TS Đặng Thị Thu Thủy - Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam - trước thực tế này đã đề xuất một số biện pháp ứng dụng CNTT góp phần tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh (HS), nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán.
Sử dụng các phần mềm “toán học động”
Sử dụng phần mềm (PM) dạy học toán làm phương tiện hỗ trợ một cách hợp lý sẽ cho hiệu quả cao. PM mô phỏng những chuyển động hình học, chuyển động điểm, sự biến thiên của đồ thị hàm số... để cho người học có thể quan sát được “điều” mà các phương tiện khác khó có thể thực hiện được.
Đối với HS chưa khá giỏi toán, các bài toán hình học còn trừu tượng, khó hiểu đối với các em vì vậy học hình học với sự trợ giúp của hình ảnh trực quan được mô phỏng trên phần mềm là cách học rất tốt.
Với HS giỏi toán, PM trên máy tính tạo cho các em hứng thú học tập, giúp sáng tạo những bài toán hay, phát huy được tính tích cực chủ động trong học toán, góp phần phát triển trí tuệ, bồi dưỡng năng lực tư duy sáng tạo cho HS.
Môn toán cần chú trọng các phần mềm mô phỏng, minh họa các chuyển động hình học, giúp HS tự tìm tri thức mới, tự ôn tập, tự luyện tập theo nội dung tùy chọn, theo các mức độ tùy theo năng lực của từng HS.
Các PM: Geometer’s Sketchpad, Cabri Geometry, Maple, Mindmap (vẽ bản đồ tư duy)... hỗ trợ hiệu quả dạy học môn Toán.
Chúng giúp HS có thể tự học, tự nghiên cứu, tìm tòi kiến thức mới, thiết kế những bài toán hay, bài toán vui phát huy tính sáng tạo của HS. Các PM này cho một bộ công cụ tương tự như “thước kẻ, compa” để người sử dụng có thể thao tác trên chúng để tạo ra các hình hình học và các hiệu ứng chuyển động...
Trong môn toán cần chú ý biểu diễn những tính chất “động” trong hình học, những thao tác cắt ghép hình, tính chất của đồ thị hàm số,...
Tránh việc lạm dụng trình chiếu, bất kì bài nào, bất kì nội dụng nào cũng đưa vào máy tính, hoặc đưa quá nhiều chữ, không nên dựng máy tính thay cho bảng đen.
Sử dụng PM hình học động như Geometer’s Sketchpad, Cabri,…làm công cụ giúp HS khám phá và sáng tạo các bài toán mới liên quan đến kiến thức học trong chương trình.
Sketchpad là một trong những PM dạy học tốt nhất và được sử dụng phổ biến nhất trong dạy học toán trên thế giới, một số nước đã đưa vào khung chương trình môn Toán.
Hội đồng bộ môn Toán của Mỹ khuyến khích sử dụng PM này ở nhiều cấp học các nhau. Ở nhiều nước trên thế giới, HS phổ thông đã có sự sáng tạo bất ngờ khi các em khám phá PM này và có nhiều sản phẩm rất lý thú.
Với HS chưa khá giỏi toán, bài toán quỹ tích là tương đối trừu tượng và khó đối với các em vì vậy sự trợ giúp của hình ảnh trực quan trên Sketchpad là rất tốt.
Khi sử dụng phần mềm Sketchpad dạy phần quỹ tích cần lưu ý cho HS quan sát sự chuyển động phụ thuộc lẫn nhau giữa các điểm để dự đoán quỹ tích trước khi đưa ra quỹ tích.
Với HS giỏi toán, Sketchpad tạo cho các em hứng thú học tập, giúp sáng tạo những bài toán hay, phát huy được tính tích cực chủ động trong học toán, góp phần phát triển trí tuệ, bồi dưỡng năng lực tư duy sáng tạo cho HS.
Ví dụ 2: Dạy học bài “Phép đối xứng trục”- Hình học 11, dùng chức năng của phần mềm Sketchpad sẽ dễ dàng tìm được ảnh của một hình qua phép đối xứng trục, đặc biệt là khi di chuột vào hình ban đầu thì quan sát được “ảnh” của nó qua phép biến hình đó, từ đó có thể rút ra các tính chất của bài.
Việc kết hợp sử dụng phần mềm Sketchpad với iMindmap (bản đồ tư duy) có thể củng cố kiến thức của bài bằng một bản đồ tư duy, giúp HS vừa nắm được tổng thể kiến thức về phép đối xứng trục mà lại rất chi tiết.
Với bài này nếu không có điều kiện để ứng dụng CNTT vào bài giảng thì sẽ rất khó khăn trong việc giúp học sinh tự tìm tòi kiến thức và khó có thể vẽ được một cách chính xác ảnh của một hình qua phép biến hình cũng như đưa các hình ảnh thực tế về hình có trục đối xứng.
Khai thác, sử dụng thông tin mạng internet
Có thể kể đến các biện pháp khai thác, sử dụng thông tin mạng internet như sau:
Nghiên cứu, phân tích chương trình môn Toán của lớp mình đang dạy để lên kế hoạch tìm kiếm thông tin trên một số trang web góp phần hỗ trợ dạy học một số bài học, một số chủ đề (ngoài SGK và các sách tham khảo thông thường khác).
