Thành phố Culiacán, bang Sinaloa, Mexico chìm trong khói lửa kể từ khi quân đội mở cuộc vây bắt con trai trùm ma tuý “El Chapo” - Ovido Guzman vào ngày 5/1. Hàng chục binh lính thương vong trong chiến dịch kéo dài 24 giờ.

Tiếng súng lúc bình minh

Rạng sáng ngày 5/1, các phương tiện truyền thông xã hội Mexico đồng loạt chia sẻ video trực thăng bay lượn trên bầu trời bang Sinaloa, Mexico. Trong video, một chiếc trực thăng do quân đội Mexico điều khiển đã nã súng máy hạng nặng xuống khu vực Jesus Maria, nằm bên ngoài thành phố Culiacán, thủ phủ bang Sinaloa. Không ai rõ cuộc tấn công này nhằm vào cá nhân hay tổ chức nào nhưng mọi người đều tin rằng, kẻ bị tấn công không hề tầm thường.

Vài giờ sau đó, Bộ trưởng Quốc phòng Mexico thông báo quân đội đã bắt được Ovidio Guzman Lopez, con trai trùm ma tuý Joaquan “El Chapo” Guzman, trong một chiến dịch trước bình minh ở phía Bắc thành phố Culiacán ngày 5/1. Thành phố Culiacán cũng là thành trì của băng đảng Sinaloa khét tiếng do “El Chapo” gây dựng.

Bộ Quốc phòng Mexico thông tin chiến dịch bắt Ovidio Guzman đã được lên kế hoạch từ 6 tháng trước khi cơ quan tình báo Mexico theo dõi nhất cử nhất động của người đàn ông này. Cuộc tập kích ngày 5/1 diễn ra một cách chớp nhoáng để đối phương không kịp phòng vệ.

Tuy nhiên, trong đêm tối ngày 4/1, Lực lượng Vệ binh Quốc gia Mexico đã phát hiện những chiếc xe SUV khả nghi trên đường, trong đó nhiều chiếc gắn giáp tự chế. 900 binh sĩ thuộc quân đội, lực lượng an ninh quốc gia và cảnh sát Mexico đã được huy động để tham gia vụ chặn bắt. Họ lập tức chặn và bao vây đoàn xe, yêu cầu khám xét những người ngồi trong xe.

Những kẻ trong xe bất ngờ nổ súng tấn công cảnh sát và quân đội, nhưng họ đã nhanh chóng kiểm soát tình hình. Để ngăn chặn, quân đội phải sử dụng đại liên 12,7mm và thậm chí trực thăng Black Hawk MH 60, bắn cháy một số xe bọc thép. Ovidio Guzman được xác định nằm trong số những người có mặt tại thời điểm đó và hắn ta cũng mang theo súng.

Ovidio cùng các anh thay cha tiếp quản băng đảng ma tuý Sinaloa kể từ khi “El Chapo” bị bắt vào năm 2017.

Một cảnh sát có mặt tại hiện trường kể lại: “Khi các thành viên Sinaloa rút vào cố thủ trong một ngôi nhà, trực thăng tiếp tục xạ kích bằng súng Minigun 6 nòng, mỗi phút bắn ra 6.000 viên đạn. Những viên đạn lửa xé toạc bầu trời trước bình minh”.

6 giờ sáng, tiếng súng tạm ngưng mà lý do là phía Sinaloa hết đạn. Lục soát những chiếc xe còn lại, lực lượng an ninh bắt được Ovidio khi ấy mặc áo giáp bằng sợi kelva, nửa nằm nửa ngồi trên sàn xe.

“Khuôn mặt hắn ta tái mét. Bị bắt có lẽ là điều hắn không ngờ tới”, một cảnh sát có mặt tại hiện trường miêu tả.

Theo lời kể của một người dân địa phương, từ trong đêm, các thành viên băng Sinaloa đã đối đầu với lực lượng an ninh, chặn mọi nẻo đường tiến vào thành phố bằng cách đốt các phương tiện giao thông. Thậm chí, thành viên băng đảng còn tấn công máy bay trực thăng của quân đội và máy bay chở cảnh sát tiếp viện tiến vào thành phố.

“Cuộc giao tranh diễn ra vô cùng ác liệt. Họ bắt được Ovidio vào khoảng 4 giờ sáng nhưng kể từ đó, tiếng súng vẫn chưa dứt. Toàn thành phố trở thành một mớ hỗn độn”, người này kể lại.

Các thành viên băng đảng cũng được cho là đã chiếm giữ xe cấp cứu của Hội Chữ thập đổ thành phố, bắt nhân viên y tế từ các bệnh viện đến chăm sóc cho anh em bị thương, đe dọa và tịch thu phương tiện tác nghiệp của phóng viên báo đài.

