Rộn ràng ngày hội
Dân tộc Lào là 1 trong 19 cộng đồng dân tộc sinh sống trên địa bàn tỉnh Điện Biên có nhiều nét văn hóa đặc sắc, trong đó có Tết té nước hay còn gọi là Bun Huột Nặm. Trong tiếng Lào, “Bun” có nghĩa là lễ hội hoặc tết hay còn có nghĩa là phúc, “Huột” là té, “Nặm” là nước. Bun Huột Nặm được hiểu là lễ hội té nước hoặc Tết té nước.
Giữa tháng 4 Dương lịch hằng năm, đồng bào dân tộc Lào ở bản Na Sang I, xã Núa Ngam, huyện Điện Biên lại nô nức tổ chức Bun Huột Nặm để chào đón năm mới.
Từ sáng sớm, người dân trong bản Na Sang 1 đã chọn cho mình những bộ trang phục truyền thống đẹp nhất, rực rỡ nhất để chơi hội. Thiếu nữ Lào xúng xính với chiếc váy “sinh” được làm bằng tơ lụa, dệt họa tiết tinh tế ở chân váy, áo được quàng chéo thêm chiếc khăn “Phạ biềng” gắn bằng khuy bạc với màu sặc sỡ.
Những người già thì có nhiệm vụ quan trọng là chuẩn bị lễ vật để cầu khấn thần linh. Thanh niên thì được cử đi chuẩn bị trống chiêng, súng nước…
Những con đường trong bản cũng được trang trí rực rỡ cờ hoa, không khí vui tươi, rộn ràng khắp bản làng. Từng đoàn người với những bộ trang phục lộng lẫy cùng nhau tụ hội về bãi đất trống cạnh bờ sông Nậm Núa để chuẩn bị cho các nghi thức của lễ hội.
Các tiết mục văn nghệ mang đậm bản sắc văn hóa của cộng đồng dân tộc Lào do nam nữ trong bản biểu diễn là lời chào, lời mời đầu tiên đối với du khách tham gia lễ hội.
Bun Huột Nặm gồm 2 phần chính: phần lễ và phần hội. Phần lễ được bắt đầu trước bằng các nghi lễ cầu may mắn, cầu sức khỏe. Thông thường, phần lễ khấn này được giao cho những phụ nữ lớn tuổi có kinh nghiệm trong bản chủ trì. Lễ vật gồm bánh nếp, hoa quả, chỉ quấn tay, nước thánh, xôi nếp…
Sau lễ cúng, bà mo cùng già làng, trưởng bản và những người phụ nữ lớn tuổi trong bản sẽ thực hiện nghi thức buộc chỉ cổ tay cho tất cả nhân dân, du khách cùng tham gia lễ hội.
Nghi thức buộc chỉ cổ tay với mong muốn cầu may, chúc cho người được buộc chỉ sẽ có một năm mới bình an, không ốm đau bệnh tật, gặp nhiều may mắn.
Ngoài ra du khách cũng được quàng lên cổ một chiếc vòng đủ màu sắc được làm bằng lõi cây được lấy trên rừng. Chiếc vòng mang ý nghĩa của sự đoàn kết, quanh năm luôn nở nụ cười trên môi.
Trong quá trình buộc chỉ cổ tay, một vài người trong đội nghi lễ sẽ dùng cành hoa vẩy nước cho tất cả mọi người để rửa trôi đi những bụi bẩn, những việc không may mắn của năm cũ.
Sau đó, bà mo cùng đội nghi lễ sẽ đến từng nhà dân trong bản làm ăn khá giả để thực hiện nghi thức xin nước mưa. Gia chủ sẽ té nước lên đoàn người xin nước với ý nghĩa ban lộc, ban phước cho mọi người gặp nhiều may mắn.
Người dân ở đây quan niệm, những giọt nước này tượng trưng cho những giọt nước của ông trời mang lại, ban phước một năm mưa thuận gió hòa, cây cối tốt tươi, mọi người khỏe mạnh, an bình hạnh phúc.
Trong ngày này, mọi gia đình trong bản đều chuẩn bị những chum, hũ để đựng nước, khách đến chơi nhà đều được gia chủ tưới nước lên người. Những chiếc xe chở nước, súng nước cũng được nam nữ thanh niên đưa đi dọc đường trong bản, gặp ai cũng có thể phun nước lên người.
