Giáo dục qua lời khen, bí quyết khen đúng cách

Song, tùy cách gieo hạt khác nhau, mầm sẽ nảy hay bị sâu mọt. Bởi vậy, tùy theo lứa tuổi, cá tính của trẻ, cha mẹ cần biết khi nào nên khen con.

Lời khen đúng cách là một trong những yếu tố giúp con vượt qua thử thách và đối mặt với thất bại khi trưởng thành. Tuy nhiên, cha mẹ cần lưu ý dành những lời khen đúng cách, đúng mực, thay vì “thổi phồng” thành tích của con.

Phù hợp hoàn cảnh

Bà Đỗ Thuỳ Linh - giáo viên bộ môn Fas Trackids STEM tại Hệ thống Giáo dục Kỹ năng sống Cara dẫn chứng, một khảo sát của Đại học Columbia (Mỹ) cho thấy, cách và lý do được khen sẽ góp phần rất lớn những ý tưởng của con trẻ. Từ đó, tạo ra sự khác biệt khi trẻ đối diện với thử thách và khả năng chịu đựng thất bại khi trưởng thành.

Khi trẻ tỏ ra bướng bỉnh hay có lỗi, không ít cha mẹ thường to tiếng hay có biện pháp trừng phạt con. Thậm chí, trẻ bị đánh, không được đi chơi vào những ngày nghỉ nếu mắc lỗi. Tuy nhiên, theo bà Thuỳ Linh, điều quan trọng đối với các bé là những lời khen nhằm khuyến khích sự phát triển kỹ năng sống trong học tập hay sinh hoạt.

“Trong tay các cha mẹ hiện có sẵn một công cụ hữu hiệu nhất. Nhưng nhiều bậc cha mẹ không nhận ra điều đó. Công cụ đó chính là khen ngợi. Nếu sử dụng “củ cà rốt” khen ngợi đúng cách, đúng chỗ, đúng mực, đó là cách tốt nhất giúp trẻ phát triển những hành vi tốt. Đồng thời, sớm nhận ra những lời khen của cha mẹ là phần thưởng vô giá dành cho trẻ”, nữ giáo viên chia sẻ.

Bên cạnh đó, tâm lý của trẻ thích được nghe những lời ngọt ngào từ cha mẹ. Theo bà Thuỳ Linh, trẻ cũng vô cùng tinh ý. Vì vậy, không phải lời khen nào cũng có tác dụng tích cực đối với con. Những lời khen đúng chỗ, động viên đúng lúc sẽ khuyến khích con làm việc tốt, tạo sự phấn khởi, vui vẻ. Từ đó, con dễ tiếp thu lời dạy của cha mẹ hơn.

“Khi trẻ mắc lỗi bị cha mẹ đánh, mắng nhiều sẽ làm ảnh hưởng đến quá trình phát triển kỹ năng sống của con”, bà Thuỳ Linh cho biết.

Cha mẹ cũng cần... rèn luyện

Nữ giáo viên này cho rằng, khen con là một nghệ thuật. Vì vậy, phụ huynh có thể rèn luyện những kỹ năng này. Bà Thuỳ Linh gợi ý, cha mẹ cũng có thể cho trẻ đến với các khóa học kỹ năng sống, trại hè bán trú, nội trú.

Trong khi đó, chuyên gia giáo dục giới tính - ThS.BS Nguyễn Lan Hải cho biết, trẻ em cần được ăn, ngủ, chơi đùa, chăm sóc về dinh dưỡng, y tế, học hành. Để đủ, trẻ phải được khích lệ, tôn trọng, yêu thương, thông cảm và lắng nghe. Như vậy, trẻ có thể lớn lên hài hòa cả thể chất lẫn tinh thần.

Theo chuyên gia này, cha mẹ khen để giúp các bé phát huy những điểm tốt và phạt để bé ngoan, tự giác hơn. Tuy nhiên, việc khen con quá nhiều chưa chắc đã tốt. Trong khi đó, phạt con thật nặng cũng chưa hẳn là hay.

ThS.BS Lan Hải chia sẻ, một số cha mẹ tâm lý sẽ biết linh hoạt và hợp tác với con trong việc giáo dục. Đây là mẫu phụ huynh dạy con hiệu quả nhất. Trong khi đó, cha mẹ độc đoán sẽ có nhiều câu nói và hành vi áp đặt, bất chấp nguyện vọng của con. Song, hình thức giáo dục này mang lại hiệu quả nhất thấp nhất. Ngoài ra, mẫu phụ huynh nhu nhược sẽ cho con quá nhiều tự do và quyền hạn. Họ cũng sẵn sàng dung túng cho thói xấu của con, thay vì phạt trẻ. Bởi vậy, đây cũng là hình thức dạy con kém hiệu quả.

Theo ThS Lan Hải, mỗi gia đình có cách giáo dục riêng. Song, điều quan trọng nhất là cần biết cách “khen trẻ đúng lúc, mắng đúng thời điểm và phạt hợp lý”. Do đó, cha mẹ nên khen thưởng cho hành vi tốt của con. Bởi, khi làm được việc tốt, trẻ thường muốn được công nhận. Khi đó, cha mẹ nên khen ngợi và động viên con, dù chỉ là thấy trẻ biết chào hỏi hay nói “cám ơn – xin lỗi”, biết xếp quần áo gọn gàng hoặc rửa tay sạch, làm xong bài tập, phụ giúp việc nhà…

Phụ huynh cần lưu ý, lời khen nên được thực hiện ngay tại chỗ và “khoe” với người xung quanh. Hành động này sẽ khuyến khích mọi người cùng tham gia động viên trẻ. Khi đó, con sẽ tự hào và vui như được nhận quà. Tuy nhiên, cha mẹ không nên “thổi phồng” thành tích của con. Bởi nếu như vậy, lời khen của cha mẹ sau này sẽ mất tác dụng, khiến con huênh hoang.

