Bài tập xác định luận điểm
Trong ba bước xây dựng lập luận thì xác định luận điểm chính xác minh bạch là bước đầu tiên khá quan trọng.
Tuy nhiên, không phải HS nào cũng đạt được yêu cầu này. Nhiều em sau khi đọc đề xong thì cắm cúi viết, viết khi chưa định hướng rõ những luận điểm chính của bài, viết lan man, rối rắm. Theo khảo sát của chúng tôi, có đến 85.2% HS mắc lỗi xác định và trình bày luận điểm không rõ ràng, minh bạch.
Ở dạng bài tập này, SGK chủ yếu đưa ra kiểu bài tập: Cho sẵn văn bản nghị luận rồi yêu cầu HS xác định các luận điểm của văn bản đó.
Cô Hà Thị Mỹ Trinh bổ sung kiểu bài tập thứ hai: Không cho sẵn văn bản nghị luận, chỉ cho đề bài, sau đó yêu cầu HS tìm các luận điểm của đề bài đó.
Ví dụ: Xác định các luận điểm cho những đề bài sau đây:
- Trong lớp, nhiều bạn thích câu tục ngữ “Ở hiền gặp lành” và lấy đó làm phương châm sống. Nhưng một số bạn khác phản đối, cho câu tục ngữ trên không hẳn đúng, nhiều người “ở hiền” vẫn không “gặp lành”. Ý kiến của anh (chị) về vấn đề này.
- “Một người đánh mất niềm tin vào bản thân thì chắc chắn còn đánh mất nhiều thứ quý giá khác” (Theo sách Dám thành công – Nhiều tác giả, NXB Trẻ, 2008, 90). Suy nghĩ của anh (chị) về ý kiến trên.
Bài tập xác định luận cứ
Sau khi xác định được luận điểm, người viết cần phải tìm các luận cứ để làm sáng tỏ luận điểm đó. Nhưng qua khảo sát, cô Mỹ Trinh nhận thấy có đến 64.5% HS mắc các lỗi về luận cứ như: Luận cứ không chuẩn xác, không đáng tin cậy, dẫn chứng thực tế không đúng, số liệu không trung thực,… làm ảnh hưởng đến chất lượng của bài viết, khiến bài viết không có sức thuyết phục cao.
Ở dạng bài tập này, SGK có đưa ra kiểu bài tập: Cho sẵn văn bản nghị luận rồi yêu cầu HS đọc và phân tích các luận điểm, luận cứ của văn bản đó .
Cô Trinh bổ sung thêm kiểu bài tập thứ hai: Cho các luận điểm và yêu cầu HS tìm các luận cứ làm sáng tỏ các luận điểm đã cho.
Ví dụ: Để chứng minh quan điểm: “Hạnh phúc là đấu tranh”, anh (chị) sẽ dẫn ra những bằng chứng và lí lẽ nào?
Bài tập xác định phương pháp lập luận
Trong SGK, ở dạng bài tập phân tích ngữ liệu, chúng ta có thể bắt gặp một vài bài tập yêu cầu HS xác định hoặc phân tích cách luận chứng trong văn bản nhưng số lượng bài tập này lại quá ít, chưa đủ để đáp ứng nhu cầu rèn luyện KNLL của HS.
Cô Hà Thị Mỹ Trinh hệ thống lại các kiểu bài tập ở dạng này như sau:
Kiểu 1: Cho sẵn văn bản nghị luận rồi yêu cầu HS chỉ ra các phương pháp lập luận được vận dụng trong văn bản đó.
Kiểu 2: Yêu cầu HS xác định và vận dụng các phương pháp lập luận thích hợp để giải quyết các vấn đề cần nghị luận.
Bài tập sửa lỗi lập luận
Đây là một trong những dạng bài tập rèn KNLL của SGK, tập trung chủ yếu ở bài Thực hành chữa lỗi lập luận.
Tuy nhiên, những bài tập thuộc dạng này chưa nhiều; mặt khác, ngữ liệu của những bài tập này hầu hết là những ngữ liệu do người biên soạn đưa ra nên còn xa lạ với HS.
