Vai trò và sự cần thiết
Giáo dục CTTT cho học sinh phổ thông là quá trình trang bị kiến thức về chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật Nhà nước; đồng thời giáo dục về đạo đức, phong cách, lối sống để bồi đắp bản lĩnh, nhân cách cho thế hệ trẻ.
Chủ thể tham gia công tác này gồm hệ thống cơ sở giáo dục, gia đình và toàn xã hội. Đối tượng giáo dục là học sinh từ 6 đến 18 tuổi - lứa tuổi đang hình thành nhân cách, đạo đức, lối sống, có khả năng tiếp nhận mạnh mẽ nhưng cũng dễ bị tác động bởi môi trường xung quanh.
Những năm gần đây, cùng với việc thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018, công tác giáo dục CTTT đã đạt nhiều kết quả tích cực: Phổ cập giáo dục được duy trì, chất lượng giáo dục đại trà và mũi nhọn được nâng cao. Tuy nhiên, bước vào giai đoạn mới - “kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam” - nhiệm vụ này càng đòi hỏi sự quan tâm sâu sát hơn.
Chủ tịch Hồ Chí Minh từng căn dặn: “Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không… chính là nhờ một phần lớn công học tập của các em”. Trong “5 điều Bác Hồ dạy”, điều đầu tiên là “Yêu Tổ quốc, yêu đồng bào” - nền tảng cho việc hình thành nhân cách, đạo đức của thế hệ trẻ.
Quan điểm này được Đảng cụ thể hóa qua nhiều văn bản quan trọng như Nghị quyết 29-NQ/TW, Chỉ thị 42-CT/TW và các nội dung Đại hội XIII xác định, trong đó nhấn mạnh phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao gắn với giáo dục đạo đức, nhân cách, tinh thần yêu nước, tự hào dân tộc.
Thực trạng và những vấn đề đặt ra
Bên cạnh những tác động tích cực từ môi trường xã hội, học sinh phổ thông hiện nay cũng chịu nhiều ảnh hưởng tiêu cực. Mạng xã hội với thông tin xấu độc, chiến lược “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch, các trào lưu lệch chuẩn… là những yếu tố tác động không nhỏ.
Nhiều học sinh chưa đủ khả năng phân tích, đánh giá đúng sai, dễ a dua theo bạn bè, chạy theo xu hướng mà thiếu chọn lọc. Tâm lý lứa tuổi hiếu động, thích khám phá nhưng thiếu định hướng khiến một bộ phận giới trẻ dễ bị lôi kéo, ảnh hưởng tới nhận thức, đạo đức, lối sống.
Trong nhà trường, dù chương trình giáo dục đã tăng thời lượng cho các môn liên quan tới giáo dục CTTT và lồng ghép nội dung này vào nhiều môn học khác, nhưng vẫn có giáo viên chưa coi trọng nhiệm vụ, thậm chí xem đây là việc của một số môn nhất định. Một số giáo viên còn hạn chế trong nhận thức về các vấn đề xã hội, thiếu khả năng định hướng tư tưởng cho học sinh. Thực tế đã có những học sinh học giỏi nhưng tư tưởng lệch lạc, thiếu tôn trọng truyền thống, thậm chí phủ nhận công lao của thế hệ đi trước.
Gia đình - môi trường giáo dục đầu tiên - ở nhiều trường hợp chưa làm tròn vai trò. Không ít phụ huynh mải mưu sinh, đi làm ăn xa, phó mặc việc giáo dục con cho nhà trường. Một số gia đình thiếu hạnh phúc, cha mẹ ly hôn, bạo lực gia đình… tạo ra môi trường sống thiếu tình cảm, thiếu gương mẫu, ảnh hưởng tiêu cực đến nhân cách con trẻ. Hệ quả là xuất hiện tình trạng bạo lực học đường, vi phạm pháp luật, nghiện ma túy, mang thai sớm ở tuổi vị thành niên.
Ngoài ra, một số tổ chức, cá nhân chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của giáo dục CTTT. Sự phối hợp giữa các ngành, đoàn thể và nhà trường thường mang tính thời điểm, diễn ra vào dịp khai giảng, bế giảng hoặc kỳ thi, thiếu tính liên tục. Dù Hiến pháp và Luật Giáo dục đã quy định mối quan hệ Nhà nước - gia đình - xã hội trong bảo vệ, chăm sóc, giáo dục trẻ em, nhưng nhiều nội dung vẫn chưa được cụ thể hóa rõ ràng trong các văn bản pháp luật, dẫn đến khó triển khai hiệu quả.
Hệ quả nếu lơ là
Ở lứa tuổi phổ thông, học sinh đang hình thành và thay đổi lớn về nhận thức, nhân cách, lối sống để bước vào đời. Nếu thiếu sự định hướng, một bộ phận sẽ có lối sống buông thả, ứng xử thiếu văn hóa, không biết tôn trọng người khác, xem nhẹ giá trị truyền thống dân tộc. Nhiều em sống ảo, thử nghiệm những hành vi lệch chuẩn, tham gia bạo lực học đường, thậm chí vi phạm pháp luật. Thống kê cho thấy, số vụ trẻ vị thành niên vi phạm pháp luật có xu hướng tăng cả về số lượng và mức độ nghiêm trọng.
Những hệ quả này không chỉ ảnh hưởng đến tương lai của các em, mà còn tác động tiêu cực tới xã hội. Bởi vậy, nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục CTTT cho học sinh phổ thông là nhiệm vụ không thể chậm trễ, cần được triển khai đồng bộ, thường xuyên và liên tục từ cả nhà trường, gia đình và toàn xã hội.
Giáo dục CTTT là nền tảng để hình thành bản lĩnh, nhân cách cho thế hệ trẻ, góp phần tạo ra những công dân vừa có tri thức, vừa có đạo đức, sẵn sàng cống hiến cho đất nước. Trong giai đoạn mới, nhiệm vụ này cần được đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược giáo dục quốc gia.