“Phần thưởng cho những cố gắng của con nên là cái trẻ muốn, không phải cái trẻ cần. Không thưởng con dựa trên hành động mà dựa trên kết quả”, chuyên gia nhấn mạnh.

Ví dụ, cha mẹ có thể nói: “Con làm xong bài tập sẽ được đi chơi thêm nửa giờ”, “Con biết đạp xe thì sẽ tập bơi”, hoặc “Con thi tốt thì hè sẽ ra biển nghỉ mát”…

Điều quan trọng là phụ huynh không nên thưởng con “vô tội vạ”. Nếu làm việc gì cũng được khen và tặng quà, trẻ sẽ nhàm chán, thờ ơ. Thậm chí, trẻ sẽ thường xuyên đòi mua những thứ mình thích.

“Tuyệt đối không “mua chuộc” con bằng tiền. Việc “thưởng nóng” sẽ ngầm tác động đến mục tiêu học tập của trẻ là vì tiền thưởng. Trẻ mất dần động cơ phấn đấu khi không nhận được món tiền như ý muốn, hoặc tiến tới “ra điều kiện” với cha mẹ: “Nếu không mua cho con cái này, con sẽ không làm cái kia”, bà Lan Hải khuyến cáo.

Thưởng phạt “công tâm”. được khuyến khích kỷ luật cho những cái sai của trẻ. Phụ huynh cần cho con biết vì sao trẻ bị phạt. Vì vậy, trước đó, cha mẹ cần xác định với con những quy định cụ thể, đâu là điều trẻ được phép làm và không. Khi dạy con, cha mẹ phải nhất quán.

Nếu trẻ mắc cùng một lỗi, cha mẹ không thể phạt lần này, nhưng bỏ qua lần khác. Nếu cha phạt con, mẹ không được phản đối trước mặt trẻ. Cha mẹ cần làm gương và có uy tín. Nếu không, trẻ sẽ ấm ức và không “tâm phục khẩu phục”. Từ đó, dẫn tới thái độ chống đối, thiếu lễ phép.

Đồng thời, phụ huynh được khuyến khích chỉ cho con biết những hậu quả liên quan trực tiếp với hành vi xấu. Cha mẹ cũng nên nói rõ lý do sử dụng hình phạt và cho phép con tự giác chọn “hình thức kỷ luật”.

Chuyên gia gợi ý, cha mẹ có thể cấm túc nếu trẻ mắc lỗi. Ví dụ, trẻ sẽ phải vào góc đứng hoặc ngồi im lặng quay mặt vào tường. Phụ huynh có thể dùng đồng hồ để bấm giờ và biết khi nào hết thời gian phạt. Nếu trẻ vùng vằng, cha mẹ sẽ vặn đồng hồ thêm vài phút nữa hoặc cho con vào phòng riêng.

Một biện pháp khác là tước đi một “đặc ân” nào đó của con, như không được xem phim hoạt hình, hoặc đi nhà sách, mua đồ chơi… Phụ huynh cũng có thể yêu cầu con làm việc để chuộc lỗi. Khi đó, trẻ có thể rửa bát đĩa, dọn giường, xếp lại giá sách, lau nhà…

Tuy nhiên, bà Lan Hải cho rằng, cha mẹ không nên “kể tội” và nói về công lao với con. Đồng thời, không quát mắng trẻ. Bởi, sự nóng giận của cha mẹ sẽ không mang lại kết quả như mong muốn. Thay vào đó, hành động này sẽ khơi dậy trong trẻ cảm giác chán ghét gia đình.

Phụ huynh cũng nên hạn chế thấp nhất việc trừng phạt vào thân thể (đánh, trói, tát, bắt quỳ gối, bỏ đói…). Bởi, đánh sẽ khiến trẻ sợ và đề phòng, nhưng không giúp con nhận ra lỗi lầm và muốn sửa chữa. Biện pháp này cũng có thể khiến trẻ hung hăng hoặc trở nên chai lì, khó bảo. Việc đánh con có thể trở thành mầm mống bạo lực. Từ đó, khiến trẻ nghĩ rằng, khi lớn lên sẽ được phép “vô tư” đánh những người mình yêu thương.

ThS Lan Hải khuyến khích, cha mẹ nên kết hợp giữa sự nghiêm khắc và mềm mỏng. Đồng thời, chọn hình thức thưởng - phạt phù hợp tùy tình huống, mức độ hành vi, độ tuổi, tính khí từng trẻ.

“Trong gia đình, trẻ cần phải biết nghe lời cả cha và mẹ. Đừng hạ uy tín của người kia cũng như bản thân. Mẹ đừng nói với con: “Chờ bố về, mẹ sẽ cho một trận!”. Bằng cách đó, mẹ đã vô tình hạ thấp bản thân. Hoặc, cha gạt ngang: “Mẹ thì biết cái gì!” khiến con “nhờn” với mẹ. Nếu phụ huynh sai, nên xin lỗi và giải thích với con. Hãy cư xử theo cách cha mẹ muốn con cư xử với mình”, chuyên gia chia sẻ.