Vượt qua mọi rào cản xã hội tại Bangladesh, TS. Firdausi Qadri - chủ nhân Giải Đặc biệt VinFuture 2024 dành cho Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển, vẫn kiên định với con đường nghiên cứu khoa học. Bà đã dành toàn bộ tiền thưởng 500.000 USD từ VinFuture để mở rộng quy mô Viện Phát triển Khoa học và Sáng kiến Y tế ideSHi do mình sáng lập, nhằm ươm mầm những tài năng y tế tương lai cho Bangladesh.
VinFuture tiếp thêm cảm hứng và động lực
- Giải Đặc biệt VinFuture 2024 cho công trình đổi mới cải tiến vắc-xin dạng uống ngừa bệnh tả ở các nước đang phát triển đã tác động như thế nào đến con đường nghiên cứu khoa học của bà tại quê hương?
TS. Qadri: VinFuture đã tiếp thêm cảm hứng và động lực cho tôi cống hiến để nâng cao đời sống của người dân Bangladesh, đồng thời tiếp thêm cho tôi nguồn năng lượng mới và củng cố lẽ sống của mình. Sự ghi nhận vừa thúc đẩy tôi trong công việc nghiên cứu, vừa thôi thúc tôi đảm bảo các giải pháp khoa học phải được ứng dụng vào thực tiễn, mang lại lợi ích cho những người kém may mắn, đặc biệt trong các cuộc khủng hoảng nhân đạo toàn cầu.
Năm 2014, tôi thành lập Viện phát triển Khoa học và Sáng kiến Y tế ideSHi với mong muốn cải thiện sức khỏe cộng đồng và ươm mầm thế hệ các nhà khoa học tiếp theo. Tôi vô cùng hạnh phúc khi nhận được giải thưởng 500.000 USD từ VinFuture, bởi số tiền này giúp tôi đầu tư mở rộng không gian của ideSHi và mở thêm phòng thí nghiệm. Hiện nay, Viện đang cung cấp cơ sở vật chất hiện đại, hỗ trợ nghiên cứu các bệnh di truyền và truyền nhiễm, tổ chức các chương trình đào tạo và hợp tác với nhiều đối tác quốc tế.
Với tiền thưởng từ VinFuture, tôi tin rằng ideSHi sẽ tiếp tục mang tới các giải pháp thiết thực, giải quyết những thách thức trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng, từ đó nâng cao vị thế của Bangladesh trong lĩnh vực y sinh.
- Xin bà chia sẻ những hướng nghiên cứu mới đang triển khai hiện nay?
TS. Qadri: Vắc-xin dạng uống đã tạo tiền đề cho các chiến dịch tiêm chủng rộng rãi tại Bangladesh và các quốc gia đang phát triển khác, góp phần ngăn chặn dịch bệnh bùng phát. Song chỉ vắc-xin thôi sẽ không ngăn được bệnh tả. Cần phải có cách tiếp cận toàn diện, cải thiện nước, điều kiện vệ sinh môi trường và vệ sinh cá nhân (WASH), bao gồm tăng cường giáo dục và quan trọng nhất là giám sát mạnh mẽ để theo dõi sự lây lan của vi khuẩn.
Chúng tôi cũng đang nỗ lực hướng tới mục tiêu kiểm soát bệnh tả hiệu quả thông qua giải pháp y tế công cộng toàn diện và đã đạt được những bước tiến quan trọng. Một trong số đó chứng minh rằng, trong trường hợp dịch bệnh bùng phát, tiêm vắc-xin kịp thời có thể nhanh chóng giảm thiểu số ca bệnh.
Chúng tôi đã triển khai chiến lược này trên nhiều khu vực tại Bangladesh. Đồng thời, chúng tôi cũng đang hợp tác chặt chẽ với chính phủ để xây dựng một kế hoạch kiểm soát bệnh tả tầm quốc gia. Đây là cột mốc đánh dấu bước tiến quan trọng trong cuộc chiến chống lại căn bệnh nguy hiểm này.
- Sự cống hiến và thành công của bà trong nghiên cứu vắc-xin ngừa tả là nguồn cảm hứng cho phụ nữ trên toàn thế giới. Điều gì đã khơi dậy niềm đam mê của bà với khoa học?
