Ngày 20/12, Viện Tế bào gốc (Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐHQG TPHCM) tổ chức hội thảo khoa học thường niên SCI TechUpdate lần thứ 2, năm 2025 với chủ đề “Tế bào gốc Việt Nam trong kỷ nguyên vươn mình”.
Hội thảo là dịp để các nhà quản lý, chuyên gia, nhà khoa học, doanh nghiệp định hướng phát triển, cơ hội và thách thức để tế bào gốc Việt Nam vươn mình mạnh mẽ trong kỷ nguyên mới. Hội thảo tiếp nhận 100 báo cáo khoa học về các kết quả nghiên cứu mới nhất, những ứng dụng đột phá và tiến bộ trong liệu pháp tế bào tại Việt Nam.
Theo PGS.TS Phạm Văn Phúc, Viện trưởng Viện Tế bào gốc, sau 30 năm hình thành và phát triển, đến nay có trên 32 cơ sở nghiên cứu lĩnh vực này ở khối nhà nước và tư nhân. Nguồn nhân lực nghiên cứu và ứng dụng tế bào gốc khoảng 260 người, với nguồn vốn đầu tư khoảng 1.200 tỷ đồng từ nhà nước và tư nhân.
Trọng tâm nghiên cứu tế bào gốc hiện tập trung vào lĩnh vực y dược, chủ yếu là tế bào gốc trung mô, tế bào gốc tạo máu, nhằm thử nghiệm điều trị các bệnh về máu, cơ xương khớp, phổi, thần kinh… bước đầu mang lại những kết quả tích cực.
Về tiềm năng thị trường, theo PGS.TS Phạm Văn Phúc, theo các dự báo đến năm 2030, quy mô thị trường ngành công nghệ sinh học lên đến 3,4 nghìn tỷ USD, mở ra tiềm năng lớn trong các nghiên cứu, ứng dụng tế bào gốc.
Ở góc độ các công nghệ hỗ trợ, ông cho rằng các ngành khoa học dữ liệu dùng để xử lý khối lượng thông tin lớn, trí tuệ nhân tạo dùng phân tích dữ liệu và dự đoán, robot có thể tự động hoá quy trình nghiên cứu, sản xuất công nghiệp…
"Nước ta được đánh giá là quốc gia có lợi thế khi nằm trong nhóm hàng đầu Đông Nam Á về sự sẵn sàng với AI”, PGS.TS Phạm Văn Phúc nói.
Từ thực tiễn này, ông đề xuất các cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) cho các sản phẩm nghiên cứu liệu pháp tiên tiến (ATMP) trong y học tái tạo và công nghệ sinh học tại Việt Nam.
Theo PGS.TS Phạm Văn Phúc, đề xuất này phù hợp với các Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển số quốc gia; Nghị quyết 36-NQ/TW về phát triển và ứng dụng công nghệ sinh học phục vụ phát triển bền vững đất nước trong tình hình mới…
Các cơ chế thử nghiệm nhằm tạo hành lang pháp lý thúc đẩy các nghiên cứu ứng dụng tế bào gốc trong điều trị các bệnh hiếm, bệnh ung thư...
Ngoài cơ chế, chuyên gia đề xuất nhà nước cần đầu tư hạ tầng nghiên cứu tế bào gốc gồm các phòng thí nghiệm trọng điểm đạt chuẩn quốc tế; trung tâm kiểm định chất lượng cao; cơ sở dữ liệu sinh học gồm gene, proteomic, hồ sơ bệnh án điện tử; xây dựng ngân hàng mô, tế bào nhằm phát triển hệ thống cung ứng tế bào chuẩn hóa, chất lượng cao.
Đồng thời, Nhà nước cần có chính sách phát triển nguồn nhân lực bằng việc triển khai chương trình đào tạo tiến sĩ, thạc sĩ chuyên ngành công nghệ tế bào và nghiên cứu liệu pháp tiên tiến tại các trường đại học trọng điểm. Cùng với đó là cơ chế ưu đãi thu hút nhà khoa học ở nước ngoài về Việt Nam tham gia nghiên cứu.
Để các nghiên cứu tế bào gốc được thương mại hóa, PGS.TS Phạm Văn Phúc đề xuất cơ chế hợp tác “3 nhà” với Nhà nước đóng vai trò định hướng và "đầu tư mồi", viện trường phụ trách nghiên cứu công nghệ và doanh nghiệp ứng dụng.
Liên kết chặt chẽ 3 bên sẽ khuyến khích thành lập các doanh nghiệp khởi nguồn (spin-off) từ các cơ quan nghiên cứu để thúc đẩy chuyển giao công nghệ”, ông nói.
TS Võ Thị Nhị Hà, Cục Khoa học Công nghệ và Đào tạo (Bộ Y tế) cho biết, năm 2026 Luật hiến ghép mô tạng sẽ được sửa đổi và sẽ ưu tiên đưa vào quy định về tế bào gốc. Đây là cơ sở pháp lý hướng đến tạo điều kiện tốt hơn cho các nghiên cứu tế bào gốc.
Về cơ chế thử nghiệm, bà Hà cho biết, Bộ Y tế sẽ đề xuất cơ quan cấp trên xây dựng Nghị định về thử nghiệm, ưu tiên với các nghiên cứu tế bào gốc. Sau quá trình thử nghiệm có kết quả sẽ đề xuất đưa vào luật.