Sau khi xin được nước mưa, đoàn người mang lễ vật ra khu vực suối Nậm Núa để dâng tế, cúng mời thần sông, thần suối hưởng lễ. Sau đó, tất cả bà con dân bản cùng lội xuống suối tắm, té nước vào nhau để cầu chúc những điều tốt đẹp.
Trong phần hội, sẽ diễn ra những hoạt động bắt nguồn từ cuộc sống lao động sản xuất, chinh phục tự nhiên, chống thiên tai địch họa, bảo vệ mùa màng, bảo vệ cuộc sống yên vui, hạnh phúc của cộng đồng như: Tấu phắc sá - táu lasa (rùa ấp trứng), xưa khốp mu (hổ vồ lợn), ngù kìn khiết (rắn bắt ngóe), phăn viêng (múa bắt chân bắt đầu), Pít mắc tanh (hái dưa chín)... người dân trong bản cùng du khách thập phương tụ hội để vui chơi, reo hò cổ vũ theo tiếng trống, tiếng chiêng làm cho không khí ngày Tết thêm tưng bừng, sôi động.
Ông Nông Quang Thắng, Phó Chủ tịch UBND huyện Điện Biên cho biết: “Lễ hội Bun Huột Nặm của người Lào là tết truyền thống, đồng thời cũng là một trong những lễ hội chính được tổ chức cầu trời cho mưa thuận, gió hòa để mùa màng bội thu; muôn vật sinh sôi, phát triển; tẩy rửa những điều không may mắn của năm cũ, bước sang năm mới gặp nhiều niềm vui cho các thành viên, gia đình và cộng đồng”.
Giữ gìn bản sắc văn hóa
Bun Huột Nặm gắn với quá trình định cư, lập bản, được người Lào ở bản Na Sang 1 gìn giữ, bảo tồn từ hàng chục năm qua. Từ năm 2015, Bun Huột Nặm đã được các cấp chính quyền địa phương và nhân dân trong bản phục dựng nguyên bản, tổ chức vào đúng thời điểm Tết truyền thống của người Lào nhằm góp phần tái hiện lại yếu tố văn hóa truyền thống và trở thành nếp sống, phong tục của người dân nơi đây.
Bun Huột Nặm với các hoạt động chính là cúng bản, cúng tổ tiên, ông bà nhưng cốt lõi là tống tiễn mùa khô, tẩy rửa những điều xui xẻo trong năm cũ cho bản làng, cầu mong mưa thuận gió hòa, vạn vật sinh sôi, phát triển, mùa màng bội thu, bản làng bình yên, mọi người dồi dào sức khỏe, gặp nhiều may mắn trong năm tiếp theo.
Bà mo Lường Sao May, bản Na Sang 1, xã Núa Ngam, huyện Điện Biên cho biết: “Bun Huột Nặm là một niềm tự hào của người dân tộc Lào bản Na Sang.
Thông qua Bun Huột Nặm, cộng đồng dân bản chúng tôi muốn quảng bá đến mọi cộng đồng dân tộc trong tỉnh và du khách gần xa biết đến mảnh đất, thiên nhiên vùng đất nơi chúng tôi sinh sống. Đặc biệt là đưa nét đẹp văn hóa độc đáo của cộng đồng người Lào chúng tôi đến với du khách”.
Ông Nông Quang Thắng chia sẻ: “Bun Huột Nặm đã góp phần khẳng định quá trình tồn tại, phát triển của cộng đồng dân tộc Lào trên địa bàn, gắn với tín ngưỡng tâm linh của cộng đồng, mang đậm triết lý nhân sinh. Đến bản Na Sang vào dịp diễn ra Tết té nước, du khách sẽ được trải nghiệm, hòa mình trong những nghi thức truyền thống của không gian văn hóa đậm sắc màu dân gian của các trò chơi”.
Cũng theo ông Thắng, Lễ té nước của dân tộc Lào là một trong những tiềm năng để phát triển du lịch của huyện Điện Biên và tỉnh Điện Biên. Địa phương đang nỗ lực để phát triển du lịch gắn với bảo tồn bản sắc văn hóa truyền thống các dân tộc trên địa bàn.
Bun Huột Nặm của người Lào ở bản Na Sang 1 được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2017.
Cùng với Bun Huột Nặm, đến nay, tỉnh Điện Biên đã có 20 di sản được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Đây là động lực để cộng đồng dân tộc Lào ở Na Sang tích cực bảo tồn, gìn giữ và quảng bá nét văn hóa đặc sắc của dân tộc, phát triển du lịch của địa phương.
