Giáo dục nghề nghiệp bứt phá từ quyền tự chủ toàn diện

Đây là điểm mới quan trọng, tháo gỡ nhiều vướng mắc lâu nay và mở ra cơ hội phát triển mạnh mẽ cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Đòn bẩy đột phá trong phát triển nguồn nhân lực

Hàng năm, Trường Cao đẳng Công nghệ Hà Tĩnh tuyển mới 950 học viên theo học các ngành cơ khí, điện, điện tử, công nghệ ô tô, xây dựng... Trước nhu cầu bức thiết của thị trường lao động, nhà trường mong muốn mở thêm các mã ngành kỹ thuật công nghệ cao, đào tạo ngoại ngữ nhằm đáp ứng yêu cầu tại Khu kinh tế Vũng Áng và các khu công nghiệp lân cận.

Chia sẻ của Hiệu trưởng Nguyễn Trọng Tấn, giáo dục nghề nghiệp không thể chỉ đánh giá bằng học phí, mà quan trọng hơn là khả năng cung ứng nguồn nhân lực. Nhà trường sẽ phấn đấu nâng cao chất lượng, mở các ngành nghề phù hợp với nhu cầu lao động của các doanh nghiệp, nhưng rất cần nguồn đầu tư để đổi mới trang thiết bị, bồi dưỡng đội ngũ... Với hành lang pháp lý từ Nghị quyết số 71-NQ/TW, khát vọng mở ngành mới của trường có cơ sở thành hiện thực.

Tập trung đào tạo nghề gắn trực tiếp với sản xuất nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ dân sinh, hàng năm, Trường Trung cấp nghề Hà Tĩnh thu hút hàng nghìn học viên, chủ yếu là thanh niên nông thôn, con em hộ nghèo, cận nghèo. Tuy nhiên, theo đại diện nhà trường, điều lo lắng nhất là nguồn thu học phí hạn chế, khiến kế hoạch đầu tư thiết bị và đổi mới chương trình đào tạo còn chậm.

Trước đây, khi tự chủ tài chính được coi là thước đo chính, trường khó có điều kiện mở rộng. Nhưng với Nghị quyết số 71-NQ/TW, quyền tự chủ không còn phụ thuộc vào tài chính, chúng tôi sẽ mạnh dạn hơn trong chọn ngành, cải tiến phương pháp dạy học và gắn kết doanh nghiệp địa phương để bảo đảm đầu ra cho học viên.

Sự thay đổi này mở ra cơ hội lớn cho thanh niên nông thôn Hà Tĩnh - những người thường bị hạn chế bởi điều kiện kinh tế, nay có thêm con đường học nghề và lập nghiệp vững vàng hơn.

Trường Cao đẳng Kỹ thuật Việt - Đức Hà Tĩnh vốn có thế mạnh trong đào tạo nghề cơ khí, điện công nghiệp, công nghệ ô tô. Đây cũng là cơ sở giàu kinh nghiệm hợp tác quốc tế, từng triển khai các chương trình liên kết đào tạo theo chuẩn Đức, Nhật Bản. Tuy vậy, việc triển khai các dự án hợp tác thường phải qua nhiều tầng nấc xin ý kiến, thẩm định, nhất là khi liên quan đến điều chỉnh chương trình hoặc mở ngành mới.

Ông Cao Xuân Phú - Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Kỹ thuật Việt - Đức nhận định, Nghị quyết số 71-NQ/TW giúp các cơ sở giáo dục nghề nghiệp thêm quyền chủ động trong hợp tác quốc tế. Khi thủ tục được tinh gọn, trường có thể nhanh chóng ký kết các chương trình liên kết với doanh nghiệp FDI, mở ngành đào tạo mới gắn trực tiếp với nhu cầu lao động. Đây là điều kiện để nhà trường khẳng định vị thế, nâng cao chất lượng đào tạo theo chuẩn quốc tế.

Điểm chung của các cơ sở giáo dục nghề nghiệp ở Hà Tĩnh là đều có tiềm năng, đều nhìn thấy rõ nhu cầu thị trường, nhưng lâu nay bị hạn chế bởi thủ tục và điều kiện tài chính. Khi Nghị quyết số 71-NQ/TW được triển khai, các trường sẽ có cơ hội phát huy bản sắc riêng, tập trung vào chất lượng, uy tín đào tạo thay vì chỉ lo cân đối thu chi.

Điều này đặc biệt quan trọng với Hà Tĩnh, địa phương vừa có Khu kinh tế Vũng Áng, đang phát triển mạnh các khu công nghiệp, lại vừa cần giải quyết việc làm cho hàng vạn lao động nông thôn. Quyền tự chủ toàn diện giúp các trường chủ động hơn trong xây dựng chương trình, liên kết doanh nghiệp, mở rộng hợp tác quốc tế.

Có thể khẳng định, Nghị quyết số 71-NQ/TW không chỉ mở ra cơ hội đổi mới quản trị cho từng nhà trường, mà còn là đòn bẩy để Hà Tĩnh đột phá trong phát triển nguồn nhân lực - yếu tố quyết định cho sự phát triển nhanh và bền vững của tỉnh.

Cũng bày tỏ đồng tình với chủ trương bảo đảm quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện mà không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính, theo ông Nguyễn Thế Lực - Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Dược Hà Nội - điều này kỳ vọng giúp cơ sở giáo dục nghề nghiệp thực hiện tự chủ một cách thực chất, hiệu quả; đồng thời khắc phục nhiều khó khăn tồn tại lâu nay trong công tác quản trị, điều hành.

