Kết thúc giai đoạn 2021-2025, tỉnh Điện Biên được phân bổ tổng nguồn lực hơn 4.510 tỷ đồng để thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.
Trong đó, nguồn vốn ngân sách Trung ương chiếm trên 4.011 tỷ đồng (gồm 2.391 tỷ đồng đầu tư phát triển và 1.619 tỷ đồng sự nghiệp); vốn đối ứng từ ngân sách địa phương trên 366 tỷ đồng; vốn tín dụng chính sách hơn 114 tỷ đồng; và các nguồn vốn hợp pháp khác là 18,4 tỷ đồng.
Tính đến 30/4/2025, tỉnh đã giải ngân được 3.047,868 tỷ đồng, đạt 68,09% kế hoạch. Trong đó, vốn đầu tư phát triển từ ngân sách Trung ương đạt 1.963 tỷ đồng, tương ứng 82,08%; vốn sự nghiệp đạt 768 tỷ đồng, tương ứng 47,43%. Nguồn vốn tín dụng chính sách đã giải ngân hết kế hoạch với tỷ lệ 100,52%.
Vướng mắc lớn nhất đến từ quy định chồng chéo
Dù đạt được nhiều kết quả, tiến độ giải ngân vẫn gặp trở ngại lớn. Một phần nguyên nhân là do nguồn vốn Trung ương, đặc biệt là vốn sự nghiệp, được giao chậm, ảnh hưởng đến triển khai các nội dung chương trình. Quy định về điều chỉnh nội dung phân bổ vốn giữa các tiểu dự án trong cùng chương trình còn vướng mắc.
Nghị quyết 111/2024/QH15 quy định HĐND cấp huyện có thể điều chỉnh giữa các nội dung chi, nhưng lại bị giới hạn bởi quy định tại khoản 2 Điều 4 cùng nghị quyết, không cho phép vượt tổng dự toán hay thay đổi cơ cấu chi đầu tư – chi thường xuyên. Điều này khiến địa phương dù dư vốn ở một số nội dung cũng không thể chủ động điều chuyển sang nội dung khác có nhu cầu.
Tỉnh cũng gặp khó trong cân đối vốn đối ứng. Việc bố trí nguồn đối ứng chiếm dụng đáng kể nguồn thu ngân sách tỉnh và huyện, gây áp lực lên việc triển khai các nhiệm vụ phát triển khác. Một số quy định chuyên ngành, như quy định về tiêu chuẩn giống vật nuôi theo Luật Chăn nuôi, hay tiêu chí quy mô trong phát triển vùng dược liệu, cũng làm chậm tiến độ các tiểu dự án.
Quyết tâm tháo gỡ và tổ chức thực hiện đồng bộ
Trước các vướng mắc nêu trên, tỉnh Điện Biên đã chủ động ban hành 18 quyết định, 6 kế hoạch và nhiều văn bản chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện. Bộ máy Ban Chỉ đạo các chương trình mục tiêu quốc gia được kiện toàn đầy đủ từ tỉnh đến xã, bảo đảm tổ chức đồng bộ, phân công rõ ràng, có giám sát.
Tỉnh đã tổ chức 118 đợt kiểm tra, giám sát các đơn vị, địa phương thực hiện chương trình. Việc tuyên truyền, vận động và thông tin truyền thông về chương trình cũng được triển khai sâu rộng, góp phần nâng cao nhận thức của người dân và cán bộ cơ sở.
Kết quả giảm nghèo rõ nét, nhiều chỉ tiêu vượt kế hoạch
Đến hết năm 2024, tỷ lệ hộ nghèo trên toàn tỉnh còn 21,29%, giảm 13,61% so với năm 2021; tỷ lệ hộ nghèo dân tộc thiểu số còn 27,39%, giảm 17,56%. Tốc độ giảm nghèo bình quân đạt 5,85%/năm, vượt mục tiêu Thủ tướng giao.
Dự kiến đến 31/12/2025, Điện Biên sẽ hoàn thành 32 chỉ tiêu chương trình. Trong đó có các chỉ tiêu đáng chú ý như: 100% xã có đường ô tô đến trung tâm xã được rải nhựa hoặc bê tông; 100% trạm y tế được xây dựng kiên cố; tỷ lệ người DTTS sử dụng nước sinh hoạt hợp vệ sinh đạt 94%; tỷ lệ hộ dân vùng có nguy cơ thiên tai được di dời đạt 100%; tỷ lệ học sinh tiểu học và mẫu giáo 5 tuổi đến trường đều đạt 99,9%; và tỷ lệ người DTTS được đào tạo nghề đạt 65,1%.
Tỉnh cũng đã hỗ trợ hơn 30.000 hộ dân nước sinh hoạt phân tán, xây dựng 66 công trình nước tập trung, nâng cấp 290km đường giao thông, tăng cường cơ sở vật chất cho 66 trường bán trú và 2 trường nội trú, khôi phục 8 lễ hội truyền thống và tạo việc làm, tăng thu nhập cho 36.160 hộ dân tộc thiểu số nghèo, cận nghèo.
Kiến nghị tiếp tục kéo dài thời gian giải ngân sang 2026
Từ thực tiễn triển khai, UBND tỉnh Điện Biên kiến nghị Quốc hội, Chính phủ cho phép kéo dài thời gian thực hiện và giải ngân số vốn chưa sử dụng hết trong giai đoạn 2021–2025 sang năm 2026.
Tỉnh cũng đề xuất gộp ba chương trình mục tiêu quốc gia hiện nay thành một chương trình tổng thể từ giai đoạn 2026-2030 để tránh chồng chéo, đơn giản hóa quản lý và tăng hiệu quả đầu tư.
Các đề xuất khác gồm: Giao vốn theo trung hạn thay vì hàng năm; tăng tỷ lệ vốn đầu tư lên 80-90% tổng vốn chương trình; cho phép địa phương tự điều chỉnh chi tiết phân bổ vốn; và miễn đối ứng với các tỉnh nhận hỗ trợ ngân sách trung ương từ 70% trở lên.
Với sự quyết liệt trong chỉ đạo, chủ động trong tổ chức thực hiện và kiến nghị sát thực tiễn, Điện Biên đang từng bước khắc phục khó khăn, đẩy nhanh tiến độ chương trình, góp phần thu hẹp khoảng cách phát triển và nâng cao đời sống vùng dân tộc thiểu số, miền núi.
