Chung tay bảo vệ học sinh trên không gian mạng

Tự tin trong thế giới số

Internet hiện diện trong mọi hoạt động của học sinh hiện nay: Học tập, giải trí, tương tác, sáng tạo. Nhưng cơ hội luôn song hành với thách thức, đặc biệt khi môi trường số chứa nhiều nội dung vượt ngoài khả năng kiểm soát của trẻ. Việc học sinh tiếp cận thiết bị từ sớm là xu thế tất yếu, song đi kèm là nỗi lo ngày một lớn của giáo viên và phụ huynh khi tỷ lệ các em sở hữu điện thoại cá nhân, máy tính bảng tăng nhanh trong những năm gần đây.

Ghi nhận tại Trường THCS Trần Bích San (Nam Định, Ninh Bình), cô Nguyễn Thị Thanh Hoa cho biết số học sinh sử dụng điện thoại thông minh ở độ tuổi THCS tăng nhanh so với vài năm trước. Ngoài học trực tuyến, nhiều em dành phần lớn thời gian rảnh cho các nền tảng mạng xã hội, trong khi kỹ năng nhận diện rủi ro còn hạn chế.

“Nhiều học sinh lớp 6, lớp 7 chưa phân biệt được thật, giả trên mạng, dễ tin vào các đường link lạ hoặc chia sẻ thông tin cá nhân mà không lường được hậu quả. Điểm đáng lo nhất là các em ngại nói ra, sợ bị mắng vì ‘dùng mạng quá nhiều’. Điều đó khiến nhiều sự cố khó xử lý kịp thời”, cô Hoa nói.

Ở cấp tiểu học, độ tuổi nhỏ thì nguy cơ càng cao. Cô Nguyễn Thị Huyền - giáo viên Trường Tiểu học Trần Tế Xương (Nam Định, Ninh Bình), cho biết chỉ cần cha mẹ sơ ý cho mượn điện thoại, trẻ có thể tiếp cận ngay những nội dung không phù hợp độ tuổi. Thuật toán đề xuất khiến trẻ dễ bị cuốn vào luồng thông tin tiêu cực nếu không được hướng dẫn từ sớm.

“Các em chưa đủ năng lực phân biệt đâu là quảng cáo, đâu là nội dung đề xuất. Mỗi lần lướt màn hình có thể dẫn đến những tác động tâm lý mà cha mẹ không hay biết”, cô Huyền nhận định.

Những tình huống ấy cho thấy kỹ năng số phải trở thành một phần bắt buộc trong giáo dục hiện đại. Không chỉ là sử dụng thiết bị thành thạo, mà phải là bộ năng lực toàn diện: Bảo mật tài khoản, nhận diện lừa đảo, phân tích tin giả, ứng xử văn minh, tôn trọng quyền riêng tư, biết tìm kiếm sự hỗ trợ khi gặp tình huống nguy hiểm. Trong môi trường trực tuyến biến đổi liên tục, một lỗ hổng nhỏ về kỹ năng có thể dẫn đến hậu quả lớn.

Nhiều giáo viên Ninh Bình đề xuất cần xây dựng chương trình kỹ năng số xuyên suốt cả năm học, thay vì chỉ tổ chức vài buổi chuyên đề. “Nếu học sinh có tiết Tin học mỗi tuần, tại sao không dành một phần nhỏ để cập nhật tình huống, hướng dẫn các em cách xử lý? Giáo dục kỹ năng số không thể dạy theo phong trào mà phải lâu dài và có hệ thống”, cô Hoa nhấn mạnh.

Xây dựng môi trường trực tuyến an toàn

Trong khi nhà trường giữ vai trò nòng cốt, gia đình chính là môi trường quyết định giúp trẻ hình thành thói quen sử dụng Internet an toàn. Tuy nhiên, phụ huynh cũng phải đối mặt với thách thức không nhỏ.

Chị Nguyễn Thị Thủy - phụ huynh học sinh Trường THCS Yên Khánh (Ý Yên, Ninh Bình), cho biết: “Công nghệ thay đổi quá nhanh. Con cập nhật ứng dụng mới hàng tuần, còn bố mẹ thì mãi loay hoay. Không phải phụ huynh nào cũng biết cách cài đặt kiểm soát, khóa nội dung, hay phát hiện tín hiệu bất thường”.

