Tuy nhiên, việc ứng dụng công nghệ vào giảng dạy cũng đặt ra nhiều thách thức, đặc biệt là những hệ lụy tiêu cực đến sức khỏe tâm lý của học sinh. Bài viết này phân tích hai mặt của chuyển đổi số: Cơ hội đột phá và những rủi ro cần cảnh giác.
Bước tiến không thể đảo ngược
Chuyển đổi số trong giáo dục không còn là xu hướng tạm thời mà đã trở thành bước tiến không thể đảo ngược. Công nghệ đã thâm nhập sâu vào mọi khía cạnh của giáo dục, từ lớp học truyền thống đến các nền tảng học trực tuyến, tạo ra môi trường học tập linh hoạt, mở và mang tính cá nhân cao. Với sự phổ biến của Internet, điện thoại thông minh và các ứng dụng học tập, học sinh ở bất kỳ đâu - kể cả vùng sâu vùng xa - đều có thể tiếp cận nguồn tri thức toàn cầu.
Những nền tảng trực tuyến cho phép học sinh tham gia khóa học từ các trường đại học hàng đầu thế giới mà không cần rời khỏi nơi ở. Đồng thời, các buổi thảo luận trực tuyến cũng mở ra cơ hội giao lưu, hợp tác và học hỏi giữa học sinh từ nhiều quốc gia, xóa nhòa khoảng cách địa lý trong giáo dục.
Không chỉ mở rộng cơ hội tiếp cận, công nghệ còn góp phần cá nhân hóa quá trình học tập theo năng lực từng học sinh. Nhờ ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), các hệ thống học trực tuyến có thể phân tích điểm mạnh, điểm yếu của mỗi người học để điều chỉnh nội dung, tốc độ và phương pháp học phù hợp.
Tại Việt Nam, các nền tảng như Hocmai hay ViettelStudy đã chứng minh hiệu quả khi giúp hàng triệu học sinh duy trì việc học trong giai đoạn dịch Covid-19. Những thành tựu này cho thấy công nghệ không chỉ là công cụ hỗ trợ, mà đã và đang định hình lại cách thức học tập trong thời đại số.
Thách thức với sức khỏe tâm lý
Chuyển đổi số trong giáo dục tuy mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra những thách thức nghiêm trọng đối với sức khỏe tâm lý của học sinh nếu không được kiểm soát đúng cách.
Việc học tập, giải trí và kết nối xã hội đều diễn ra trên môi trường số khiến trẻ dễ bị cuốn vào một thế giới ảo kéo dài, ảnh hưởng đến cả thể chất lẫn tinh thần. Nếu thiếu định hướng và giám sát phù hợp, học sinh có thể phải đối mặt với nhiều hệ lụy tâm lý tiềm ẩn trong quá trình sử dụng công nghệ.
Một trong những biểu hiện rõ rệt nhất là tình trạng nghiện công nghệ - “căn bệnh” phổ biến trong xã hội hiện đại. Việc sử dụng thiết bị điện tử quá mức có thể dẫn đến rối loạn giấc ngủ do ánh sáng xanh từ màn hình làm ức chế hormone melatonin.
Bên cạnh đó, học sinh dần suy giảm kỹ năng giao tiếp xã hội vì dành phần lớn thời gian tương tác qua mạng thay vì trò chuyện trực tiếp. Việc đa nhiệm - vừa học, vừa lướt mạng xã hội hay chơi game - cũng khiến não bộ quá tải, giảm khả năng tập trung và hiệu quả học tập.
Ngoài ra, ranh giới giữa học tập và giải trí trên nền tảng số ngày càng mờ nhạt, gây mất cân bằng trong sinh hoạt hằng ngày của học sinh. Không ít em lợi dụng thời gian học trực tuyến để xem video, chơi game, dẫn đến trì hoãn việc học và áp lực điểm số ngày càng chồng chất. Khi việc học trở thành gánh nặng và thiếu động lực, học sinh dễ rơi vào tình trạng mệt mỏi, lo âu và giảm sút tinh thần.
Một thách thức đáng lo ngại khác là các rủi ro liên quan đến an ninh mạng. Thông tin cá nhân của học sinh, bao gồm dữ liệu học tập, kết quả thi hay tài khoản truy cập, nếu không được bảo mật tốt, có thể bị khai thác trái phép. Sự cố rò rỉ dữ liệu không chỉ gây thiệt hại vật chất mà còn khiến học sinh hoang mang, mất niềm tin vào môi trường học trực tuyến.
Bài học từ các quốc gia tiên phong
Nhiều quốc gia tiên phong trên thế giới cho thấy việc ứng dụng công nghệ trong giáo dục không đồng nghĩa với việc bỏ qua sức khỏe tâm lý học sinh. Ở Phần Lan, mô hình kết hợp giữa học trực tuyến và các buổi tư vấn tâm lý định kỳ được triển khai rộng rãi, giúp học sinh vừa nắm bắt kiến thức hiệu quả, vừa học cách quản lý thời gian và cảm xúc cá nhân. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc lồng ghép hỗ trợ tinh thần vào quá trình chuyển đổi số giáo dục.
Tại châu Á, một số nước như Singapore, Hàn Quốc cũng đã có những bước đi chủ động và thiết thực. Singapore xây dựng chương trình “Digital Wellness” nhằm đào tạo học sinh kỹ năng sử dụng công nghệ một cách an toàn, có trách nhiệm, từ đó hình thành thói quen số lành mạnh ngay từ nhỏ.
Trong khi đó, Hàn Quốc lại tập trung đẩy mạnh các hoạt động ngoại khóa, tạo cơ hội cho học sinh giải tỏa áp lực học tập trực tuyến và duy trì kết nối xã hội thực tế. Những bài học này là minh chứng rõ ràng rằng sự cân bằng giữa công nghệ và con người hoàn toàn có thể đạt được nếu có chiến lược đúng đắn.
