Bắt kịp xu thế
Một bài viết hay không chỉ dựa trên sự chính xác của dữ liệu, mà còn ở cách nó chạm đến trái tim người đọc, tạo sự đồng cảm và khơi gợi suy nghĩ. AI có thể hỗ trợ nhà báo sản xuất nội dung nhanh và hiệu quả hơn, nhưng không thể thay thế tư duy và cảm xúc con người. Chính điều đó tạo nên sự khác biệt của báo chí, giúp nghề này không bị hòa lẫn trong sự đồng nhất của các sản phẩm công nghệ. - Nhà báo Mỹ Quỳnh (Báo Xây dựng)
Hiện, nhiều báo điện tử tại Việt Nam, trong đó có Dân trí áp dụng AI trong đọc tin tức thay cho người, cho phép độc giả có thể nghe nội dung bài viết thay vì phải đọc chữ như trước đây. Độc giả có thể tối ưu quá trình đọc báo bằng cách lựa chọn giọng đọc phù hợp theo từng miền: Bắc, Trung, Nam, hoặc giới tính: Nam, nữ. Đặc biệt, vai trò của AI trong việc sửa lỗi văn bản dần trở nên phổ biến và quan trọng hơn.
Nhà báo Phan Hoài Nam - công tác tại Báo Dân trí, chia sẻ, việc triển khai thành công AI trong tòa soạn giúp phóng viên tránh khỏi những công việc lặp đi lặp lại và tốn nhiều công sức. “Thay vì mất quá nhiều thời gian vào các bài phỏng vấn hay miệt mài nghiền ngẫm bộ dữ liệu, phóng viên có thể tập trung theo đuổi các phần việc quan trọng hơn hoặc bám sát những vấn đề mà AI gợi ý sau quá trình phân tích. Điều này giúp nhà báo làm tốt công việc và mang đến cho độc giả những tin tức cá nhân hóa hơn, bao phủ được nhiều chủ đề hơn”, nhà báo Hoài Nam cho biết.
Công tác tại Báo Pháp luật TPHCM, nhà báo Trần Vũ cho rằng: Giống như trong nông nghiệp, khi cơ giới hóa phát triển giúp nông dân tăng năng suất lao động hàng chục, hàng trăm lần, thì việc tận dụng tốt các công cụ AI cũng giúp người làm báo tăng năng suất tương tự.
“Thuận lợi cơ bản mà AI mang lại cho người làm báo là tìm tài liệu, xử lý dữ liệu, viết báo, làm ảnh, video clip, sản phẩm đa phương tiện nhanh hơn. Tôi đã sử dụng Gemini Flash, ChatGPT, VideoGen.ai, wanvideo, Sora.ai và một số công cụ khác để tạo ra các sản phẩm báo chí gồm bài viết, hình ảnh, video. Cách làm khá đơn giản, quan trọng là mình chịu khó nghiên cứu, tìm hiểu tính năng của từng ứng dụng và lựa chọn công cụ phù hợp với từng vấn đề để tạo ra sản phẩm báo chí nhanh và hoàn chỉnh nhất”, nhà báo Trần Vũ cho biết.
Ở góc độ báo chí địa phương, nhà báo Nguyễn Danh - Phó Tổng Biên tập Báo và Đài Phát thanh - Truyền hình Cà Mau, nhận định: AI không chỉ hỗ trợ phóng viên viết tin, bài nhanh chóng, mà còn giúp tòa soạn tự động hóa việc tổng hợp tin tức, chuyển thể nội dung sang nhiều định dạng (văn bản, video, âm thanh), từ đó giảm thời gian xử lý.
“AI còn giúp tòa soạn phân tích nhu cầu người đọc, từ đó gợi ý và phân phối nội dung phù hợp với từng nhóm độc giả tại địa phương. Các thuật toán có thể tối ưu hóa thời điểm đăng bài, kênh phân phối, loại nội dung phù hợp từng khu vực.