Theo chị Thủy, điều quan trọng là phụ huynh cần tạo được không khí trao đổi cởi mở với con về những gì con làm trên mạng. Khi trẻ cảm thấy an toàn khi chia sẻ, các dấu hiệu rủi ro sẽ được phát hiện sớm hơn. Nhiều phụ huynh Ninh Bình đã bắt đầu lập “khung giờ thiết bị”, dành thời gian cùng con xem các nội dung bổ ích, phân tích thông tin trên mạng để rèn tư duy phản biện.

Ở xã Ý Yên, anh Nguyễn Trung Anh chia sẻ kinh nghiệm đặt thiết bị ở không gian chung thay vì phòng riêng, đồng thời hướng dẫn con cách phản hồi nếu gặp người lạ nhắn tin. “Con cần được trải nghiệm, nhưng trải nghiệm trong tầm quan sát và định hướng. Khi có sự cố, điều đầu tiên phải dạy con là bình tĩnh nói với người lớn thay vì che giấu”, anh nói.

Không chỉ gia đình, cộng đồng tại Ninh Bình cũng tham gia mạnh mẽ vào công tác bảo vệ trẻ trên môi trường số. Nhiều xã, phường triển khai các buổi tuyên truyền “Internet an toàn cho trẻ”, mời công an địa phương, đoàn thanh niên, chuyên gia công nghệ tham gia nói chuyện. Một số nhà văn hóa xã còn tổ chức góc trải nghiệm “Mạng lành mạnh cho trẻ em”, nơi phụ huynh và học sinh được hướng dẫn tận tay cách cài đặt bộ lọc, chặn nội dung xấu, kiểm tra quyền riêng tư.

Về phía nhà trường, các thầy cô tiếp tục đổi mới phương pháp giáo dục kỹ năng số. Cô Phùng Thị Thương - giáo viên Trường Tiểu học Yên Xá (Ý Yên, Ninh Bình), cho biết mỗi lớp của trường có “Bản cam kết sử dụng Internet an toàn” do chính học sinh tự xây dựng và ký tên. “Khi các em tự viết ra điều mình hiểu và cam kết, hiệu quả thay đổi hành vi sẽ cao hơn nhiều”.

Bên cạnh đó, nhiều trường đã thành lập tổ tư vấn tâm lý học đường kết hợp tổ công nghệ để tiếp nhận và xử lý các tình huống liên quan đến an toàn mạng. “Có em bị bạn bè trêu chọc bằng ảnh chế trên mạng, nhưng ban đầu không dám nói. Khi nhà trường vào cuộc, các em hiểu rằng không ai bị bỏ lại khi gặp khó khăn”, cô Thương chia sẻ.

Dù vậy, còn nhiều khó khăn cần khắc phục: Chương trình học dày, giáo viên thiếu thời gian chuyên sâu; phụ huynh chưa đồng đều về hiểu biết công nghệ; công cụ kiểm soát nội dung chưa được phổ cập rộng rãi; trẻ em tiếp xúc quá nhiều nền tảng mới mà người lớn không kịp cập nhật. Những yếu tố này khiến việc bảo vệ học sinh trên môi trường số trở thành nhiệm vụ kéo dài và cần sự phối hợp toàn diện hơn nữa.

Trong bối cảnh công nghệ phát triển từng ngày, việc trang bị kỹ năng số và tạo môi trường trực tuyến an toàn cho học sinh không thể chậm trễ. Mỗi tiết học kỹ năng, cuộc trò chuyện giữa cha mẹ và con, hoạt động tuyên truyền của cộng đồng đều là “viên gạch” tạo nên lá chắn bảo vệ trẻ. Khi gia đình, nhà trường, xã hội cùng chung tay, không gian mạng sẽ không còn nỗi lo, mà trở thành nền tảng giúp học sinh phát triển năng lực, tư duy sáng tạo và bản lĩnh trong thời đại số.