Thực trạng còn nhiều khoảng chênh
Điện Biên là tỉnh miền núi, biên giới với hơn 455km đường biên tiếp giáp Lào và Trung Quốc, địa hình chia cắt và khí hậu khắc nghiệt.
Sau sắp xếp đơn vị hành chính, toàn tỉnh còn 45 xã, phường với hơn 656.000 dân thuộc 19 dân tộc.
Đây là không gian văn hóa giàu bản sắc nhưng cũng là địa bàn có tỷ lệ nghèo cao, năm 2024 còn tới 21,29% với trên 30.000 hộ. Hơn 17.000 hộ cận nghèo chiếm gần 12%, trong khi 905/1.448 thôn vùng đồng bào dân tộc thiểu số được xác định là đặc biệt khó khăn.
Từ thực tế này có thể thấy khoảng cách phát triển giữa vùng thuận lợi và vùng cao vẫn còn rất lớn, đòi hỏi các giải pháp dài hạn và phù hợp đặc thù từng nhóm dân cư.
Trong giai đoạn 2021-2025, Điện Biên đã nỗ lực triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia và đạt nhiều kết quả tích cực. Tỷ lệ xã có đường ô tô đến trung tâm đạt 100%; 85% thôn có đường được cứng hóa; 94% người dân tộc thiểu số được sử dụng nước sinh hoạt hợp vệ sinh.
Công tác giáo dục của tỉnh đạt nhiều tiến bộ khi tỷ lệ huy động học sinh ở các cấp đều đạt từ 98% đến gần 100%; tỷ lệ dân số từ 15 tuổi trở lên đọc thông, viết thạo đạt 96,9%, phản ánh sự chuyển biến đáng kể về tiếp cận giáo dục và dịch vụ xã hội.
Tuy nhiên, những kết quả này chưa đủ để tạo bước phát triển căn bản. Ở nhiều xã vùng sâu, điểm trường chưa được kiên cố hóa, thiết bị dạy học còn thiếu, hiện tượng học sinh bỏ học theo mùa vụ vẫn xuất hiện.
Sinh kế của phần lớn hộ dân còn phụ thuộc vào nông nghiệp tự cung tự cấp, trong khi mô hình sản xuất hàng hóa quy mô lớn chưa phổ biến.
Cơ hội tiếp cận việc làm phi nông nghiệp hạn chế, khiến quá trình chuyển dịch cơ cấu lao động diễn ra chậm.
Lĩnh vực y tế còn yếu ở tuyến cơ sở, thiếu bác sĩ chuyên khoa; một số bệnh truyền nhiễm diễn biến phức tạp; hủ tục liên quan đến chăm sóc sức khỏe và sinh đẻ an toàn vẫn tồn tại.
Những hạn chế này khiến cho các chỉ tiêu của giai đoạn trước dù đạt được nhưng chưa tạo được nền tảng vững chắc, đòi hỏi một chương trình mang tính đột phá trong giai đoạn tới.
Mục tiêu rõ ràng, tầm nhìn dài hạn
Chương trình giai đoạn 2026-2030 đặt mục tiêu tổng quát là phát triển toàn diện vùng đồng bào dân tộc thiểu số, thu hẹp khoảng cách phát triển, nâng cao đời sống và bảo đảm an sinh xã hội.
Điện Biên hướng tới việc huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực để tạo khu vực miền núi phát triển bền vững, đồng thời củng cố khối đại đoàn kết các dân tộc và giữ vững ổn định chính trị tại địa bàn biên giới.
Một trong những mục tiêu quan trọng là tăng thu nhập bình quân đầu người ở khu vực miền núi lên gấp 2,5-3 lần so với năm 2020; bảo đảm thu nhập của đồng bào dân tộc thiểu số đạt bằng một nửa mức bình quân chung của tỉnh. Mục tiêu này phản ánh định hướng chuyển đổi sinh kế từ nông nghiệp nhỏ lẻ sang sản xuất hàng hóa, khuyến khích người dân tham gia vào các mô hình nông - lâm nghiệp gắn với thị trường.
Tỉnh cũng đặt mục tiêu giảm tỷ lệ nghèo đa chiều từ 1-1,5%/năm và giảm ít nhất 3%/năm tại các xã đặc biệt khó khăn, đồng thời kiểm soát chặt chẽ nguy cơ tái nghèo.
