Người Lô Lô còn có nhiều tên gọi khác nhau là Mùn Di, Di, Màn Di La, La và một số tên gọi khác. Tại Việt Nam có hai nhóm người khác nhau Lô Lô Hoa và Lô Lô Đen.
Tại huyện Bảo Lạc (tỉnh Cao Bằng) chủ yếu là dân tộc Lô Lô Đen thường sinh sống ở vùng núi cao, đường giao thông đi lại khó khăn nên đời sống kinh tế của người dân nơi đây cũng bị ảnh hưởng nhiều.
Nhưng các nghi lễ truyền thống của dân tộc họ vẫn lưu giữ được bản sắc riêng của riêng mình, đặc biệt là trống đồng được lưu truyền từ đời này sang đời khác dùng trong lễ ma khô tức là lễ cúng tế cho người đã mất từ lâu.
Khi đó do hoàn cảnh khó khăn nên chưa thể làm đám ma ngay được nên chờ khi có điều kiện thuận lợi người ta tiến hành từng bước như làm một đám ma mới nhưng không có quan tài, mọi thủ tục đều được tiến hành như một đám tang mới.
Người dân chuẩn bị vải để treo lên cây nêu để treo trước sân nhà làm lễ.
Xưa kia, khi gia đình có người không may qua đời thì trong gia đình có một người chạy ra trước sân nhà kêu to hoặc ra trước cửa nhà bắn ba phát súng để báo hiệu có chuyện không hay, nhưng ngày nay người Lô Lô Đen chỉ sử dụng cách gõ kẻng để loan tin.
Và trống đồng cũng có vai trò quan trọng trong lễ tang, nếu trong gia đình có trống thì được đem ra sử dụng, còn nếu không có phải đi mượn nhưng phải mang theo một đôi gà một trống, một mái tặng cho chủ của cặp trống, khi được sự đồng ý của gia chủ cho mượn thì phải thắp hương làm thủ tục để đào trống lên.
Tuy nhiên, ngày nay người dân thường cất trống đồng ở trong nhà cho an toàn và bảo quản tốt hơn là chôn dưới đất để tránh hư hỏng hoặc bị kẻ gian ăn trộm.
Sau khi treo trống lên, thầy cúng thắp ba nén hương rồi tưới rượu lên mặt trống và thân trống. Tiếp đến, thầy cúng đánh hồi trống mời bà con hàng xóm, anh em họ hàng gần xa đến chia buồn cùng gia đình và làm lễ đưa hồn người chết về nơi an nghỉ cuối cùng.
Đám ma của đàn ông thì để ma 9 ngày, còn nếu là phụ nữ thì để ma 8 ngày còn những gia đình nghèo hơn thì chỉ làm 2 hoặc 3 ngày. Tuy nhiên, ngày nay hầu hết ở các tang lễ, hay sự kiện tâm linh của các bà con dân tộc thiểu số đã được giảm bớt công đoạn và thời gian để tránh tốn kém.
Mặc dù, người mất đã lâu nhưng trong lễ ma khô tại gian giữa của gia chủ vẫn để một buồng nhỏ được treo nhiều trang phục sặc sỡ và người thân ngồi xung quanh khóc thương như thân xác của người quá cố vẫn đang nằm trong đó.
Khi trống được đánh nổi lên không phân biệt nam nữ, già trẻ người dân sẽ múa điệu múa theo nhịp trống một cách đồng điệu, nhịp bước xoay vòng dưới gốc cây và đều nhau.
Người đánh trống phải là một người được chọn lựa, có uy tín trong cộng đồng người Lô Lô tại bản và đặc biệt là phải biết cách đánh, nhịp đánh. Đồng thời, thầy cúng sẽ đọc những bài cúng để giúp đưa linh hồn người đã khuất về với tổ tiên.
Anh Chương, một người dân trong xóm Khuổi Khon cho biết: “Trong lễ ma khô này có tất cả ba con bò, trong ba con bò thì gia đình chuẩn bị một con, hai người con rể mỗi người một con, bà con họ hàng, cháu chắt cúng tế hai năm con lợn tính ra giá trị hiện tại khoảng hơn bẩy mươi triệu còn nhiều rượu, gạo nữa cũng do con cháu, anh em hàng xóm đóng góp giúp một phần”.
Lễ có các phần chính như lễ mời bà con đến, lễ mời cậu non, cậu già và cần có sự trợ giúp của các thầy cúng. Cậu non ở đây là những người thân của con dâu, còn cậu già ở đây chính là những người thân bên mẹ.
Phần lễ này cũng rất trang trọng, tất cả mọi người đang mặc trang phục làm lễ đều đi thành đoàn ra đón và mang theo gánh rượu, nước, đồ lễ để đón cậu già, cậu trẻ lên nhà uống nước, ăn cơm và đồng thời hát những câu hát bằng tiếng lô lô thể hiện sự cảm ơn những người thân từ xa đến dự lễ chia buồn cùng gia chủ và thể hiện sự đau buồn vì đã mất đi người thân.
Khi người thân trong gia đình của người đã mất mặc trang phục truyền thống xong tiếng trống đồng vang lên khắp núi rừng thì họ bắt đầu những điệu múa của mình, tất cả đều cùng một điệu múa đồng đều và uyển chuyển, chỉ khi nào tiếng trống dừng thì họ mới dừng lại.
Tối đến, những người phụ nữ ngồi lại với nhau cùng làm những vật dụng trong tang lễ hay những trang phục cần thiết cho những phần lễ tiếp theo. Còn dưới sân họ đốt lửa và quây quần bên nhau, mời nhau rượu trêu đùa nhau một cách vui vẻ.
Theo ông Nguyễn Văn Khánh, Phó Chủ tịch xã Kim Cúc, huyện Bảo Lạc cho biết: “Cộng đồng người Lô Lô có những nét đặc trưng riêng mà không phải dân tộc nào cũng có được, về lễ ma khô người đã mất được chôn cất từ trước và lễ ma khô được tổ chức sau. Khi làm lễ họ mặc quần áo mới và múa rất đặc sắc.
Hiện nay, đang có đề án để bảo tồn văn hóa người Lô Lô bằng cách là mời những nghệ nhân người cao tuổi có tay nghề về truyền dạy nghề dệt truyền thống cho bà con, dạy ca hát để đảm bảo không bị mai một về sau”.
