Tiếp bước “cha anh”...
“Ở xã tôi có rất nhiều dòng họ hiếu học. Điển hình nhất phải kể đến dòng họ Lý ở thôn Tây Sơn. Cả họ này, trẻ em trong độ tuổi đi học được đến trường cao nhất xã.
Số cháu đỗ vào các trường chuyên nghiệp, cao đẳng, đại học cũng đứng tốp đầu” – ông Bùi Quang Lịch - Phó Chủ tịch UBND xã Mường So (huyện Phong Thổ) - chia sẻ.
Thông tin của ông Lịch như một lời mời gọi hấp dẫn, thúc giục chúng tôi quay trở lại “cái nôi” của nền văn hóa dân tộc Thái trắng để tìm hiểu phong trào hiếu học nơi đây.
Đến thôn Tây Sơn vào những ngày trung tuần tháng 5, chúng tôi được ông Nguyễn Đức Mạnh - Trưởng thôn hồ hởi đón tiếp. Ông Mạnh chia sẻ: “Trong thôn có nhiều dòng họ. Phong trào học tập ở đây khá phát triển.
Học sinh đến tuổi đều được đi học. Tôi ấn tượng với dòng họ Lý, bởi họ có rất nhiều người đỗ đạt, thành tài”.
Nói rồi ông Mạnh dẫn chúng tôi đến nhà ông Lý Mạnh Thom – Trưởng dòng họ Lý ở thôn này. Từ bậc cửa, chúng tôi đã nghe rõ tiếng của bà Nguyễn Thị Lâm (vợ ông Thom) vẳng ra phía trong nhà. Bà Lâm là một nhà giáo đã nghỉ hưu.
Hôm nay, bà dạy đứa cháu nội học bài. Từng phép toán, cách giải, cách trình bày sao cho sạch, đẹp, khoa học đang được bà truyền đạt. Với ngữ điệu nhẹ nhàng, ngắn gọn, dễ hiểu, 2 bà cháu giải quyết từng bài toán khó trong không khí vui vẻ và đầm ấm.
Cặm cụi bên cái bàn nhỏ phía góc nhà, ông Thom tất bật tổng hợp danh sách các hộ nghèo, trẻ em nghèo hiếu học trong dòng họ để sang đầu năm sau đề nghị Quỹ khuyến học, khuyến tài dòng họ hỗ trợ.
Khi biết chúng tôi tìm hiểu về dòng họ, ông Thom cất gọn quyển sổ. Ông bắt đầu bằng chính câu chuyện của bản thân. “Tôi sinh năm 1948, là thầy giáo đã nghỉ hưu. Chính vì thế, tôi biết được vai trò của việc học. Bởi vậy, tôi đã nhiều lần động viên, khích lệ con cháu phải duy trì truyền thống hiếu học của dòng họ”.
Theo lời kể của ông Thom, ông Lý Đức Xiến (sinh năm 1933), chú ruột của ông, chính là người đầu tiên của dòng họ theo nghề giáo. Thấy cha chú đi khắp nơi dạy chữ, khi thì Sơn La, lúc ở Lai Châu, bởi thế, ước mơ làm thầy giáo sớm được ông Thom ấp ủ theo lớp người đi trước.
Để hiện thực hóa ước mong, năm 1966, ông Thom cùng 3 người khác trong xã đăng ký theo học tại Trường Sư phạm 1 Lai Châu. Trường ở mãi tận xã Pa Ham (nay thuộc huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên).
“Lúc đó, đường đi lại khó khăn lắm. Để đến được trường, chúng tôi phải mất 4 ngày đi bộ. Băng rừng, vượt suối, mệt đâu chúng tôi nghỉ đó. Đến học kỳ cuối, trường chuyển về cầu Lai Vân (xã Mường So, huyện Phong Thổ). Chúng tôi rất vui khi được học gần nhà”, ông Thom nhớ lại.
Năm 1969, sau khi tốt nghiệp, ông Thom đi dạy học ở xã Hồ Thầu (nay thuộc huyện Tam Đường). Cuối 1973, ông về dạy tại trường bổ túc cán bộ ở xã Dào San. Năm 1976, ông lên xã Ma Ly Pho. Rồi từ năm 1980 ông trở về xã Mường So (huyện Phong Thổ). Ông gắn bó với giáo dục của mảnh đất Mường So từ đó cho đến năm 2006 mới nghỉ hưu.
