Trong những ngày gần đây, tình hình xung quanh nhà máy điện hạt nhân Kursk đã trở nên phức tạp hơn.
Vào ngày 8/8, các mảnh vỡ của tên lửa bị bắn rơi đã được tìm thấy trong khu phức hợp của nhà máy, bao gồm cả khu vực xử lý chất thải phóng xạ.
Vào ngày 9/8, một trạm biến áp đã bị đánh sập, khiến thị trấn Kurchatov, nơi gần nhà máy nhất, không có điện. Tập đoàn năng lượng nguyên tử nhà nước của Nga Rosatom đã cảnh báo vào ngày 10/8 rằng, "hiện tại vẫn có nguy cơ thực sự về các cuộc tấn công và khiêu khích của quân đội Ukraine tại nhà máy điện hạt nhân".
Nhật báo Kommersant của Nga mới đây đã có cuộc trao đổi với ông Valentin Gibalov, một chuyên gia hạt nhân độc lập chuyên về thiết bị đo liều, về các kịch bản khác nhau cho hai nhà máy điện hạt nhân.
Phóng viên:Tình hình an ninh tại Nhà máy điện hạt nhân Kursk khác với Nhà máy điện hạt nhân Zaporozhye (do Nga kiểm soát quản lý) như thế nào? Mỗi nhà máy đều gần khu vực xung đột, nhưng chúng có những đặc điểm riêng nào? Sự khác biệt giữa các lò phản ứng kiểu kênh công suất cao (RBMK) tại Kursk và các lò phản ứng năng lượng nước-nước (VVER) tại Zaporozhye là gì?
Ông Gibalov: Đúng vậy, lần thứ hai trong lịch sử, chúng ta có nguy cơ chứng kiến một Nhà máy điện hạt nhân lớn trong vùng chiến sự.
Kursk có bốn tổ máy với các lò phản ứng RBMK-1000, với hai tổ máy nữa với các lò phản ứng VVER-TOI đang được xây dựng.
Sự khác biệt chính giữa RBMK và VVER-1000 là không có bình chứa trong nhà máy trước đây – một lớp vỏ bê tông cốt thép dày được thiết kế để giữ hơi nước bên trong buồng lò phản ứng trong trường hợp xảy ra sự cố giảm áp. RBMK không có cấu trúc như vậy.
Điều này làm tăng khả năng bị tấn công của nhà máy điện hạt nhân loại này do đạn pháo, tên lửa, bom, v.v. vô tình hoặc không vô tình, có thể dẫn đến tai nạn bức xạ với việc giải phóng các chất phóng xạ.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng, ngay cả một nhà máy điện hạt nhân RBMK "không được bảo vệ" cũng là một công trình công nghiệp lớn và đồ sộ, tức là phải sử dụng các loại vũ khí hạng nặng nhất để phá hủy nhà máy điện hạt nhân bằng tai nạn bức xạ.
Hơn nữa, không giống như nhà máy điện hạt nhân Zaporozhye, nhà máy điện hạt nhân Kursk có khả năng được bảo vệ bởi một hệ thống phòng không mạnh mẽ, khiến cho kịch bản này thường không thể xảy ra.
Phóng viên: Những kịch bản nào khác có thể xảy ra nếu nhà máy bị đánh bom? Ví dụ, nếu lò phản ứng không bị trúng đạn nhưng phòng máy hoặc máy biến áp thì bị trúng đạn?
Ông Gibalov: Cần lưu ý rằng, nhà máy điện hạt nhân là một cơ sở công nghiệp lớn, và mọi thứ nguy hiểm theo quan điểm bức xạ (lò phản ứng, bể chứa nhiên liệu đã qua sử dụng, chất thải phóng xạ rắn và cơ sở lưu trữ chất thải phóng xạ lỏng) chỉ chiếm một phần nhỏ diện tích bề mặt của nhà máy, dưới 5%.
Trong trường hợp trúng đạn ngẫu nhiên, thiệt hại không có khả năng dẫn đến việc đóng cửa nhà máy, mặc dù nếu tình hình kéo dài, có khả năng là, để giảm thiểu rủi ro, một quyết định sẽ được đưa ra để đóng cửa các đơn vị làm mát lò phản ứng.
Tất nhiên, một cú đánh vào sảnh tuabin hoặc máy biến áp sẽ dẫn đến một tai nạn do con người gây ra, có thể nghiêm trọng, nhưng sẽ không dẫn đến việc giải phóng bức xạ vì nhà máy điện hạt nhân thường được thiết kế với khả năng bảo vệ lò phản ứng theo từng giai đoạn chống quá nhiệt và mất khả năng chứa, giúp có thể sống sót sau thiệt hại cho các hệ thống khác, ngay cả những hệ thống quan trọng đối với sự tồn tại lâu dài của nhà máy.
Phóng viên: Vậy, không thể lặp lại thảm họa Chernobyl năm 1986? Tôi nói vậy vì các lò phản ứng ở đó giống hệt nhau.
Ông Gibalov: Đúng, điều này là không thể. Nguyên nhân gốc rễ của vụ tai nạn tại Đơn vị 4 của nhà máy điện hạt nhân Chernobyl là lỗi thiết kế trong RBMK-1000, dẫn đến việc giải phóng nhanh chóng năng lượng hạt nhân tương đương với hàng trăm tấn TNT.
Những lỗi thiết kế này đã được khắc phục vào cuối những năm 1980 và đầu những năm 1990. Các lò phản ứng đã được nâng cấp toàn diện.
Hiện tại, không thể tái tạo vụ nổ tương tự trên các RBMK hiện có bằng bất kỳ tác động bên ngoài hay bên trong nào.
Ngay cả khi chúng ta giả định một kịch bản khá khó xảy ra về một cuộc tấn công quân sự quy mô lớn dẫn đến việc mở lò phản ứng - thì quy mô của vụ tai nạn bức xạ sẽ nhỏ hơn nhiều so với trường hợp của vụ tai nạn Chernobyl.
Phóng viên: Vào tháng 7/2024, có báo cáo rằng, nhiên liệu mới đã được chuyển đến tổ máy điện đầu tiên của Nhà máy điện hạt nhân Kursk-2, và các công tác chuẩn bị đang được tiến hành để chạy nóng và lạnh lò phản ứng. Có bất kỳ rủi ro nào không?
Ông Gibalov: Đây có lẽ là vấn đề ít nguy hiểm nhất trong các kịch bản tấn công Nhà máy điện hạt nhân Kursk. Nhiên liệu mới có độ phóng xạ không đáng kể, hoàn toàn trơ về mặt hóa học và nằm trong cụm nhiên liệu mới được bảo vệ.
Lò phản ứng Đơn vị 1 của Nhà máy điện hạt nhân Kursk-2, hiện đang được xây dựng, không có vật liệu phóng xạ hoặc phân hạch nào được nạp vào, đơn vị này đang được đưa vào vận hành, tức là hiện tại nó chưa phải là nhà máy điện hạt nhân đang hoạt động.
Phóng viên:Cảm ơn ông vì buổi trò chuyện ngày hôm nay.
