Anh âm thầm thực hiện dự án đàn trâu nghệ thuật của mình từ đầu năm. Đến nay, dự án đã hoàn thành và chờ ngày ra mắt công chúng.
Gắn bó với xứ Đoài
Nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát sinh năm 1983 tại Sơn Tây (Hà Nội). Thay vì ở đô thị lớn để thuận lợi và dễ tiếp cận khách hàng hơn, anh lựa chọn cuộc sống ở làng. Anh tâm sự: “Tôi đã đi nhiều nơi, làm việc nhiều chỗ nhưng khi sống ở Sơn Tây tôi thấy mới thực sự an nhiên là chính mình, như là một đứa trẻ được về nhà”.
Tấn Phát cười vui và nói thêm: Với tôi, sống ở làng không chỉ là để hít thở và cảm nhận bầu không khí thôn dã mang nhiều nét Việt, mà trong tôi luôn đau đáu một điều phải dùng khả năng và nghệ thuật dân tộc để duy trì, phát triển và quảng bá văn hóa quê hương của mình.
Và khởi tạo từ vùng đất thấm đẫm văn hóa xứ Đoài, Nguyễn Tấn Phát đã gặt hái nhiều giải thưởng: Giải Nhất cuộc thi thiết kế thủ công mỹ nghệ Hà Nội năm 2014 và 2019; Giải cao nhất cuộc thi thiết kế thủ công Việt Nam với tác phẩm “Trâu hoa làng Việt” năm 2020. Năm 2017, Nguyễn Tấn Phát trở thành nghệ nhân trẻ nhất được vinh danh tại Lễ trao danh hiệu Nghệ nhân Hà Nội.
Tất nhiên, phải thừa nhận rằng, Đường Lâm nói riêng, Sơn Tây nói chung là những không gian văn hóa, là điểm đến du lịch. Vì thế, nó cũng có những mặt thuận lợi cho một người như Nguyễn Tấn Phát, muốn làm những tác phẩm - sản phẩm gắn với đồng quê, gắn với du lịch? - tôi đặt vấn đề.
Nguyễn Tấn Phát thẳng thắn: Thực ra không riêng gì Đường Lâm, hay rộng ra là xứ Đoài, nước ta còn rất nhiều không gian văn hóa lớn, rất nhiều tài nguyên còn ẩn giấu dưới lớp bụi thời gian cần bàn tay và trí sáng tạo của các nghệ sĩ khai phá.
Tôi may mắn được sinh ra giữa một vùng đất giàu văn hóa lịch sử, một trong tứ trấn Thăng Long, vừa là một lợi thế nhưng cũng lại là thách thức... Sáng tạo, phát triển làm sao để không giẫm vào chân những người đi trước, đó là điều cốt lõi trong nghệ thuật.
Nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát cho biết: “Tôi bắt đầu làm bộ sưu tập trâu sơn mài từ tháng 10/2020, sau khi đạt giải cao nhất trong cuộc thi Sáng tác thủ công mỹ nghệ Việt Nam, tác phẩm đạt giải của tôi là bộ trâu sơn mài. Cùng với tình yêu dành cho Hà Nội, tôi quyết tâm thực hiện 1.010 tượng trâu nhằm tri ân Thủ đô 1.010 năm tuổi và tri ân nghề sơn mài đã gắn bó hơn 20 năm nay”.
Lý giải vì sao anh lựa chọn con trâu để thực hiện dự án đàn trâu nghệ thuật lên tới 1.010 con, Nguyễn Tấn Phát chia sẻ: “Tôi dành tình cảm rất nhiều cho trâu vì đó là một hình tượng thân thuộc từ khi tôi còn bé. Sự đa năng và phẩm chất của con trâu khiến tôi luôn coi trâu là linh vật của người Việt... Tôi yêu làng, yêu trâu. Với khả năng của mình tôi đã sáng tạo ra rất nhiều bức tượng trâu từ chất liệu gỗ kết hợp chất liệu sơn mài...”.
Mong chờ “Mơ trâu”
Nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát.
Lẽ ra, hồi đầu tháng 5 vừa rồi Tấn Phát đã tổ chức triển lãm “Mơ trâu” ngay tại đình Mông Phụ của làng cổ Đường Lâm (Sơn Tây, Hà Nội). Khi mọi việc đã chuẩn bị xong xuôi, khi giấy mời đã in và gửi tới nhiều người, thì phải dừng lại ngay sát ngày khai mạc vì làn sóng Covid-19 lần thứ tư ập đến.
Tấn Phát cho biết, triển lãm nằm trong chuỗi sự kiện kích cầu du lịch của thị xã Sơn Tây. Dù đầu tư rất nhiều tâm lực và tài lực vào triển lãm này nhưng anh cũng vui vẻ lui lại và chờ một dịp khác trưng bày phục vụ người xem.
Khi đứng trước 1.010 con trâu đủ hình thù, kiểu dáng được nghệ nhân Tấn Phát thực hiện bằng gỗ mít, rồi dùng các kỹ thuật của sơn mài truyền thống để tạo hồn cho tác phẩm, người ta cảm nhận được sức sáng tạo phong phú của anh. Có người còn ví anh là “phù thủy” thổi hồn vào những tượng trâu gỗ mít.
