Tí, Sửu, Dần, Mẹo – Một phần ba đã đứt gánh giữa đường
Dự án bộ truyện tranh với các nhân vật truyền thống, có tên dựa theo 12 con giáp của họa sĩ Lê Linh phối hợp cùng Công ty TNHH Thương mại Dịch vụ Kỹ thuật và Phát triển tin học Phan Thị (Công ty Phan Thị) bắt tay cùng thực hiện năm 2001, hình thành 4 hình tượng nhân vật (Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo, Cả Mẹo).
Năm 2002, theo đơn yêu cầu của bà Phan Thị Mỹ Hạnh (đại diện pháp luật Công ty Phan Thị), họa sĩ Lê Linh đã ký đơn đưa hồ sơ lên Cục Bản quyền, sau đó Cục đã cấp Giấy chứng nhận ghi Công ty Phan Thị là chủ sở hữu bản quyền của 4 hình tượng nhân vật trên.
Cuộc đồng hành chỉ đi được cùng nhau từ tập 1 đến hết tập 78 thì nửa đường đứt gánh. Sau tập 78, họa sĩ Lê Linh nghỉ làm tại Công ty Phan Thị.
Phía Công ty Phan Thị từ tập 79 cho tới nay tự tạo ra nhiều biến thể khác nhau của 4 hình tượng nhân vật Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo, Cả Mẹo và còn sử dụng 4 hình tượng nhân vật này trong các ấn phẩm khác như “Thần đồng Đất Việt Khoa học”, “Thần đồng Đất Việt Mỹ thuật”.
Họa sĩ Lê Linh và bà Phan Thị Mỹ Hạnh (Công ty Phan Thị) có mặt nghe tuyên án phúc thẩm sáng 3/9.
Cuộc tranh chấp 4 hình tượng nhân vật Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo, Cả Mẹo trong bộ truyện “Thần đồng Đất Việt” đã kéo dài hơn 12 năm nay, được TAND quận 1 tuyên trong phiên xử sơ thẩm hồi đầu năm 2019 do thẩm phán Nguyễn Quang Huynh làm chủ tọa, chấp nhận họa sĩ Lê Linh (nguyên đơn Lê Phong Linh) là tác giả của các hình tượng nhân vật “Thần đồng Đất Việt”.
Ông Lê Phong Linh được quyền liên hệ với Cục Bản quyền tác giả để xác nhận là tác giả duy nhất. Đồng thời, họa sĩ Lê Linh cũng có quyền buộc Công ty Phan Thị dừng sản xuất các biến thể của 4 hình tượng nhân vật này trên các ấn phẩm “Thần đồng Đất Việt” và các ấn phẩm khác có liên quan, như “Thần đồng Đất Việt Khoa học”, “Thần đồng Đất Việt Mỹ thuật”.
Ông Lê Phong Linh cũng được quyền yêu cầu Công ty Phan Thị thanh toán chi phí luật sư (Theo bản án số 35/2019 DS-ST).
Công ty Phan Thị đã kháng cáo toàn bộ án sơ thẩm, bác toàn bộ yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn, yêu cầu giữ nguyên toàn bộ chứng nhận đã cấp, công nhận là đồng tác giả “Thần đồng Đất Việt”.
Bà Phan Thị Mỹ Hạnh tại phiên tòa sáng 3/9.
Phiên tòa kỷ lục hơn 12 năm giành lại công lý
Trong đơn kháng án, phía Phan Thị cho rằng HĐXX của TAND quận 1 đã xét xử không đúng thẩm quyền, không triệu tập đại diện Cục Bản quyền và Hội Mỹ thuật có mặt tại phiên tòa.
Phía Cục Bản quyền tác giả cho biết, theo luật định cá nhân hoặc tổ chức nếu có các chứng cứ pháp lý, có thể đề nghị Cục xác định lại về bản quyền tác giả, hủy bỏ chứng nhận đã cấp; cho nên việc tòa án tuyên xử như thế nào không liên quan đến các chứng nhận đã được cấp.
Đại diện Hội Mỹ thuật cũng cho rằng chỉ có thể nêu ý kiến cá nhân chứ không phải là người trực tiếp tham gia quá trình sáng tạo, nên không thể ra tòa làm chứng theo Bộ luật Dân sự Tố tụng 2015 quy định.
Quá trình xét xử đã làm rõ các tình tiết từ hình thành ý tưởng đến quá trình sáng tạo, trực tiếp vẽ hình tượng các nhân vật đều là họa sĩ Lê Linh thực hiện.
Công ty Phan Thị và các đồng nghiệp hỗ trợ mua tư liệu, lọc nét, xử lý màu, đóng góp ý kiến.