“37 năm gắn bó với nghề, tôi rất vui khi là một trong những nhà giáo đầu tiên của Mường So theo nghề dạy chữ. Đến nay, thấy con cháu trong, ngoài dòng họ nỗ lực học tập, tôi cảm thấy rất tự hào. Tôi cũng thường dạy con cháu trong dòng họ là phải cố gắng học sao cho tốt, cho giỏi. Như thế mới thành người, thành tài”, ông Thom chia sẻ.
Phát huy truyền thống...
Nhiều năm nay, dòng họ Lý có 100% trẻ em trong độ tuổi đi học được đến trường. Trên 50% tổng số cháu đi học xếp loại hạnh kiểm tốt, học lực khá, giỏi. Hằng năm, tỷ lệ học sinh tốt nghiệp THPT đỗ vào các trường trung học chuyên nghiệp, cao đẳng, đại học luôn đạt cao. Họ Lý ở thôn Tây Sơn trở thành dòng họ điển hình của xã. Năm 2015, dòng họ này được Hội Khuyến học huyện Phong Thổ vinh danh, công nhận và tặng Giấy khen. Đây là 1/8 dòng họ học tập tiêu biểu xuất sắc của huyện, đóng góp tích cực trong việc xây dựng xã hội học tập.
Khắc ghi lời dạy của bố mẹ, các con của ông Thom đều nỗ lực học tập. Trong số đó, có 3 người quyết tâm “nối” nghiệp của cha. Thầy Lý Duy Khánh là một trong số đó. Thầy Khánh đang đứng ở cương vị Phó Hiệu trưởng Trường Phổ thông DTBT Tiểu học Lản Nhì Thàng (huyện Phong Thổ).
“Từ nhỏ, chúng tôi đã được bố, mẹ dạy học nên rất quý nghề giáo. Tôi mong muốn phong trào hiếu học sẽ được lan tỏa rộng rãi. Cũng mong rằng không chỉ trong dòng họ Lý, mà phong trào này còn phát triển mạnh ở các dòng họ khác nữa!”, thầy Khánh chia sẻ.
Ông Thom tiếp lời: “Sự học của con cháu luôn được dòng họ chúng tôi quan tâm. Đặc biệt, từ năm 2005 đến nay, sau khi dòng họ chính thức được thành lập với trên 140 hộ thì công tác khuyến học, khuyến tài ngày càng được chú trọng.
Các hộ gia đình trong dòng họ họp bàn, thống nhất thành lập Ban Chấp hành Hội Khuyến học của dòng họ. Sau đó, Hội đã ban hành quy chế hoạt động, cơ chế khen thưởng, động viên những cháu có thành tích cao”.
Hàng năm, mỗi hộ gia đình trong dòng họ sẽ đóng góp 200 nghìn đồng vào Quỹ khuyến học để có kinh phí khen thưởng cho học sinh có thành tích cao. Một phần Quỹ còn dùng để thăm hỏi các cháu trong dòng họ khi bị ốm đau, bệnh tật.
“Đối với những hộ gia đình nghèo, dòng họ ưu tiên miễn đóng góp quỹ hội khuyến học, quỹ dòng họ. Học sinh thuộc hộ nghèo mỗi năm được hỗ trợ tiền để mua bút, sách vở, dụng cụ học tập. Điều này tạo sự khích lệ lớn đối với các cháu thuộc diện hộ nghèo để vươn lên”, ông Thom nói.
Để phong trào khuyến học, khuyến tài lan tỏa rộng rãi, dòng họ Lý cũng phát huy vai trò của những người có uy tín trong việc kêu gọi phụ huynh cùng nhà trường, xã hội tham gia giáo dục con cái, động viên con cháu tự giác học tập.
Dù năm nay đã gần 90 tuổi, nhưng bằng nửa đời người gắn bó với sự nghiệp “gieo chữ”, ông Lý Đức Xiến (chú ruột của ông Thom) vẫn luôn là nguồn cảm hứng học tập cho con cháu. Ông có 4 người con thì tất cả đều đỗ đạt thành tài. Cả 4 cũng đang công tác tại các cơ quan, đoàn thể ở địa phương.
Nhiều năm liền đạt thành tích cao trong học tập, Lý Việt Hùng (học sinh lớp 9, Trường THCS Mường So) cho biết: “Em tự hào về phong trào hiếu học của dòng họ. Chính vì thế, bản thân em vẫn luôn nỗ lực học tập, rèn luyện. Chúng em sẽ cố gắng noi theo truyền thống hiếu học ấy”.
