Luật Cảnh sát biển Việt Nam 2018 có hiệu lực từ ngày 1/7/2019 quy định: Cảnh sát biển Việt Nam là lực lượng vũ trang nhân dân, chuyên trách của nhà nước, làm nòng cốt thực thi pháp luật và bảo vệ an ninh quốc gia, an toàn trên biển.
Cảnh sát biển có nhiệm vụ thu thập thông tin, phân tích, dự báo tình hình để đề xuất phương án bảo vệ an ninh quốc gia và thực thi pháp luật trên biển; nghiên cứu, tham mưu với cấp có thẩm quyền ban hành chính sách, pháp luật về bảo vệ chủ quyền, an ninh quốc gia trong vùng biển Việt Nam.
Cảnh sát biển còn phải bảo vệ chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán quốc gia, an ninh, lợi ích quốc gia và tài nguyên, môi trường biển, tài sản, lợi ích hợp pháp của các cơ quan, cá nhân trên biển; đấu tranh chống tội phạm, giữ gìn an ninh trên biển; tìm kiếm, cứu nạn và tham gia khắc phục sự cố môi trường biển...
Khi thi hành nhiệm vụ, cảnh sát biển Việt Nam được sử dụng vũ khí quân dụng, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ và được nổ súng quân dụng theo quy định pháp luật. Ngoài các trường hợp đã quy định tại Luật Quản lý, sử dụng vũ khí, vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ, cảnh sát biển được nổ súng vào tàu thuyền trên biển (trừ tàu thuyền của cơ quan đại diện ngoại giao, lãnh sự nước ngoài, đại diện tổ chức quốc tế, tàu thuyền có chở người hoặc có con tin) trong các trường hợp sau:
- Người điều khiển tàu thuyền tấn công hoặc đe dọa trực tiếp đến tính mạng người thi hành công vụ hoặc người khác.
- Khi biết rõ tàu thuyền do người phạm tội điều khiển cố tình chạy trốn.
- Khi biết rõ tàu thuyền chở người phạm tội hoặc vũ khí, vật liệu nổ trái phép, tài liệu phản động, bí mật nhà nước, ma tuý, bảo vật quốc gia cố tình chạy trốn.
- Khi tàu thuyền có kẻ thực hiện hành vi cướp biển, cướp có vũ trang theo quy định của điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên, quy định của pháp luật về hình sự cố tình chạy trốn.
Ngoài nhiệm vụ trên, cảnh sát biển Việt Nam có những quyền hạn sau:
- Tuần tra, kiểm soát người, tàu thuyền, hàng hóa, hành lý trong vùng biển Việt Nam theo quy định của pháp luật.
- Sử dụng vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ và phương tiện, thiết bị kỹ thuật nghiệp vụ theo quy định.
- Xử lý vi phạm hành chính và tiến hành một số hoạt động điều tra hình sự theo quy định của pháp luật về tổ chức cơ quan điều tra hình sự, pháp luật về tố tụng hình sự.
- Truy đuổi và bắt giữ tàu thuyền vi phạm pháp luật trên biển.
- Huy động người, tàu thuyền và phương tiện, thiết bị kỹ thuật dân sự trong trường hợp khẩn cấp.
Cảnh sát biển Việt Nam có quyền dừng tàu thuyền để kiểm tra trong các trường hợp sau:
- Trực tiếp phát hiện hành vi trái pháp luật hoặc dấu hiệu vi phạm.
- Thông qua phương tiện, thiết bị kỹ thuật nghiệp vụ phát hiện, ghi nhận được hành vi trái pháp luật.
- Có tin báo về tội phạm hoặc có văn bản đề nghị của cơ quan có thẩm quyền về truy đuổi, bắt giữ người, tàu thuyền và phương tiện vi phạm pháp luật.
- Người vi phạm tự giác khai báo về hành vi trái pháp luật.