Tôi xem những bức ảnh Tấn Phát đã chia sẻ trên trang Facebook cá nhân và gặp hình ảnh những tác phẩm trâu sơn mài của anh đặt trên đá ong, trước đình làng, bên hiên nhà, cạnh đống rơm… Những con trâu gỗ mít được làm qua nhiều công đoạn sơn mài truyền thống với nhiều cách phối màu trở nên thân mật hơn, sống động hơn khi giao hòa trong những không gian ấy.
Lựa chọn làm đàn trâu 1.010 con đề trưng bày tại chính làng cổ Đường Lâm, hẳn phải là cơ duyên hay ý định nào đau đáu? - tôi lại hỏi.
Tấn Phát trả lời ngay: Là một cái duyên. Cùng năm trước tôi được giải cao nhất về làm trâu trong cuộc thi thiết kế thủ công Việt Nam, nhưng tâm huyết của tôi đã đau đáu từ rất lâu là bằng nghệ thuật của mình có thể quảng bá làng cổ Đường Lâm nhiều hơn đến mọi người.
Tôi muốn mang nghệ thuật đương đại đến kết hợp với không gian văn hóa thuần Việt, và may là, việc làm đó của tôi được mọi người đồng cảm, ủng hộ.
Hình tượng con trâu đã nhiều người khai thác, có thể vì nó thân quen thân thuộc, cũng có thể hình khối của con trâu có góc cạnh, mang ngôn ngữ điêu khắc. Nhưng tạo tạc hơn 1.000 tượng trâu bằng gỗ mít cũng không dễ dàng gì nhất là phải nghĩ ra những chi tiết khác biệt để “gọi tên cho không lẫn”. Tôi đem băn khoăn hỏi thẳng: Liệu có lặp?
Nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát thừa nhận: Đó là một thử thách với tôi nhưng đồng thời cũng là một sự tri ân của tôi với nghề. Giữa một thời đại công nghiệp hóa, khi mà các làng nghề truyền thống người ta đổ khuôn để ra lò hàng loạt sản phẩm giống nhau thì tôi không muốn đi theo hướng đó.
Con đường tôi theo không phải là kinh tế mà là nghệ thuật, một công việc có ý nghĩa để tôi có thể tôn vinh sức sáng tạo, gìn giữ nhiều hơn yếu tố thủ công đang dần mai một. Tôi không sợ sự lặp lại, vì từ tạo dáng lớn cho đến chi tiết nhỏ của tác phẩm đều do tự tay tôi làm. Vì tôi muốn bức tượng có hồn hơn. 1.010 tượng trâu là 1.010 mẫu khác nhau.
Tìm con đường riêng
Góp phần làm nên sự độc đáo của những tác phẩm do nghệ nhân Nguyễn Tấn Phát sáng tạo còn có sự đóng góp của chất liệu sơn mài truyền thống. Sơn mài Việt Nam từ lâu đã được nhiều họa sĩ danh tiếng và nhiều nghệ nhân khai thác.
Tấn Phát thừa nhận, sơn mài truyền thống của nước ta là một báu vật cần được gìn giữ. Tuy vậy, trong suy nghĩ của một nghệ nhân 8X như anh, “nếu không biết phát huy và tạo ra nhiều giá trị đi kèm thì thực sự là chưa mài sáng hết ngọc”.
Vì thế, anh mải miết làm, không tiếc thời gian. Tận dụng vỏ trứng, vỏ trai để khảm, trang trí lên những bề mặt lồi lõm của mỗi dáng trâu. Xem đàn trâu nghệ thuật của anh, thấy có dấu vân tay của sự sáng tạo. Sự rập khuôn lâu nay vốn gắn với nhiều nghệ nhân, thì nay, Tấn Phát đang cố vượt qua và để lại dấu ấn của họa sĩ sáng tạo.
Anh thừa nhận: Ứng dụng nhiều trên tượng và các sản phẩm ứng dụng đã tạo được cho tôi một con đường riêng và rộng rãi hơn rất nhiều. Trên bề mặt không đồng đều làm sơn và trang trí quả thực có khó khăn hơn trên mặt phẳng, song có thành công nào mà không phải vượt qua chông gai.
Chấp nhận chông gai, chấp nhận thử thách, nhưng Tấn Phát lại có niềm vui vì đầu ra cho tác phẩm rất khả quan. “Không những giá thành không cao mà người dùng còn bất ngờ vì khoản tiền bỏ ra rất hợp lý”, Phát cười, và cho biết điều này có được là do người nghệ nhân đã tối ưu hóa được quá trình làm, vật liệu hay và quan trọng nhất kèm với tư duy làm nghệ thuật không phải để giàu có chỉ cần đủ để duy trì sáng tạo.
Sau khi làm xong đàn trâu nghệ thuật 1.010 con, anh sẽ tiếp tục thực hiện những tác phẩm mang đậm văn hóa Việt và tôn vinh giá trị sáng tạo, được làm để tri ân đất Việt.
