'Phù phép' biến muối trắng tăng giá trị
Quỳnh Phú là một trong những vựa muối lớn của tỉnh Nghệ An. Sinh ra và lớn lên trên mảnh đất này, ông Bùi Xuân Điện, Giám đốc Hợp tác xã (HTX) Sản xuất, dịch vụ muối Thắng Lợi thấu hiểu hơn ai hết nỗi nhọc nhằn của diêm dân.
Tuổi thơ ông Điện gắn liền với những cánh đồng trắng xóa, nơi bà con phải còng lưng dưới cái nắng như đổ lửa mới kết tinh được hạt muối. Thế nhưng, nhiều năm trở lại đây, muối công nghiệp giá rẻ tràn lan khiến giá trị của hạt muối truyền thống bị đánh giá thấp.
Những người trẻ lần lượt rời làng, đi xuất khẩu lao động hoặc làm công nhân ở các khu công nghiệp, để lại những cánh đồng muối cho người già và tiếng thở dài mỗi khi thương lái ép giá.
Đau đáu với làng nghề truyền thống, năm 2012, ông Điện cùng những diêm dân chung chí hướng thành lập HTX muối Thắng Lợi.
"Nỗi trăn trở lớn nhất của chúng tôi không chỉ là cơm áo gạo tiền, mà làm sao giữ được nghề có lịch sử hơn 400 năm này. Ruộng muối khi đã bỏ hoang thì đất bị nhiễm tạp, cải tạo lại gần như là không thể. Mất ruộng là mất nghề, mất đi một phần văn hóa của cha ông", ông Điện tâm sự.
Không cam chịu cảnh được mùa mất giá, HTX muối Thắng Lợi quyết tâm tìm lối đi riêng. Các thành viên khăn gói đi khắp các làng nghề làm muối nổi tiếng trên cả nước để học hỏi. Mục tiêu đặt ra là đưa hạt muối trở thành sản phẩm chủ lực, là niềm tự hào của làng nghề chứ không chỉ là gia vị giá rẻ.
Đầu năm 2025, ông Điện cùng các diêm dân xã Quỳnh Phú xây dựng cơ sở sản xuất muối hầm. Đây được xem là bước ngoặt lịch sử, đánh dấu sự chuyển mình từ sản xuất manh mún sang chế biến sâu, nâng cao chuỗi giá trị sản phẩm.
Ông Điện cho biết, nguyên liệu làm ra hạt muối hầm là những hạt muối tinh khiết nhất từ vựa muối Quỳnh An, được phơi và để khô tự nhiên ròng rã từ 7 - 9 tháng. Thời gian này giúp muối chín, ráo nước và giảm bớt độ chát.
Sau đó, muối được đưa vào những chiếc nồi đất nung truyền thống nổi tiếng của làng nghề Trù Sơn (xã Bạch Hà, Nghệ An). Quy trình hầm muối diễn ra liên tục suốt 14 tiếng đồng hồ.
"Chúng tôi mở vung đun trên bếp củi suốt 7 giờ đầu tiên. Khi nồi đất đỏ lửa cũng là lúc các tạp chất bay hơi và bị loại bỏ. Hết thời gian này, muối được đậy vung kín và tiếp tục hầm thêm 7 giờ nữa", ông Điện say sưa kể.
Quá trình hầm, lửa phải giữ đều, người thợ canh trực không rời mắt. Kết thúc quá trình, khối lượng muối chỉ còn lại khoảng 45–50% so với ban đầu, nhưng đó là những gì tinh túy nhất.
Thoát nghèo nhờ hạt ngọc trắng
Thành phẩm thu được là loại muối có màu trắng như tuyết, hạt mịn màng, dễ vỡ và tan nhanh trong nước. Đặc biệt, vị chát gắt thường thấy biến mất, thay vào đó là vị mặn dịu và hậu ngọt đọng lại nơi cuống họng.
Theo ông Điện, loại muối hầm này dùng để nêm nếm giúp món ăn đậm đà. Khi kết hợp với các loại thảo dược như ngải cứu, gừng, sả, tía tô... muối hầm trở thành bài thuốc dân gian quý giá hỗ trợ sức khỏe.
Hiện tại, muối hầm của HTX Thắng Lợi được bán với giá hơn 36.000 đồng/kg, cao gấp 15–20 lần so với muối nguyên liệu. Trung bình mỗi tháng, HTX cung ứng ra thị trường khoảng 20 tấn muối hầm, được bán ở các cửa hàng thực phẩm sạch, các spa dưỡng sinh và bếp ăn gia đình.
Hiệu quả kinh tế không chỉ nằm ở con số, mà quan trọng hơn là sự đổi thay trong đời sống diêm dân. Anh Mai Văn Thắng (trú tại xã Quỳnh Phú) chia sẻ rằng, từ ngày HTX đứng ra chế biến muối hầm, thu mua muối cho bà con với giá cao hơn thị trường, đời sống của gia đình anh cũng như nhiều hộ khác đã ổn định hơn.
"Trước đây, hạt muối làm ra thường bị tư thương ép giá. Nay có đầu ra ổn định, muối được chế biến thành sản phẩm giá trị cao, chúng tôi yên tâm gắn bó với nghề, không còn lo cảnh mất giá, muối chất đống trên ruộng như trước", anh Thắng cho biết.
Không dừng lại ở đó, quy trình sản xuất muối hầm cũng tạo việc làm thường xuyên cho hàng chục lao động với mức lương ổn định từ 5–7 triệu đồng/tháng.
Ông Điện cho biết, hiện HTX đang xây dựng hồ sơ tiêu chuẩn, từ quy trình sản xuất sạch, bao bì, nhãn mác, đến chứng nhận vệ sinh an toàn thực phẩm để đăng ký sản phẩm OCOP.
Đồng thời, HTX cũng đang nghiên cứu và mở rộng các dòng sản phẩm từ muối hầm như: muối lạc, muối vừng, muối sấy rau nhót, muối chấm… nhằm đa dạng hóa sản phẩm, tăng khả năng tiêu thụ.
Câu chuyện của HTX muối Thắng Lợi là minh chứng rõ nét cho thấy, khi biết kết hợp tri thức, công nghệ với tinh hoa truyền thống, những sản phẩm ngỡ như bình dị nhất cũng có thể vươn xa.
Hướng đi này không chỉ giúp giữ lửa nghề muối 400 năm mà còn thắp lên niềm tin về một tương lai no ấm, bền vững trên chính quê hương của những diêm dân xứ Nghệ.
