và biết đồng cảm tới khi 4 - 5 tuổi. Theo đó, trước độ tuổi đi học mẫu giáo, trẻ chủ yếu lo lắng về bản thân. Tới khi đi mầm non, con học được cách xây dựng kỹ năng chia sẻ, chờ đến lượt và làm việc nhóm.
"Để có thể kết bạn, trẻ phải học được rằng, những người khác có thể nghĩ khác, có những mong muốn khác nhau và làm sao để có thể thích nghi được với điều này. Có hai giai đoạn trẻ phát triển sự đồng cảm. Đó là đồng cảm thị giác và đồng cảm thực sự", chuyên gia Phan Linh giải thích.
Thực tế, việc trẻ chơi một mình không hẳn lúc nào cũng là hành vi bất thường khiến phụ huynh lo lắng.
Theo các chuyên gia, sẽ không phải là vấn đề lớn nếu trẻ muốn chơi một mình, miễn là con không cảm thấy cô đơn hoặc bị “ra rìa”. Đặc biệt, trong cuộc sống nhộn nhịp, một không gian yên tĩnh dành cho trẻ cũng được coi là điều bình thường.
Lý giải về điều này, chuyên gia Phan Linh cho biết, tương tự người lớn, trẻ cũng có những sự khác biệt trong tính cách. Một số trẻ có thể hướng ngoại, trong khi những trẻ khác hướng nội.
"Sự xung đột cũng là hoàn toàn bình thường. Nếu con về nhà và phàn nàn có bạn nào đó cư xử xấu, đó có thể là cách trẻ trút giận. Cha mẹ không nhất thiết phải tham gia giải quyết vấn đề đó với con hay can thiệp, cố gắng sửa chữa mọi thứ. Thay vào đó, chỉ cần lắng nghe, cho con lời khuyên và để trẻ tự xử lý", nữ chuyên gia nhấn mạnh.
Trong trường hợp đó, biện pháp đơn giản nhất là cha mẹ khuyến khích con chia sẻ và quan tâm tới cảm xúc của người khác. Nếu con hiểu sai, phụ huynh cần cố gắng phản ứng lại con bằng sự hiểu biết, kiên nhẫn và mô hình hóa một cách tích cực về sự chia sẻ, đàm phán.
Khuyến khích con kết bạn
Theo chuyên gia Phan Linh, để khuyến khích con kết bạn, điều đầu tiên là cha mẹ cần trở thành hình mẫu tốt. Khi đó, phụ huynh nên thể hiện cho con hiểu rằng, bạn bè khiến cha mẹ hạnh phúc ra sao. Đồng thời, cần mỉm cười và chào hỏi những người quen khi cha mẹ ra ngoài cùng con.
Bên cạnh đó, phụ huynh có thể chia sẻ với con về cảm xúc, thông qua việc khuyến khích trẻ phát triển sự đồng cảm. Để có thể làm điều đó, cha mẹ nên thảo luận về cảm xúc của con và những người khác, dù là người thực hay nhân vật trong sách, truyện, phim.
Chuyên gia này gợi ý, phụ huynh có thể sử dụng các cụm từ như: “Con thấy vui vì...; Mẹ nghĩ con rất buồn và thất vọng…”. Như vậy, trẻ sẽ dần học được cách giải thích, bộc lộ cảm xúc với bạn.
Ngoài ra, yếu tố quan trọng khác giúp con kết bạn là tạo cơ hội vui chơi cho trẻ. Phương pháp này được cho là cũng giúp con cảm thấy tự tin hơn trong các tình huống xã hội.
"Trong những buổi chơi chung, hãy có sự chuẩn bị phù hợp. Hãy lên kế hoạch trước bằng cách trò chuyện với trẻ về những gì con muốn làm với bạn bè. Hãy cất bớt đồ chơi trẻ yêu thích và giữ lại những đồ chơi con sẵn sàng chia sẻ. Hãy tổ chức các trò chơi mang tính hợp tác như lắp ghép, xe lửa, chơi cát, ô tô, búp bê…", chuyên gia này gợi ý.
Đặc biệt, thời gian phù hợp đối với những buổi chơi chung của trẻ nên kéo dài khoảng 45 - 60 phút. Song, phụ huynh sẽ là người đóng vai trò "giám sát", bằng cách ngồi gần con và giúp trẻ giải quyết các xung đột trong trường hợp cần thiết.
Khi trẻ tìm và muốn kết bạn, đó là một bước tiến lớn trong sự phát triển xã hội và cảm xúc của con. Con tiếp tục phát triển các kỹ năng giao tiếp khi kết bạn, nhận ra những sở thích chung hoặc điều không thích, chia sẻ ý tưởng và chơi cùng nhau.
Song, theo chuyên gia Phan Linh, điều quan trọng là cha mẹ cần dẫn dắt và hỗ trợ trẻ, giúp con phát triển các kỹ năng phức tạp trong việc tạo ra và duy trì tình bạn.