Quân đội tiến vào thành phố Culiacán ngày 5/1.

Cuộc đọ súng ác liệt

Nếu Ovidio bị quân đội áp giải ra khỏi thành phố Culiacán, băng đảng sẽ khó có thể bảo đảm an toàn và lấy lại tự do cho hắn ta. Vì vậy, khi quân đội chưa kịp di chuyển, các thành viên băng Sinaloa đã thiết lập 19 chướng ngại vật trên các nẻo đường ra vào thành phố, đồng thời tấn công ác liệt vào lực lượng an ninh.

Mỗi khu vực có từ 20 đến 30 tay súng canh giữ. Song song với đó, thành viên Sinaloa đốt cháy nhiều xe bus, xe chở hàng và xe cá nhân để quân đội Mexico mất khả năng xác định các vị trí của băng đảng Sinaloa. Một nhóm khác tấn công vào sân bay Culiacan, bắn vào đài kiểm soát không lưu và những máy bay đang nằm trên bãi đỗ.

Các tay súng tiếp tục tấn công nhằm vào những chiếc máy bay tại sân bay của thành phố, cả dân sự lẫn quân sự, đồng thời bắn vào các tòa nhà tại sân bay, tạo ra cảnh tượng hỗn loạn. Tuy nhiên, giới chức đã dự đoán được cách mà băng Sinaloa sẽ phản kháng nên họ đã áp giải Ovidio lên một chiếc trực thăng quân sự và đưa hắn ta về thủ đô Mexico City.

Cả thành phố chìm trong khói lửa. Không người dân nào dám ra khỏi nhà. Mọi người ôm lấy nhau, trẻ con khóc nức nở. Thành phố Culiacán chứng kiến ngày kinh hoàng chưa từng có kể từ tháng 10/2019 khi nhà chức trách cố gắng bắt Ovidio Guzman.

Ngày 17/10/2019 đối với người dân thành phố Culiacán là “ngày thứ Năm đen tối”. Thời điểm đó, quân đội Mexico muốn bắt Ovidio nhưng họ không có lệnh khám xét chỗ ở của hắn. Trong thời gian chờ lệnh khám xét, họ phải đối đầu với hàng trăm tay súng Sinaloa mang theo vũ khí hạng nặng. Băng đảng không chỉ nã đạn về phía quân đội mà còn đốt cháy, phá huỷ nhiều nhà cửa, xe cộ, trung tâm thương mại. Thậm chí, gia đình của nhiều sĩ quan cảnh sát bị bắt làm con tin.

Khi vụ bạo động lan rộng, Tổng thống Mexico Andrés Obrador đã ra lệnh thả Ovidio. Quyết định này không chỉ khiến quân đội mà còn khiến nước Mỹ cùng các cơ quan nhân quyền thế giới kinh ngạc.

Ở cuộc chạm trán thứ 2, băng đảng Sinaloa tấn công vào sân bay Culiacán vì muốn đưa Ovidio trốn ra nước ngoài. Theo thống kê từ Bộ Quốc phòng, hai máy bay của lực lượng không quân đã phải hạ cánh khẩn cấp sau khi trúng đạn còn một máy bay dân sự bốc cháy. Hàng nghìn du khách bị mắc kẹt ở sân bay trong khung cảnh tuyệt vọng.

Trong thành phố, khói lửa mù mịt không kém. Không khí hoảng loạn bao trùm khi quân đội và lực lượng an ninh tiến vào đấu súng với các thành viên băng đảng. Quân đội thậm chí phải sử dụng đến lựu đạn vì băng Sinaloa tấn công quá quyết liệt.

Chính quyền thành phố Culiacán phát đi cảnh báo: “Không rời khỏi nhà! An toàn của công dân Culiacán là quan trọng nhất.” Trường học, chính quyền địa phương và nhiều doanh nghiệp tư nhân phải đóng cửa.

Phải đến chiều 6/1, các cuộc tấn công mới lắng xuống. Cùng ngày, Chính phủ Mexico thông báo 10 binh sĩ và 19 nghi phạm chết trong chiến dịch.

Nhiều xe cộ bị phá hủy tại thành phố Culiacán trong cuộc đọ súng giữa quân đội Mexico và băng Sinaloa.

“Món quà” cho Tổng thống Mỹ

Vụ tấn công diễn ra chỉ vài ngày trước khi Tổng thống Mỹ Joe Biden đến thăm Mexico trong khuôn khổ Hội nghị thượng đỉnh các quốc gia Bắc Mỹ. Tại đây, các vấn đề an ninh cũng được đưa vào chương trình nghị sự. Phía Mỹ đã treo thưởng 5 triệu USD cho cái đầu của Ovidio.