Ngoài ra, AI hỗ trợ phân tích mạng xã hội, dữ liệu tìm kiếm, phản hồi của người dân để kịp thời nắm bắt các vấn đề nổi cộm trong cộng đồng. Nhờ đó, báo chí địa phương có thể đi đầu trong các chủ đề mang tính xã hội, dân sinh. Với nguồn lực hạn chế, việc ứng dụng AI sẽ giúp cơ quan báo chí địa phương tiết kiệm chi phí nhân lực và kỹ thuật”, Phó Tổng Biên tập Báo và Đài Phát thanh - Truyền hình Cà Mau chia sẻ.
Đối diện thách thức
Bên cạnh tác động tích cực, AI cũng đặt ra không ít thách thức đối với ngành báo chí, truyền thông nói chung và người làm báo nói riêng. Nhà báo Mộng Thường - Báo và Đài Phát thanh - Truyền hình Cà Mau, cho biết: Trong quá trình sử dụng, AI đôi khi đưa ra ngôn từ không sát với ngữ cảnh và nội dung. AI thường gợi ý từ ngữ phóng đại hoặc chia nhỏ câu, gây mất mạch cảm xúc. Ngoài ra, còn có dữ liệu thiếu chính xác, thiếu khách quan, dễ vi phạm bản quyền.
“Tôi nghĩ AI không thể thay thế hoàn toàn nhà báo mà chỉ là công cụ hỗ trợ. Nhà báo có tư duy phản biện và chiều sâu, chứ không chỉ dừng ở bề nổi. Việc khám phá, điều tra, phanh phui sự thật hay kể lại những câu chuyện chân thực, giàu cảm xúc… là điều chỉ nhà báo thực tế và có trải nghiệm mới làm được”, nhà báo Mộng Thường phân tích.
AI có khả năng tạo ra nội dung nhanh và thuyết phục, nhưng không đảm bảo tính chính xác. Nếu nhà báo phụ thuộc quá nhiều vào AI mà không kiểm chứng thông tin, dễ dẫn đến việc lan truyền tin giả, tin sai lệch hoặc nội dung chưa được xác minh kỹ lưỡng.
ThS Nguyễn Thị Bích Ngọc - giảng viên thỉnh giảng Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội), cho rằng, nếu “lạm dụng” AI, nhà báo có thể trở nên phụ thuộc, tụt hậu về tư duy, năng lực sáng tạo và cảm xúc. AI có thể làm giảm tính đa dạng của tin tức, vì các thuật toán chỉ nhận diện được một số khía cạnh nhất định của câu chuyện, dễ dẫn đến thiên lệch và mất lòng tin nơi công chúng. AI cũng có thể lan truyền thông tin sai lệch hoặc chính nó bị đánh lừa bởi tin giả.
“Khi AI ngày càng tiên tiến, nguy cơ bị tin giả tấn công cũng gia tăng, khiến việc phân biệt thật - giả khó hơn. Người làm báo cũng có thể vi phạm đạo đức nghề nghiệp, bản quyền nội dung, sở hữu trí tuệ nếu không cẩn trọng trong khai thác AI. Đây là vấn đề cần được đặt ra trong chính sách phát triển AI và báo chí”, ThS Ngọc nhấn mạnh.
Đồng quan điểm, nhà báo Nguyễn Danh cho rằng: Lạm dụng AI dễ dẫn đến gian lận thông tin, khi phóng viên không đi thực tế mà sao chép, pha trộn thông tin từ đồng nghiệp. AI cũng có xu hướng tạo nội dung trung tính, thiên về dữ liệu phổ quát, khiến báo chí địa phương có thể mất đi phong cách riêng, yếu tố nhân văn và sự gắn bó thực tế với cộng đồng. Các nền tảng AI kết hợp với mạng xã hội như TikTok, Facebook, Google News... đang phân phối tin tức rất nhanh, làm giảm vai trò của báo chí địa phương nếu không có chiến lược ứng phó hiệu quả.
Sử dụng AI hiệu quả
Dù gặp nhiều thách thức, theo nhà báo Trần Vũ - Báo Pháp luật TPHCM, nguyên tắc sử dụng AI không nằm ngoài các quy định của Luật Báo chí, Luật An ninh mạng và quy định về bảo vệ bí mật Nhà nước. Nếu người làm báo am hiểu công việc, không có gì đáng lo khi dùng AI.