Trong khi đó, những bài làm văn của HS lại là một nguồn ngữ liệu vô cùng phong phú và thiết thực cho việc thiết kế dạng Bài tập sửa lỗi lập luận. Việc tìm và chữa những lỗi lập luận trong bài làm của HS sẽ thu hút được sự chú ý và hứng thú học tập của các em.
Hơn nữa, khi làm những Bài tập sửa lỗi lập luận của SGK, HS chỉ mới dừng lại ở việc đánh giá những lỗi lập luận trong bài viết của người khác chứ chưa được rèn luyện kỹ năng tự đánh giá những lỗi lập luận trong bài viết của mình.
Mà kỹ năng tự đánh giá là một kỹ năng rất được đề cao trong quan điểm dạy học hiện đại. Vì vậy, việc xây dựng Bài tập sửa lỗi lập luận từ những bài viết cụ thể của HS sẽ giúp các em phát huy khả năng tự đánh giá, nhờ đó mà tự nhận ra được những nhược điểm của mình và tìm cách khắc phục chúng.
Bài tập rèn KNLL trong câu văn nghị luận
Câu là đơn vị nhỏ nhất của hệ thống ngôn ngữ, thực hiện chức năng thông báo. Trong văn nghị luận, lập luận bắt đầu từ đơn vị câu. Muốn lập luận hay, trước hết phải viết câu đúng.
Câu đúng phải đảm bảo hai yêu cầu: Một là nội dung câu phải hợp lý về mặt logic và ngữ nghĩa”, hai là “cấu trúc cú pháp của câu phải phù hợp với quy tắc cấu tạo câu của tiếng Việt.
Ở dạng này, cô Hà Thị Mỹ Trinh xây dựng ba kiểu bài tập:
Kiểu 1: Viết câu hoàn chỉnh dựa vào những từ ngữ cho sẵn. Những từ ngữ này chính là tác tử (Tác tử lập luận là những yếu tố tác động vào một phát ngôn sẽ tạo ra một định hướng nghĩa làm thay đổi tiềm năng lập luận của phát ngôn ) và kết tử (Kết tử lập luận là yếu tố tác động vào một hoặc nhiều phát ngôn để làm thành một lập luận. Kết tử liên kết luận cứ với kết luận) của lập luận.
Kiểu bài tập điền khuyết này giúp HS làm quen với những tác tử và kết tử lập luận, biết được tác dụng của từng tác tử, kết tử lập luận. Từ đó vận dụng chúng vào bài viết của mình sao cho phù hợp để lập luận chặt chẽ, rõ ràng và rành mạch hơn.
Kiểu 2: Viết câu theo những mô hình cho sẵn và xác định mô hình câu đó thuộc phương phương lập luận nào.
Mỗi thao tác lập luận đều có những dấu hiệu riêng, sử dụng những hình thức ngôn ngữ, những mô hình câu khác nhau. Vì vậy, mục đích của khi xây dựng kiểu bài tập này là vừa rèn kỹ năng viết câu nghị luận cho HS vừa giúp các em nhận biết được mô hình câu đó thuộc thao tác lập luận nào để vận dụng cho phù hợp khi làm văn.
Kiểu 3: Lựa chọn những từ ngữ thích hợp điền vào chỗ trống để tạo thành câu hoàn chỉnh.
Những từ ngữ được dùng để điền vào chỗ trống là những tác tử lập luận và kết tử lập luận. Nếu ở kiểu bài tập 1, HS được cho sẵn các từ lập luận thì ở kiểu bài tập này các em phải tự tìm những tác tử, kết tử để điền vào chỗ trống.
Nói chung, hai kiểu bài tập này đều rèn cho HS cách vận dụng các tác tử và kết tử lập luận ở mức độ đơn giản, giúp các em viết câu văn nghị luận tốt hơn, làm cơ sở cho quá trình tạo lập văn bản nghị luận sau này.