Cụ thể, việc không lấy mức độ tự chủ tài chính làm thước đo tự chủ của cơ sở đào tạo sẽ “cởi trói” tối đa cho các trường trong công tác quản trị; trao cơ sở đào tạo toàn quyền quyết định trên nhiều phương diện: tự chủ học thuật, tự chủ về tổ chức nhân sự, tự chủ trong hợp tác với doanh nghiệp và tự chủ xây dựng chiến lược phát triển.

Nhờ đó, cơ sở giáo dục có điều kiện phát huy tối đa tiềm năng, khuyến khích sáng tạo và đột phá trong đào tạo, nghiên cứu cũng như trong phương thức quản trị. Các trường cũng sẽ mạnh dạn đổi mới phương pháp giảng dạy, quản trị để thích ứng với yêu cầu thực tiễn và nhu cầu xã hội; nâng cao tính chủ động, phát huy trách nhiệm giải trình, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, tạo môi trường cạnh tranh công bằng, lành mạnh.

Lộ trình cẩn trọng, cơ chế hỗ trợ và giám sát hiệu quả

Để Nghị quyết số 71-NQ/TW phát huy hiệu quả trong thực tiễn, ông Nguyễn Thế Lực cho rằng, cần có giải pháp mạnh mẽ thu hút người học đến với giáo dục nghề nghiệp. Hiện nay, tâm lý xã hội vẫn coi trọng bằng cấp hơn năng lực thực tế, dẫn tới nhiều phụ huynh, học sinh chọn đại học nhưng sau tốt nghiệp lại khó phát huy chuyên môn hoặc khó tìm việc phù hợp.

Do đó, cần tăng cường truyền thông, sự vào cuộc của toàn xã hội và các cấp, các ngành; chú trọng chế độ tiền lương, cơ hội việc làm, thăng tiến cho người học nghề, nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục nghề nghiệp đến năm 2030 mà Nghị quyết số 71-NQ/TW đề ra.

Cùng với đó, xây dựng hành lang pháp lý để người học nghề có cơ hội liên thông lên cấp cao hơn; đồng thời, gắn đào tạo với thực hành tại doanh nghiệp. Luật Giáo dục nghề nghiệp sửa đổi cần đưa giải pháp và hành lang pháp lý để doanh nghiệp sẵn sàng đồng hành cùng hệ thống giáo dục nghề nghiệp, qua đó hình thành lực lượng lao động có trình độ, tay nghề đáp ứng yêu cầu thực tế.

Cần trao quyền tự chủ toàn diện cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp trong xây dựng chiến lược phát triển dài hạn, phát huy vai trò và trách nhiệm của người đứng đầu, đồng thời tăng cường tính giải trình với Nhà nước và xã hội. Ban hành chính sách hỗ trợ chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ mới, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI) trong giáo dục nghề nghiệp. Cụ thể, chú trọng đầu tư hạ tầng công nghệ, bồi dưỡng kiến thức về AI cho đội ngũ quản lý và nhà giáo, hướng tới mô hình quản trị thông minh trong các cơ sở đào tạo nghề.

Khẳng định đây là chủ trương đột phá theo tinh thần kiến tạo, phát triển, nhưng chuyên gia giáo dục, TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến cũng chỉ ra một số rủi ro, thách thức. Thách thức lớn nhất là khối lượng công việc khổng lồ khi một người đảm nhiệm cả hai chức danh chủ chốt sẽ tạo áp lực rất lớn.

Sự tập trung quyền lực có thể dẫn đến thiếu dân chủ, lạm quyền và độc đoán, tác động tiêu cực đến việc phát huy quyền tự chủ nhà trường. Rủi ro tiềm ẩn là giảm thiểu sự tham gia của các bên liên quan, làm hạn chế nền tảng của quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình. Vì thế để đưa chủ trương của Đảng vào đời sống, việc thể chế hóa cần bảo đảm hài hòa giữa yêu cầu quản lý và yêu cầu kiến tạo phát triển.

Đưa giải pháp, TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến cho rằng, việc xây dựng Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi), các nghị định, thông tư hướng dẫn cần quy định rõ ràng quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện và trách nhiệm giải trình tương xứng với quyền tự chủ. Quy định rõ vai trò, thẩm quyền và trách nhiệm của Bí thư cấp ủy, đồng thời là người đứng đầu cơ sở giáo dục nghề nghiệp.

Đồng thời, quy định phân cấp, phân quyền trong bộ máy lãnh đạo, quản trị, quản lý của cơ sở giáo dục nghề nghiệp, cùng các cơ chế kiểm soát quyền lực đi đôi với phát huy dân chủ cơ sở. Xây dựng cơ chế phối hợp giữa các cấp quản lý Nhà nước, tổ chức xã hội nghề nghiệp, doanh nghiệp trong quản trị giáo dục nghề nghiệp. Việc hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật, các quy định, hướng dẫn không chỉ là yêu cầu hành chính mà là chiến lược trọng tâm để đổi mới toàn diện giáo dục nghề nghiệp Việt Nam.

TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến nhấn mạnh, từ văn bản pháp luật đến tổ chức thực hiện đòi hỏi những chuẩn bị lớn ở cả cấp hệ thống và cấp trường. Trước mắt là xây dựng và hoàn thiện hệ thống thông tin quản lý giáo dục nghề nghiệp (TVET-MIS); tái cơ cấu hệ thống giáo dục nghề nghiệp theo hướng phân cấp mạnh quản lý các cơ sở giáo dục nghề nghiệp về địa phương; đổi mới quản trị cơ sở giáo dục nghề nghiệp theo kết quả đầu ra dựa trên hệ thống KPI; đào tạo, bồi dưỡng năng lực quản trị hiện đại, năng lực số và trí tuệ nhân tạo; xây dựng hệ thống theo dõi học sinh, sinh viên sau tốt nghiệp.