“Người làm báo không được cung cấp cho AI dữ liệu thuộc bí mật Nhà nước, hình ảnh nhân thân khi chưa có sự đồng ý công khai. Khi yêu cầu AI thực hiện, cần đưa ra chỉ dẫn cụ thể. Để tránh vi phạm bản quyền, nên yêu cầu AI viết lại bản tin theo phong cách khác, không trùng lặp hoàn toàn với đầu vào. Với hình ảnh, video, tuyệt đối không sử dụng tài nguyên trộm cắp rồi yêu cầu AI tạo sản phẩm”, nhà báo Trần Vũ đề xuất.
Từ góc nhìn người làm báo, nhiều nhà báo cho rằng AI chỉ nên là công cụ hỗ trợ, còn “phần hồn” của nghề vẫn phải do con người giữ gìn. Trong khi đó, các cơ quan báo chí và cơ sở đào tạo cũng cần chủ động thích ứng, xây dựng chiến lược ứng dụng AI hiệu quả mà không đánh mất các giá trị cốt lõi.
Công tác tại Báo Tuổi trẻ, nhà báo Trần Trọng Nhân cho rằng, nhà báo không thể phó thác hoàn toàn cho AI mà cần giữ vai trò kiểm duyệt cuối cùng. “Các tòa soạn nên đào tạo phóng viên không chỉ biết dùng AI, mà còn hiểu rủi ro, biết cách kiểm chứng thông tin và điều chỉnh giọng văn phù hợp.
Cần nhấn mạnh đạo đức nghề nghiệp trong bối cảnh tin giả lan nhanh và vấn đề bản quyền ngày càng phức tạp. AI có thể hỗ trợ kỹ thuật, nhưng phần hồn báo chí - sự chính trực, tinh thần phản biện, trách nhiệm xã hội vẫn phải do nhà báo gìn giữ. Đó là giá trị cốt lõi không bao giờ được đánh mất”, anh Nhân bày tỏ.
Còn theo nhà báo Nguyễn Danh, thời gian tới, ngoài chú trọng đào tạo đội ngũ biết ứng dụng AI trong tác nghiệp, xuất bản báo in, điện tử, phát thanh - truyền hình, Báo và Đài Phát thanh - Truyền hình Cà Mau sẽ thiết lập bộ phận kiểm chứng nội bộ, sử dụng AI quét thông tin trên mạng xã hội, diễn đàn để phát hiện tin giả, hợp tác với các nền tảng công nghệ truy vết nội dung bị sao chép, xử lý nghiêm vi phạm đạo đức nghề báo.
Ở góc độ người làm công tác đào tạo báo chí, ThS Nguyễn Thị Bích Ngọc chia sẻ: “Việc cần làm hiện nay là các cơ sở đào tạo báo chí cập nhật nội dung AI vào chương trình giảng dạy, trang bị kiến thức nền, hiểu biết công nghệ, kỹ năng kỹ thuật, đặc biệt là đạo đức nghề nghiệp, giúp người học nhận thức rõ giới hạn, nên và không nên trong thời đại AI.
Đồng thời, các văn bản luật liên quan cần bổ sung giải pháp ứng phó tác động tiêu cực từ AI. Quan trọng hơn cả, nhà báo cần thay đổi tư duy, liên tục trau dồi để phát triển kỹ năng sử dụng AI và tuân thủ nghiêm các giá trị đạo đức nghề nghiệp”.
Nghề báo là nghề phải luôn học hỏi và thích nghi, người làm báo không thể đứng yên trong một thế giới đang chuyển động. Trong bối cảnh chuyển đổi số và sự bùng nổ của AI, thay vì lo sợ bị thay thế, hãy xem AI là “trợ thủ” đắc lực giúp nâng cao hiệu quả công việc. Quan trọng, người làm báo cần sử dụng công cụ này một cách thông minh, có kiểm soát, giữ vững đạo đức và uy tín nghề nghiệp. - Nhà báo Mộng Thường (Báo và Đài Phát thanh - Truyền hình Cà Mau)
