Quá trình đi đến thành công cai thuốc lá còn được gọi là quá trình chuyển đổi hành vi từ “đang hút thuốc lá” đến “cai thuốc lá” diễn ra qua các giai đoạn. Thời gian trải qua từng giai đoạn thay đổi khác nhau giữa các cá thể, tùy vào các biện pháp can thiệp từ bên ngoài mà người hút thuốc lá nhận được.
1. Giai đoạn “thờ ơ”
Tương ứng với giai đoạn người hút thuốc lá không có kiến thức về tác hại thuốc lá và đương nhiên không có ý định cai thuốc lá.
Người hút thuốc lá trong giai đoạn này còn được gọi dưới tên là “người hút thuốc lá hạnh phúc”. Người hút thuốc lá chỉ cảm nhận được những “ích lợi” do việc hút thuốc lá mang lại mà chưa hể cảm nhận được những “tác hại” của việc hút thuốc lá.
Giai đoạn “thờ ơ” thường kéo dài một thời gian vài tháng đến vài năm. Giai đoạn này kết thúc khi người hút thuốc lá “đủ trưởng thành” về mặt nhận thức để có thể biết và tin rằng tác hại của thuốc lá là có thật, khi thời gian hút thuốc lá đủ dài để gây một vài tác hại trên sức khỏe có thể cảm nhận được ví dụ: vàng răng, hơi thở hôi, ho vào buổi sáng ...
2. Giai đoạn “có ý định”
Tương ứng với giai đoạn người hút thuốc lá đã thu thập tương đối kiến thức về tác hại thuốc lá, đủ để họ tin là thuốc lá thực sự có hại cho sức khỏe, hoặc người hút thuốc lá hút đủ lâu để có thể tự trải nghiệm một vài tác hại thuốc lá trên chính bản thân, gia đình.
Người hút thuốc lá trong giai đoạn này được gọi dưới tên là “người hút thuốc lá lưỡng lự”. Họ đã bắt đầu cảm nhận được “tác hại” do hút thuốc lá nhưng đồng thời họ vẫn cảm nhận rất sâu sắc về “ích lợi” do hút thuốc lá mang lại.
Giai đoạn “có ý định” cũng kéo dài vài tháng đến vài năm. Giai đoạn này kết thúc khi kiến thức và trải nghiệm về “tác hại” do hút thuốc lá đủ lớn để vượt qua hay ít nhất là bằng “ích lợi” do hút thuốc lá mang lại.
3. Giai đoạn “chuẩn bị”
Tương ứng với giai đoạn người hút thuốc lá đã nhận ra rằng “tác hại” thực sự lớn hơn “ích lợi” do hút thuốc lá mang lại. Tuy nhiên người hút thuốc lá ở giai đoạn này vẫn chưa cai thuốc lá vì họ vẫn còn lo lắng về các “khó chịu” thực sự lớn hơn “ích lợi” do cai thuốc lá mang lại.
Ví dụ cho giai đoạn này là người hút thuốc lá đã biết chắc chắn là thuốc lá có hại cho sức khỏe và “lợi ích” do hút thuốc lá mang lại không đủ bù đắp cho “tác hại” đó. Họ đã tự bắt đầu thay đổi hành vi để hướng đến cai thuốc lá thực sự. Tuy nhiên họ chưa dám cai hẳn vì vẫn sợ các “khó chịu” khi cai thuốc lá như là sợ lên cân, sợ buồn bã mất ngủ .v.v. và họ vì thế họ đi tìm hiểu, dò hỏi người xung quanh xem có cách nào hỗ trợ cai thuốc lá không.
Giai đoạn “chuẩn bị” kết thúc khi người hút thuốc lá tìm được nguồn hỗ trợ nào đó mà họ tin tưởng rằng có thể giúp họ cai thuốc lá “đỡ vất vả hơn”.
4. Giai đoạn “cai thuốc” – “củng cố”
Giai đoạn “cai thuốc” tương ứng thời gian từ khi người hút thuốc lá cai thuốc lá hoàn toàn cho đến tháng thứ 6 sau cai thuốc lá. Đặc điểm của giai đoạn cai thuốc lá là người cai thuốc lá phải vượt qua các “khó chịu” của việc cai thuốc lá để không hút thuốc lá trở lại.
Giai đoạn “củng cố” tương ứng thời gian từ khi người hút thuốc lá cai thuốc lá hoàn toàn từ tháng thứ 6 đến 1 năm sau cai thuốc lá. Đặc điểm của giai đoạn củng cố là người cai thuốc lá phải vượt qua được các “cám dỗ” của hành vi hút thuốc lá để không hút thuốc lá trở lại.
Giai đoạn “cai thuốc” và “củng cố” sẽ kết thúc hoặc bằng sự kiện người cai thuốc lá hút thuốc lá trở lại, nghĩa là rơi vào giai đoạn tái nghiện hoặc sẽ kết thúc sau 1 năm cai thuốc lá mà không hút thuốc lá lại, nghĩa là đi vào giai đoạn thành công cai thuốc lá.
5. Giai đoạn “thành công” và “tái nghiện”
Giai đoạn “thành công” tương ứng với người cai thuốc lá duy trì được tình trạng cai thuốc lá lâu dài, được định nghĩa là sau cai thuốc lá liên tục 1 năm. Định nghĩa thành công cai thuốc lá là sau 1 năm không hút thuốc lá cũng có tính chất qui ước. Tuy nhiên trong cai thuốc lá không có thành công vĩnh viễn, một người đã thành công cai thuốc lá vẫn có thể tái nghiện bất kỳ lúc nào nếu mất cảnh giác.
Giai đoạn “tái nghiện” tương ứng với người đã cai thuốc lá nay hút thuốc lá trở lại. Tái nghiện có thể xảy ra sớm ngay trong giai đoạn cai thuốc – trong vòng 6 tháng đầu tiên khi cai thuốc lá thậm chí là rất sớm trong tuần lễ đầu tiên sau cai thuốc lá.