Ông Tomás Guevara, chuyên gia an ninh tại Đại học Tự trị Sinaloa, phân tích chiến dịch giúp giữ thể diện cho cơ quan thực thi pháp luật Mexico sau khi để lọt lưới Ovidio vào năm 2019. Chiến dịch này trên thực tế đã phải “thai nghén” từ ba năm trước.

Cuộc tấn công nhằm vào băng đảng Sinaloa cũng báo trước những thay đổi của chính phủ trong cách tiếp cận với các băng nhóm tội phạm. Trước đó, chính quyền Tổng thống Obrador được cho là đã quá mềm mỏng với các băng đảng, dù ông Obrador bác bỏ điều này.

Tổng thống Obrador từng chỉ trích gay gắt những chiến dịch bài trừ ma túy do người Mỹ chủ xướng nhằm bắt giữ những kẻ cầm đầu. Đường lối của ông nghiêng về ủng hộ các chương trình xã hội nhằm thu hút thanh thiếu niên tránh xa những băng nhóm tội phạm có tổ chức dù chính sách này chưa đem lại hiệu quả cao.

Tuy nhiên, sau chiến dịch, Tổng thống Obrador đã phủ nhận việc bắt giữ Ovidio nằm trong động cơ chính trị. “Chúng tôi hành động với quyền tự chủ và độc lập. Tất nhiên là có sự hợp tác nhưng Mexico đưa ra quyết định của riêng mình với tư cách là một chính phủ độc lập”, ông Obrador nhấn mạnh.

Ovidio hiện bị giam giữ tại nhà tù Altiplano, một trong những nhà tù có an ninh cao nhất Mexico. Đây cũng là nơi cha của hắn, trùm ma tuý Joaquin “El Chapo” Guzman đào hầm vượt ngục vào năm 2015.

Ovidio Guzman, 33 tuổi, là con thứ 4 trong hơn 10 người con của “El Chapo”, một trong những trùm ma tuý sở hữu băng đảng tội phạm lớn mạnh nhất thế giới hiện nay. Sau hai lần trốn thoát khỏi những nhà tù an ninh tối cao tại Mexico, “El Chapo” bị dẫn độ sang Mỹ vào năm 2017 và bị kết án với 10 tội danh bao gồm rửa tiền và buôn bán ma tuý.

Kể từ đó, Ovidio cùng những người anh của mình, gọi là nhóm “Chapitos” đã giành quyền kiểm soát tổ chức. Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết anh em nhà Guzman đã thu mua một lượng lớn cần sa ở Mexico và cocaine ở Colombia. Họ mở rộng hoạt động của băng đảng bằng cách mua một lượng lớn chất kích thích ephedrine từ Argentina và buôn lậu vào Mexico.

Với biệt danh “Chuột nhắt” (El Raton), Ovidio quản lý 11 cơ sở điều chế ma tuý của băng Sinaloa. Mỗi tháng, nơi đây sản xuất từ 1.360 đến 2.720 kg ma tuý đá. Từ lâu, Sinaloa đã tuồn cocaine, heroin, ma tuý đá, cần sa, và fentanyl vào Mỹ thông qua biên giới Tây Nam Mexico và Mỹ.

Theo Cục Quản lý thực thi ma túy Mỹ, số ca tử vong do sử dụng ma túy quá liều ở Mỹ lên tới 186.000 người vào năm 2022, mức cao nhất từ trước đến nay, phần lớn ở trong độ tuổi 18 đến 49 và 2/3 là do fentanyl. Đó là lý do phía Mỹ treo thưởng cao cho ai bắt được kẻ cầm đầu băng Sinaloa hiện tại.

Dù Ovidio đã bị bắt, chiến dịch đã gây ra cuộc khủng hoảng nặng nề cho người dân Culiacán nói chung và người dân Mexico. Trong hai thập kỷ qua, hàng trăm nghìn người đã thiệt mạng trong cuộc chiến chống ma tuý ở Mexico.

Bị mắc kẹt giữa cuộc chiến này là những người dân thường Mexico đang cố gắng sống một cuộc đời yên ổn. Nhiều người do không chịu được xung đột ở quê nhà đã phải xin tị nạn ở Mỹ dù không được đất nước này chấp thuận. Không ai có thể đảm bảo sau khi Ovidio bị bắt sẽ không có một “El Chapo” hay Ovidio thứ hai và người dân Mexico có thể được an toàn hay không.