Về yêu cầu kháng án của bị đơn, đề nghị công nhận bà Phan Thị Mỹ Hạnh và ông Lê Phong Linh là đồng tác giả, HĐXX phúc thẩm nhận thấy hồi ra đời tác phẩm, Việt Nam chưa tham gia Công ước Berne; cũng như không thể làm rõ việc tác giả trực tiếp sáng tạo ra tác phẩm, theo các quy định tại Khoản 7, Điều 4, Khoản 3, Điều 14 Luật Sở hữu Trí tuệ; nên HĐXX áp dụng quy định về sở hữu trí tuệ tại Bộ luật Dân sự năm 1995 để giải quyết tranh chấp về quyền tác giả tại vụ kiện này.
Theo đó, quyền tác giả được phát sinh kể từ khi tác giả sáng tác ra tác phẩm, được thể hiện dưới một hình thức vật chất nhất định, không phân biệt tác phẩm đã công bố hay chưa công bố, đã đăng ký quyền sở hữu trí tuệ hay chưa.
Từ tập 1 đến hết tập 78, tại trang bìa các tập truyện “Thần đồng Đất Việt” đều ghi rõ ông Lê Phong Linh (họa sĩ Lê Linh) là tác giả.
Thẩm phán Phùng Văn Hải là chủ tọa phiên tòa phúc thẩm.
Trong quá trình xử vụ án, phía bị đơn thừa nhận nguyên đơn là người thể hiện trực tiếp phần tranh minh họa của các nhân vật “Thần đồng Đất Việt”.
Bà Phan Thị Mỹ Hạnh không tham gia vào một khâu sáng tạo nào trong sáng tác truyện, mà chỉ có vai trò điều phối chung với tư cách nhà quản lý, nên không được công nhận là đồng tác giả.
Quy định tại Nghị định 100/2006/CP, thì người được công nhận là tác giả phải là người trực tiếp sáng tạo ra tác phẩm, phải đề tên thật hoặc bút danh trên ấn phẩm. Cá nhân cung cấp ý tưởng cho người khác nhưng chưa thể hiện ra tác phẩm dưới bất kỳ hình thức vật chất nào không được công nhận là tác giả.
Kết thúc phiên tuyên án phúc thẩm, thẩm phán Phùng Văn Hải và HĐXX tuyên họa sĩ Lê Linh là tác giả duy nhất của 4 hình tượng nhân vật “Thần đồng Đất Việt”; Công ty Phan Thị có quyền sản xuất các ấn phẩm, nhưng phải được sự đồng ý của họa sĩ, không được phép tự ý cắt xén, xuyên tạc, sửa chữa các hình tượng này.
Tại các tập “Thần đồng Đất Việt” sau tập 78 đều sử dụng các nhân vật Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo, Cả Mẹo với hình tượng nhân vật gần như nguyên vẹn như từ tập 1 đến tập 78 là xâm phạm quyền nhân thân của tác giả, làm sai lệch tác phẩm gốc.
HĐXX xác định đây không phải là tác phẩm phái sinh như Luật SHTT quy định.
Tòa buộc Công ty Phan Thị phải xin lỗi họa sĩ Lê Linh công khai trên 3 kỳ liên tiếp trên báo Thanh Niên và Tuổi Trẻ với nội dung chi tiết: “Tôi là Phan Thị Mỹ Hạnh, Giám đốc Công ty TNHH Truyền thông Giáo dục và Giải trí Phan Thị, xin lỗi ông Lê Phong Linh (bút danh Lê Linh) cùng toàn thể độc giả Thần đồng Đất Việt, vì đã có hành vi xâm phạm hình tượng các nhân vật Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo, Cả Mẹo do ông Lê Phong Linh (bút danh Lê Linh) sáng tác trong bộ truyện tranh Thần đồng Đất Việt” được HĐXX phúc thẩm chấp thuận.
Nét mặt khắc khổ của họa sĩ Lê Linh sau hơn 12 năm đấu tranh cho quyền tác giả. Tuy nhiên, phần tuyên án sáng 3/9 đã khiến phiên tòa đi vào lịch sử ngành xuất bản.
Thẩm phán Phùng Văn Hải tuyên bị đơn Công ty Phan Thị có trách nhiệm phải thanh toán chi phí luật sư cho nguyên đơn.
Bản án cũng buộc Công ty Phan Thị dừng sản xuất các ấn phẩm tiếp theo của bộ truyện “Thần đồng Đất Việt” và sử dụng hình tượng 4 nhân vật Trạng Tí, Sửu Ẹo, Dần Béo, Cả Mẹo trên các ấn phẩm khác nếu không có sự đồng ý của tác giả Lê Linh.