Về cơ cấu lao động, Điện Biên dự kiến mỗi năm đưa khoảng 3% lao động sang khu vực công nghiệp, dịch vụ, du lịch và tiểu thủ công nghiệp.
Đến năm 2030, tỉnh phấn đấu có ít nhất 40% lao động người dân tộc thiểu số biết nghề phi nông nghiệp và 80% hộ nông dân người dân tộc thiểu số tham gia kinh tế nông - lâm nghiệp hàng hóa.
Đây là định hướng quan trọng nhằm nâng cao thu nhập, đồng thời thúc đẩy sự chuyển dịch từ sản xuất tự cung tự cấp sang kinh tế hàng hóa có giá trị gia tăng cao.
Trong lĩnh vực hạ tầng, Điện Biên hướng tới mục tiêu trên 85% xã, thôn vùng đồng bào dân tộc thiểu số có đủ hạ tầng thiết yếu, gồm: Đường giao thông, thủy lợi, điện, nước sạch, trường học và thiết chế văn hóa - thể thao.
Ngành giáo dục phải đủ điều kiện triển khai dạy học hai buổi/ngày, trong khi y tế đặt mục tiêu 100% người dân tộc thiểu số được bảo hiểm y tế và tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe cơ bản miễn phí.
Tỉnh cũng đặt ra chỉ tiêu 70% số xã đạt chuẩn nông thôn mới và khoảng 10% xã đạt chuẩn nông thôn mới hiện đại.
Tổng nhu cầu vốn cho cả giai đoạn 2026-2030 được ước tính hơn 15.241 tỷ đồng, chủ yếu từ ngân sách Trung ương, còn lại là ngân sách địa phương, vốn tín dụng chính sách và các nguồn hợp pháp khác.
Giải pháp đồng bộ, hướng đến hiệu quả
Để thực hiện các mục tiêu trên, Điện Biên đề ra hệ thống giải pháp toàn diện gắn với đặc thù vùng cao. Trước hết là tăng cường tuyên truyền, phổ biến chính sách và nâng cao nhận thức cho cán bộ cơ sở, người dân, người có uy tín trong cộng đồng. Khi đồng bào hiểu rõ nội dung chương trình và thấy được lợi ích, việc triển khai các dự án mới đảm bảo được sự đồng thuận và phát huy hiệu quả.
Tỉnh yêu cầu các sở, ngành và địa phương phối hợp chặt chẽ trong quản lý và sử dụng nguồn vốn, bảo đảm công khai, minh bạch và đúng mục tiêu. Doanh nghiệp và các tổ chức quốc tế được khuyến khích tham gia các dự án phát triển sinh kế, đầu tư hạ tầng, thúc đẩy du lịch, công nghiệp chế biến và phát triển vùng nguyên liệu. Việc lồng ghép các nguồn vốn từ các chương trình đang triển khai sẽ giúp tránh trùng lặp, hạn chế dàn trải và đảm bảo tính tập trung.
Một giải pháp quan trọng khác là nâng cao năng lực quản lý dự án, đẩy nhanh tiến độ chuẩn bị đầu tư và giải ngân. Các chủ đầu tư phải chủ động tháo gỡ khó khăn tại cơ sở, tăng cường kiểm tra, giám sát, đồng thời xử lý nghiêm các hành vi tiêu cực, lãng phí. Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội tiếp tục được giao vai trò giám sát cộng đồng, bảo đảm tính minh bạch và sự tham gia của người dân.
Điện Biên cũng đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong toàn bộ quá trình triển khai chương trình. Việc xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu theo dõi tiến độ, áp dụng công nghệ mới trong sản xuất nông nghiệp, thương mại, giáo dục và y tế sẽ giúp tăng hiệu quả đầu tư và bảo đảm người dân vùng cao được tiếp cận các dịch vụ hiện đại.
Với mục tiêu rõ ràng và giải pháp đồng bộ, Chương trình phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2026-2030 được kỳ vọng sẽ tạo bước chuyển bền vững cho Điện Biên.
Khi hạ tầng thiết yếu được nâng cấp, sinh kế ổn định hơn và người dân trở thành chủ thể của các hoạt động phát triển, chất lượng cuộc sống vùng cao sẽ từng bước được nâng lên. Đây không chỉ là mục tiêu của một giai đoạn mà còn là chiến lược dài hạn nhằm mang lại tương lai mới cho đồng bào các dân tộc trong tỉnh.
