Phải hiểu bản chất, biết phân tích và đánh giá tình huống lịch sử
TS. Dương Thị Huyền cho biết: Năm 2025, môn Lịch sử tiếp tục giữ vai trò quan trọng trong kỳ thi Tốt nghiệp THPT. Đây không chỉ là môn học bắt buộc theo chương trình mới, mà còn là thước đo khả năng tư duy, phân tích và vận dụng kiến thức của học sinh về các sự kiện và tiến trình lịch sử dân tộc cũng như thế giới.
Điểm nổi bật trong cấu trúc đề thi Lịch sử năm nay là sự kết hợp giữa hai dạng thức câu hỏi: Trắc nghiệm nhiều phương án lựa chọn (28 câu hỏi) và trắc nghiệm dạng đúng/sai (4 câu hỏi với 16 lệnh hỏi).
Đặc biệt, đề thi theo định hướng phát triển năng lực chứ không đơn thuần kiểm tra ghi nhớ máy móc, buộc thí sinh phải hiểu bản chất vấn đề, biết phân tích và đánh giá tình huống lịch sử.
Đề thi được xây dựng theo định hướng đánh giá năng lực, phù hợp với Chương trình giáo dục phổ thông 2018, tập trung vào các năng lực: tìm hiểu lịch sử, nhận thức và tư duy lịch sử, vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học.
Về phạm vi kiến thức: đề thi bao quát kiến thức lịch sử lớp 11 (khoảng 15% nội dung đề thi) và lịch sử lớp 12 (khoảng 85% nội dung đề thi), đặc biệt, đề thi có cả câu hỏi thuộc phần chuyên đề học tập.
Về cách tính điểm: Phần I, dạng thức câu hỏi trắc nghiệm nhiều phương án lựa chọn có 0,25 điểm/câu (không phụ thuộc vào mức độ khó hay dễ).
Phần II, dạng thức câu hỏi trắc nghiệm đúng sai, mỗi chùm câu hỏi có 4 lệnh hỏi, thí sinh chọn đúng hoặc sai: đúng một ý trong một câu hỏi sẽ được 0,1 điểm; đúng hai ý trong một câu hỏi được 0,25 điểm; đúng ba ý trong một câu hỏi được 0,5 điểm; đúng cả bốn ý trong một câu hỏi được 1 điểm.
Lưu ý đặc biệt với câu hỏi trắc nghiệm đúng/sai
Theo TS.Dương Thị Huyền, phần trắc nghiệm đúng/sai là dạng thức mới, sẽ phân hoá được thí sinh trong Kỳ thi tốt nghiệp THPT và trở thành phần quan trọng đóng góp vào kết quả cuối cùng thí sinh.
Với câu hỏi này, thí sinh cần đọc thật kỹ đoạn tư liệu - yếu tố quan trọng quyết định thành công; đánh dấu vào những thông tin quan trọng trong đoạn tư liệu; đọc kỹ cả phần trích nguồn vì nhiều lệnh hỏi sử dụng thông tin của nguồn trích dẫn để trả lời.
Sau đó, các em tìm ra mối liên hệ của đoạn tư liệu với kiến thức cơ bản đã được học. Thí sinh cần hiểu và chỉ ra nội dung chính của đoạn tư liệu, cần tìm ra một số liên hệ giữa phương án trong chùm câu hỏi để hiểu kỹ thêm về đoạn tư liệu.
Với câu lệnh hỏi sử dụng cụm từ “đoạn tư liệu trên phản ánh” hoặc 1 cụm từ trong tư liệu đó “… phản ánh”… và vế sau để đúng hoặc sai thì cần phải bám 100% vào tư liệu (là trước hết) để trả lời đúng hay sai.
Đối với lệnh hỏi đúng, dựa trên kiến thức nền đã được học và thông tin trong đoạn tư liệu đã cung cấp.
Đối với lệnh hỏi sai, dựa vào 4 nguyên tắc để xử lí các kiểu “sai” sau đây:
Thứ nhất, sai về mốc thời gian (có thể thời gian bằng số cụ thể như ngày 6/3/1946 hoặc thời gian bằng chữ như sau Cách mạng tháng Tám 1945, trong Chiến tranh lạnh…).
Thứ hai, sai về chủ thể: Ví dụ như đoạn tư liệu trình bày hoạt động đối ngoại của Đảng, nhưng đáp án là hoạt động đối ngoại của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam.
Thứ ba, sai về nghĩa tiếng Việt: câu lệnh hỏi chứa đựng một số từ như: “chỉ”, “mọi”, “tất cả”, “hoàn toàn”, “tuyệt đối”, “hoàn thiện”, “hoàn thành”, “hoàn chỉnh”, “đồng nhất”… Ví dụ: Với việc gia nhập ASEAN, Việt Nam đã hoàn thành quá trình hội nhập khu vực và quốc tế.
Thứ tư, sai về kiến thức, đây là hình thức khó nhất và thường yêu cầu các phải huy động kiến thức về chính nội dung liên quan đến tư liệu.
Ví dụ: Đọc đoạn tư liệu sau đây: “Đảng Cộng sản Việt Nam đã nêu cao chủ trương đoàn kết và hợp tác toàn diện với Liên Xô như "hòn đá tảng của chính sách đối ngoại", "là nguyên tắc, là chiến lược" trong đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước Việt Nam. Việt Nam đã tích cực, chủ động tăng cường quan hệ với Liên Xô và đã tranh thủ được sự ủng hộ, giúp đỡ to lớn, có hiệu quả của Liên Xô trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.
(Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V, Tập 1, NXB Sự thật, Hà Nội, 2002, tr.144-155)
a) Đoạn tư liệu trên phản ánh rõ chủ trương và quá trình Việt Nam thiết lập quan hệ hợp tác toàn diện với Liên Xô. => Sai, vì khi có cụm từ “Đoạn tư liệu phản ánh” thì phải dựa vào tư liệu, mà đoạn tư liệu trên không phản ánh “quá trình”.
b) Chủ trương đối ngoại của Đảng Cộng sản Việt Nam coi Liên Xô “là hòn đá tảng” được thực hiện trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước. => Sai về thời gian.
c) Chủ trương của Đảng là coi trọng hợp tác toàn diện với Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa khác là “hòn đá tảng” của chính sách đối ngoại. => Sai về chủ thể.
d) Chỉ có xem trọng quan hệ hợp tác toàn diện với Liên Xô mới đóng góp nguồn lực cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc => Sai nghĩa tiếng Việt.
“Để làm tốt môn Lịch sử, học sinh không cần học thuộc cả trăm trang sách, mà cần nắm chắc mạch kiến thức cốt lõi, biết tư duy theo logic lịch sử và rèn luyện kỹ năng làm bài một cách bài bản. Kỳ thi không đo trí nhớ mà đo khả năng hiểu, đánh giá và xử lý thông tin lịch sử - một kỹ năng thiết yếu của công dân hiện đại” TS. Dương Thị Huyền lưu ý thí sinh.
