Vấn đề vệ sinh môi trường trong trường học là một trong những yếu tố đầu tiên mà tôi quan tâm đến khi lựa chọn môi trường giáo dục cho con mình. Tuy nhiên, tình trạng ô nhiễm trường học, đặc biệt là ở các trường công lập vẫn còn rất phức tạp và khó giải quyết triệt để.
Cô bạn hàng xóm của tôi có con trai đang theo học một trường trung học cơ sở ở quận Hà Đông (Hà Nội) mới than thở với tôi rằng: Mỗi lần đưa con đi học, bạn tôi thường nhắc con đi vệ sinh trước ở nhà. Lý do là vì nhà vệ sinh của trường ít, trong khi số lượng học sinh đông và thường xuyên có mùi hôi, không khí ô nhiễm, nhà vệ sinh xuống cấp, chứa nhiều vi khuẩn, khu xử lý rác không đảm bảo vệ sinh làm con không dám đi vệ sinh khi ở trường. Tình trạng này diễn ra suốt nhiều năm nay nhưng không được giải quyết.
Thực ra, không chỉ có trường của con bạn tôi xảy ra tình trạng này. Đây là tình trạng chung của rất nhiều trường công lập. Tôi đi dạy thỉnh giảng ở một số trường đại học công lập cũng gặp tình trạng không khá hơn là mấy, nhà vệ sinh không có giấy, luôn phải mang theo giấy khi đi dạy, cửa hỏng khóa không đóng lại được, vừa đi vệ sinh vừa lo giữ cửa, thiết bị vệ sinh quá cũ, hỏng cũng không thay, ngày nào cũng có người dọn vệ sinh nhưng vẫn không sạch sẽ, bất đắc dĩ mới đành phải đi vệ sinh ở trường.
Trái ngược với trường công, khi tôi đi dạy thỉnh giảng ở một trường tư thục, nhà vệ sinh luôn có giấy, nước, nước rửa tay, sạch sẽ như nhà vệ sinh ở nhà và tôi không còn cảm giác ngại vào nhà vệ sinh như ở nơi khác. Như vậy có nghĩa là trường học hoàn toàn có thể làm nhà vệ sinh sạch sẽ, chỉ là do cách chúng ta làm đã đúng hay chưa và có quyết tâm làm đến cùng hay không.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng các nhà vệ sinh không đảm bảo vệ sinh. Nguyên nhân khách quan: Những trường học nằm gần khu vực nhà máy, đường sá, bệnh viện… sẽ khó tránh khỏi tình trạng bị ô nhiễm không khí, nguồn nước, rác thải… do chịu ảnh hưởng tiêu cực từ các tác nhân này.
Do thiếu kinh phí và nhân lực cho công tác vệ sinh: Nhiều trường học không đủ kinh phí và nhân lực để tổ chức, đào tạo một đội ngũ nhân viên vệ sinh bài bản, chuyên nghiệp. Ngoài ra, trường học cũng không đủ điều kiện để trang bị các máy móc, thiết bị vệ sinh hiện đại cho không gian trường học.
Nguyên nhân chủ quan: Học sinh chưa có ý thức giữ gìn vệ sinh chung. Một bộ phận học sinh thường xuyên xả rác, vẽ bậy lên tường, đi vệ sinh xong không dội nước, không giữ vệ sinh chung… đã làm ô nhiễm nặng nề sân trường, nhà vệ sinh, lớp học. Bên cạnh đó, nhiều trường chưa thực sự quan tâm sâu sát đến việc đảm bảo vệ sinh của nhà vệ sinh trong trường học. Công tác vệ sinh trường học còn sơ sài, không chất lượng, dẫn đến các vấn đề ô nhiễm không được giải quyết hoàn toàn.
Tôi cho rằng, các nhà trường cần thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ một lúc và làm một cách quyết liệt thì mới có thể thay đổi theo hướng tích cực.
Thứ nhất, kiểm tra giám sát thường xuyên.
Thứ hai, bố trí nhân lực vệ sinh liên tục.
Thứ ba, trang bị phương tiện và vật tư.
Thứ tư, đầu tư kinh phí xây dựng, cải thiện toilet đạt chuẩn và không gian học tập thoải mái. Đảm bảo và nâng cấp cơ sở vật chất trường học theo quy định. Số lượng bồn cầu vệ sinh và chậu rửa tay đảm bảo đủ dùng, không để học sinh phải chờ lâu. Mỗi nhà vệ sinh cần có cửa thông gió kèm theo quạt gió thông thoáng. Bên cạnh đó, nhà trường cũng nên trang bị một số cây xanh làm cho nhà vệ sinh thêm thân thiện hơn.
Thứ năm, trước khi tiến hành kế hoạch xây dựng trường học, cần đảm bảo các quy định, tiêu chuẩn về chất lượng vệ sinh tại trường học. Các cơ sở vật chất trường học phải đáp ứng đủ nhu cầu của học sinh.
Thứ sáu, nếu trường học đã được đưa vào sử dụng một thời gian, hãy nâng cấp các khu vực chưa đạt yêu cầu, giải quyết dần các vấn đề ô nhiễm do thiếu thốn về kinh phí.
Thứ bảy, có kế hoạch vệ sinh môi trường trong trường học định kỳ.
Thứ tám, nâng cao ý thức giữ vệ sinh cho học sinh, sinh viên. Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục học sinh về ý thức giữ vệ sinh chung. Bên cạnh đó, nhà trường cũng nên nhờ phụ huynh hỗ trợ thêm bằng cách nhắc nhở các em sử dụng nhà vệ sinh ở trường cũng giống như ở nhà, đều phải có ý thức bảo vệ.
Đồng thời tổ chức các chương trình giáo dục sức khỏe cho học sinh, sinh viên, giáo viên, qua đó truyền đạt cách sử dụng, bảo quản lẫn ý thức giữ gìn toilet chung. Ban quản lý nhà trường cần đưa ra các hình thức thưởng phạt hợp lý liên quan đến trách nhiệm giữ gìn vệ sinh để tạo động lực cho học sinh, sinh viên, đồng thời thực hiện nghiêm chỉnh quy định vệ sinh môi trường trong trường học.
Thứ chín, thuê công ty vệ sinh bên ngoài uy tín.
Cuối cùng, cần tăng cường vận động chính sách hướng tới những người đứng đầu trường, tổ chức, ban ngành liên quan và chính quyền địa phương. Cần có sự quan tâm đúng mức đầu tư từ nguồn ngân sách, kinh phí ra sao, sử dụng như thế nào, có thể tận dụng được xã hội hóa, kêu gọi các nhà hảo tâm, các tổ chức.
Các giải pháp phải hướng đến đảm bảo phát triển một cách tổng thể, đồng bộ, bền vững trong đầu tư cơ sở vật chất trường học, nâng cao nhận thức đến “công trình phụ” mà không hề phụ. Đừng nghĩ nó là “phụ” mà nhiều nơi chưa có nhà vệ sinh đúng nghĩa phục vụ cho các em học sinh, sinh viên. Bên cạnh sự chung tay của các bên liên quan thì sự ủng hộ của cộng đồng, lan tỏa thông điệp và nâng cao ý thức về nhà vệ sinh trường học cũng vô cùng quan trọng.
Hy vọng tình hình vệ sinh học đường tại Việt Nam sẽ có những tiến bộ trong thời gian tới, các em học sinh, sinh viên không cần phải nhịn đi vệ sinh khi ở trường.
