Chuyển đổi số trong GDNN, GDTX: Tạo hành lang pháp lý, khơi nguồn động lực

Từ chủ trương nhất quán của Đảng, Nhà nước đến nỗ lực của các cơ sở đào tạo, hành trình chuyển đổi số trong GDNN, GDTX đang được thúc đẩy mạnh mẽ, nhưng cũng đối mặt không ít thách thức.

Mệnh lệnh của thời đại và yêu cầu từ thực tiễn

Triển khai chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo, ông Phạm Kim Thư - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Hữu Nghị (Nghệ An) nói đến thuận lợi, khi chủ trương của Đảng và Nhà nước đã rõ ràng, tạo hành lang pháp lý, động lực mạnh mẽ để cơ sở giáo dục chủ động thực hiện chuyển đổi số, ứng dụng AI trong quản trị, giảng dạy. Đồng thời, đội ngũ cán bộ trẻ, am hiểu công nghệ, cùng thế hệ người học Gen Z có khả năng thích ứng nhanh giúp quá trình này đi vào thực chất, lan tỏa nhanh chóng trong toàn hệ thống.

Hiện nay, nhiều cơ sở giáo dục, trong đó có Trường Cao đẳng Hữu Nghị, đã sớm bắt đầu hành trình chuyển đổi số: Xây dựng hệ thống quản lý học tập (LMS), học liệu điện tử, quản trị đào tạo trên nền tảng số, khuyến khích giảng viên khai thác AI trong thiết kế và giảng dạy. Sinh viên có nền tảng công nghệ tốt, giúp việc học, dạy và quản lý trực tuyến dễ dàng hơn.

Tuy nhiên, ông Phạm Kim Thư chỉ ra rào cản lớn khi hạ tầng công nghệ, đường truyền ở nhiều địa phương còn yếu, chưa đảm bảo vận hành hệ thống học tập trực tuyến quy mô lớn. Nguồn nhân lực số hạn chế, nhiều giáo viên chưa được đào tạo chuyên sâu về kỹ năng số, kỹ năng thiết kế học liệu điện tử, khai thác AI trong giảng dạy.

Kinh phí đầu tư còn khiêm tốn, trong khi chuyển đổi số cần chi phí lớn cho phần mềm, bản quyền, bảo mật, tái đào tạo nhân lực. Nhận thức chưa đồng đều cũng là rào cản. Vẫn còn quan niệm chuyển đổi số chỉ là ứng dụng phần mềm hành chính, chưa coi đó là thay đổi toàn diện mô hình quản trị và văn hóa dạy - học.

Tại Trung tâm GDTX - Tin học, Ngoại ngữ tỉnh Quảng Trị, thông tin từ Giám đốc Lê Văn Hòa, do chủ yếu làm nhiệm vụ đáp ứng nhu cầu học tập nâng cao trình độ, kỹ năng nghề nghiệp cho người học thông qua hoạt động tư vấn, tuyển sinh, liên kết đào tạo, bồi dưỡng, nên ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số tại Trung tâm không đa dạng, chỉ tập trung một số nhiệm vụ.

Ông Hòa cho rằng, trình độ, khả năng ứng dụng công nghệ vào giảng dạy, giáo dục của giáo viên là một yếu tố quyết định quá trình chuyển đổi số trong nhà trường. Tuy nhiên, một bộ phận cán bộ quản lý, giáo viên, đặc biệt giáo viên lớn tuổi, chưa mạnh dạn ứng dụng công nghệ thông tin trong công việc.

Nguyên nhân chủ yếu do năng lực số hạn chế, tư duy bảo thủ và chưa có cơ chế đánh giá cụ thể về năng lực số của cán bộ quản lý, giáo viên trong nhà trường. Ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số diễn ra chưa đồng đều, thiếu đồng bộ ở các đơn vị, dẫn đến không liên thông về dữ liệu, gây lãng phí.

Cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin, hạ tầng số chưa đáp ứng nhu cầu của người sử dụng. Vấn đề an toàn thông tin là rất cần thiết, nhưng chưa được quan tâm đúng mức… Thách thức, cản trở trên đang làm chậm quá trình chuyển đổi số trong nhà trường.

Khẳng định tính tất yếu của chuyển đổi số, ông Nguyễn Thế Lực - Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Dược Hà Nội, chia sẻ thuận lợi lớn nhất là chủ trương nhất quán của Đảng, Nhà nước, Bộ GD&ĐT trong việc coi chuyển đổi số là trụ cột của đổi mới GDNN.

Bên cạnh đó, đội ngũ cán bộ, giảng viên trẻ, năng động, chủ động tìm hiểu, ứng dụng nền tảng công nghệ mới trong giảng dạy, nghiên cứu khoa học, quản lý sinh viên. Sự phát triển nhanh của hạ tầng công nghệ, các nền tảng đám mây (Cloud) và công cụ trí tuệ nhân tạo mã nguồn mở cũng giúp các trường chuyển đổi với chi phí hợp lý hơn.

Cùng thuận lợi, thách thức, khó khăn cũng không ít. Theo ông Nguyễn Thế Lực, rào cản lớn nhất là nguồn lực, bao gồm kinh phí đầu tư hạ tầng số, năng lực công nghệ của đội ngũ, nguồn dữ liệu giáo dục - đào tạo được số hóa. Nhiều cơ sở GDNN quy mô vừa và nhỏ chưa đủ điều kiện đầu tư hệ thống quản lý học tập (LMS), kho học liệu số, hay công cụ đánh giá trực tuyến.