Chẳng hạn: Thu thập thêm thông tin về biểu đồ thống kê dân số hay diện tích rừng,… để bổ sung cho phần thống kê (toán 7); thu thập về các hình đồng dạng để giới thiệu cho HS khi dạy học phần tam giác đồng dạng (toán 8), thu thập các hình ảnh thực tế có dạng hình trụ, hình nón, hình cầu (toán 9), các khối đa diện (hình học 12),…
Giới thiệu cho HS một số trang web hỗ trợ hiệu quả dạy học môn Toán và hướng dẫn HS cách thức tra cứu, tìm kiếm, lựa chọn thông tin. Hướng dẫn HS sử dụng một số trang web hỗ trợ tự học trên lớp và chuẩn bị bài ở nhà.
Trang http://www.moet.gov.vn; http://www.edu.net.vn/ ; (trang web của Bộ Giáo dục & đào tạo); http://www.violympic.vn (thi toán trên mạng); http://www.google.com.vn; http://www.nxbgd.com.vn/toanhoctuoitre/ http://vi.wikipedia.org (bách khoa toàn thư mở tiếng Việt); http://en.wikipedia.org (bách khoa toàn thư mở tiếng Anh).
Một số trang chuyên sâu toán phổ thông bằng tiếng Anh như: http://www.heymath.com (mô phỏng toán phổ thông theo chương trình khung 4 nước Anh, Mỹ, Singapore, Ấn Độ) ; http://www.math-tests.com/ (đề kiểm tra toán phổ thông); http://www.math-play.com/ (trò chơi toán học dưới hình thức làm bài trắc nghiệm toán và trò chơi thể thao); http://phet.colorado.edu/simulations/index.php trang toán và các môn học khác.
Chẳng hạn, khi học về góc tạo bởi hai đường thẳng song song (toán 7) có thể cho HS sử dụng trang http://www.math-play.com/ (trang web trò chơi toán học online miễn phí thông qua việc giải bài tập trắc nghiệm toán nhiều hình thức như người chơi được thưởng một trò chơi thể thao sau mỗi câu giải toán như ném bóng rổ, bóng chày, bóng bầu dục, chơi cờ ngựa,…).
Trang web này giúp HS luyện tập, ôn tập, củng cố kiến thức toán của THCS và tiểu học dưới dạng làm bài tập trắc nghiệm.
Sử dụng trò chơi toán học trên Internet là hình thức học mà chơi, vừa góp phần cho các em được làm quen với máy tính, khai thác hiệu quả mạng internet.
Trang Math – play sử dụng ngôn ngữ tiếng Anh, tuy nhiên các từ vựng được đưa ra trong các bài trắc nghiệm, các trò chơi,... rất đơn giản, dễ hiểu, HS Việt Nam có kiến thức cơ bản về toán là có thể hiểu được hầu hết các nội dung này, đây là một cách tiếp cận vốn từ toán học bằng tiếng Anh rất tự nhiên.
Đưa ra một số chủ đề ngoại khóa toán cho HS lựa chọn
Từ kế hoạch dạy học của lớp mình GV cần đưa ra một số chủ đề toán cho HS tìm kiếm thông tin dưới dạng các bài tập ngoại khóa toán hoặc cuộc thi nhỏ trong khối lớp mình giảng dạy qua đó làm cho HS yêu thích học môn Toán hơn.
Chẳng hạn: Tìm hiểu về nhà toán học Py-ta-go và định lí Py-ta-go cho HS lớp 7; Tìm hiểu về nhà toán học Talet và định lí Talet cho HS lớp 8; Tìm hiểu về hình học Fractal và bông tuyết Vônkốc cho HS lớp 11 khi học về phép biến hình; Tìm hiểu về giải Fields và các nhà toán học đạt giải Flields cho HS trung học cơ sở, trung học phổ thông (giải Flields:)
Một số tình huống dạy học nên ứng dụng CNTT
Dưới đây là một số tình huống dạy học nên ứng dụng CNTT:
Dạy học các khái niệm, hiện tượng khoa học trừu tượng, trong đó HS khó hình dung khái niệm khoa học, có thể dùng mô phỏng để thể hiện khái niệm trên một cách trực quan hơn.
Khi cần giúp HS rèn luyện kỹ năng nào đó, thông qua việc phải hoàn thành số lượng lớn các bài tập, tổ chức kiểm tra đánh giá tự động trên máy
Cần mô phỏng các chuyển động, cần tạo ra tình huống có vấn đề để kích thích hứng thú học tập ở HS;
Cần phải thay đổi các điều kiện, các tham số;
Nội dung mà HS thường mắc sai lầm, cần có bài làm mẫu, giải mẫu để tham khảo, rút kinh nghiệm;
Nội dung cần tiểu kết trong bài, tổng kết cuối chương;
Các bài tập trắc nghiệm, bài tập ô chữ dưới dạng trò chơi giúp củng cố, kiểm tra nhanh kiến thức bài học.
Cần tiết kiệm thời gian trên lớp (kẻ, vẽ hình phức tạp).
Vậy vấn đề đặt ra cần có cái nhìn và định hướng đúng đắn trong việc sử dụng CNTT trong dạy học môn Toán.
Nên ứng dụng CNTT ở những thời điểm nào, bài học nào, mức độ nào,… để khai thác hết khả năng tiềm ẩn của nó mà không hạn chế việc phát triển tư duy của HS, bởi toán học có tính chất trừu tượng cao độ và tính lôgic.
Điều đó đòi hỏi người GV phải có tâm huyết với nghề, có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao, nắm vững những yêu cầu, kĩ năng về CNTT, yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học môn Toán,… và người GV vẫn luôn giữ vai trò chủ đạo trong sự thành công của tiết học.