TS. Qadri: Hành trình nghiên cứu của tôi bắt nguồn từ niềm đam mê sâu sắc với miễn dịch học. Ban đầu, tôi tập trung vào công việc trong phòng thí nghiệm, nhưng sau đó nhận ra rằng nghiên cứu trong phòng thí nghiệm thôi là chưa đủ. Vì vậy, tôi đã mở rộng phạm vi nghiên cứu của mình từ phòng thí nghiệm ra thực địa, vượt ra khỏi lĩnh vực chuyên môn ban đầu.
Trong quá trình nghiên cứu, tôi đã tận mắt chứng kiến những tác động nghiêm trọng của bệnh tả tại bệnh viện nơi tôi làm việc ở Bangladesh. Mỗi năm có đến 200.000 bệnh nhân tiêu chảy nhập viện, trong đó 90-95% mắc bệnh do hoàn cảnh khó khăn và môi trường sống thiếu thốn.
Tôi không thể thay đổi thói quen sống của tất cả mọi người nên bắt đầu làm việc trực tiếp với cộng đồng, nghiên cứu hiệu quả của vắc-xin, chiến lược phân phối và các biện pháp can thiệp y tế cộng đồng. Tôi mở rộng hợp tác bên ngoài học viện để được làm việc nhiều hơn với chính phủ, trao đổi những gì nên và cần phải làm.
Thực tế, bệnh tả thường bị e ngại nhắc đến do liên quan đến điều kiện vệ sinh. Một số chính phủ còn ngần ngại thừa nhận sự tồn tại của dịch bệnh này vì lo ngại ảnh hưởng đến hình ảnh quốc gia. Nhưng tại VinFuture, tôi vinh dự được tiếp thêm động lực khi được vinh danh cùng hành trình nghiên cứu của mình.
Phá bỏ định kiến giới trong khoa học
- Bà có gặp rào cản gì về giới khi theo đuổi khoa học?
TS. Qadri: Hiện nay, những định kiến hay rào cản về giới tính không chỉ tồn tại ở Bangladesh hay châu Á mà vẫn mang tính toàn cầu. Tôi luôn mong muốn làm việc bình đẳng với các đồng nghiệp nam giới, được biết đến như một "nhà khoa học" đơn thuần thay vì một "nhà khoa học nữ". Vì vậy, thay vì giới tính bản thân là một trở ngại, tôi luôn tập trung vào công việc và không cho phép mình cảm thấy yếu kém hay tự giới hạn khả năng của bản thân.
- Là một người tâm huyết với giáo dục STEM (Khoa học – Công nghệ – Kỹ thuật – Toán học), vì sao bà cho rằng việc trao quyền cho phụ nữ trong lĩnh vực này đóng vai trò quan trọng?
TS. Qadri: Thống kê trong mọi lĩnh vực cho thấy, số lượng nam giới vẫn chiếm phần lớn, không chỉ ở các quốc gia đang phát triển mà còn ở cả các nền kinh tế tiên tiến. Nếu ta thực sự muốn đóng góp cho thế giới tốt đẹp hơn, phụ nữ phải là một phần của sự chuyển đổi này.
Tuy nhiên, nhiều phụ nữ vẫn còn e ngại khi lựa chọn các lĩnh vực STEM, không phải vì họ thiếu năng lực mà vì những định kiến xã hội đã ăn sâu vào tiềm thức. Đặc biệt, trong các ngành như kỹ thuật và toán học, số lượng phụ nữ tham gia còn rất hạn chế. Những thành kiến văn hóa thường quy định lĩnh vực nào là phù hợp cho nam giới và nữ giới, tạo ra những rào cản vô hình khiến phụ nữ nản lòng khi theo đuổi STEM.
Một yếu tố nữa phải kể đến là cái giá phải đánh đổi và lòng quyết tâm sâu sắc. Thành công trong STEM đòi hỏi nhiều năm cống hiến và kiên trì. Điều này khiến con đường trở nên đặc biệt chông gai cho phụ nữ - những người phải cân bằng giữa mục tiêu nghề nghiệp và kỳ vọng xã hội về cuộc sống gia đình.
Tôi đã và đang cố gắng không ngừng và dùng chính hành trình của mình làm minh chứng với thế hệ trẻ rằng phụ nữ cũng có thể vừa chăm sóc tốt cho gia đình vừa thành công theo đuổi khoa học. Không có công thức bí mật nào cả, chỉ cần tập trung, kiên trì và cam kết không ngừng với công việc đã chọn thì chắc chắn sẽ thành công.
- Xin cảm ơn những chia sẻ của bà!