Nhận thức, quan điểm nhiều lãnh đạo cơ sở GDNN về tầm quan trọng của chuyển đổi số, ứng dụng AI chưa thực sự đầy đủ. Đặc biệt, nhận thức về tầm quan trọng của AI trong ứng dụng công việc hàng ngày của đội ngũ là vô cùng quan trọng, trợ giúp đắc lực cho công việc, cũng như mở mang tri thức.

Tư duy quản lý truyền thống cũng khiến việc chuyển đổi còn chậm. Điều này thách thức hơn đối với các lãnh đạo lớn tuổi, do đặc tính của công nghệ và sự cập nhật thay đổi hàng giờ, hàng ngày của trí tuệ nhân tạo.

Đột phá bằng nhận thức, nhân lực số và cơ chế chính sách

Nêu giải pháp, ông Nguyễn Thế Lực cho rằng, lấy chuyển đổi số và ứng dụng AI làm khâu đột phá trong bảo đảm chất lượng cần ba nhóm giải pháp trọng tâm:

Một là, Bộ GD&ĐT, các cơ quan quản lý cần xây dựng cơ chế đặc thù về đầu tư hạ tầng số, cho phép xã hội hóa linh hoạt; có chính sách khuyến khích giảng viên, sinh viên sử dụng công nghệ mới trong giảng dạy, học tập.

Hai là đào tạo, bồi dưỡng nhân lực số. Nguồn nhân lực có chuyên môn vận hành công nghệ, chuyển đổi số trong nhiều lĩnh vực, trong đó có GDNN, “chưa đa, chưa tinh”. Chúng ta phải coi nâng cao năng lực số cho đội ngũ là nhiệm vụ bắt buộc. Mỗi cán bộ, giảng viên cần được trang bị kỹ năng AI cơ bản và khả năng ứng dụng vào chuyên môn, từ đó sẽ nâng cao hiệu quả công việc.

Ba là liên kết, chia sẻ hạ tầng và học liệu. Hiện nay, chương trình GDNN có 6 môn chung (Tin học, Tiếng Anh, Pháp luật, Chính trị, Giáo dục thể chất, Giáo dục Quốc phòng). Trước mắt, nghiên cứu phương án chia sẻ chung học liệu, nguồn lực giảng viên, phương thức đánh giá kết quả... thông qua chuyển đổi số.

Bên cạnh đó, cơ sở GDNN có thể liên minh, dùng chung nền tảng công nghệ, thư viện số, kho học liệu mở… giúp giảm thiểu chi phí đầu tư. Đồng thời, tăng cường hợp tác với doanh nghiệp công nghệ để đưa các giải pháp AI vào quản lý, giảng dạy.

Với Trường Cao đẳng Hữu Nghị, tinh thần đột phá năm học 2025 - 2026 chính là: Dạy nghề - dạy làm người - dạy thích ứng trong thời đại số. Cho biết điều này, ông Phạm Kim Thư đề xuất các nhóm giải pháp trọng tâm.

Theo đó, cần cơ chế tài chính đặc thù cho chuyển đổi số trong GDNN, GDTX, cho phép huy động nguồn lực xã hội hóa, hợp tác công - tư để đầu tư hạ tầng, nền tảng, học liệu số. Xây dựng chương trình bồi dưỡng kỹ năng số, năng lực thiết kế học liệu AI, năng lực an toàn dữ liệu cho giáo viên, cán bộ quản lý.

Bộ GD&ĐT xây dựng kho học liệu mở quốc gia để các trường sử dụng chung, giúp giảm chi phí, nâng cao chất lượng, bảo đảm tính cập nhật. Đưa tiêu chí năng lực số, mức độ ứng dụng AI, mức độ chuyển đổi số vào khung đánh giá chất lượng cơ sở GDNN, GDTX. Khi đó, chuyển đổi số mới trở thành động lực thực chất, không phải phong trào.

Ông Lê Văn Hòa thì nhấn mạnh giải pháp truyền thông giáo dục, đi đôi với bồi dưỡng, tập huấn thường xuyên kỹ năng số cho đội ngũ; gắn với đổi mới đánh giá viên chức, nhằm nâng cao nhận thức, định hướng hành động cụ thể từng cán bộ, giáo viên.

Cùng với đó, tạo thống nhất, đồng bộ về ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong toàn ngành để phát huy ứng dụng kết nối dữ liệu lớn. Nâng cao khả năng kiểm soát, bảo mật dữ liệu cho người dùng với việc có phần mềm lọc dữ liệu, kiểm soát chặt nội dung, loại bỏ thông tin chưa được xác thực, tránh tình trạng không đồng nhất về kiến thức, gây ảnh hưởng đến dạy - học.

“Cần phát huy vai trò các trung tâm GDTX gắn với trung tâm học tập cộng đồng trong xây dựng tài liệu phổ cập chuyên đề ứng dụng phần mềm VNe.ID để dạy cho học sinh, người dân, góp phần thực hiện phong trào “Bình dân học vụ số” và tạo nền tảng của công dân số.

Cuối cùng, cần cơ chế thông thoáng, phân cấp, phân quyền tự chủ gắn với tự chịu trách nhiệm trong đầu tư mua sắm máy móc, trang thiết bị phục vụ ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số”, ông Lê Văn Hòa đề xuất.