Quy định này được nêu trong dự án Luật Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt Vân Đồn, Bắc Vân Phong, Phú Quốc. Tuy nhiên, theo đại biểu Nguyễn Thị Thủy – đoàn Bắc Kạn, quy định này cần phải được xem xét trên nhiều khía cạnh. Cụ thể đại biểu làm rõ trên 5 vấn đề:
Thứ nhất, cùng với sự phát triển năng động của các đặc khu thì cũng dự báo sự gia tăng lớn các vụ án dân sự, các vụ án hành chính, nhất là các vụ án liên quan đến đất đai, giải phóng mặt bằng, bồi thường dự án v.v...
“Theo số liệu thống kê trong 3 năm từ 2015 tới nay số lượng các quyết định hành chính, hành vi hành chính của UBND và Chủ tịch UBND cấp huyện bị khiếu kiện đến tòa tăng mạnh.
Trong 3 đơn vị mà Quốc hội đang thảo luận thì đáng lưu ý của huyện Phú Quốc tăng gần gấp 2 lần. Trong khi đó dự thảo chỉ đặt vấn đề tăng thẩm quyền cho Tòa án đặc khu đối với các vụ án dân sự, không tăng thẩm quyền đối với các vụ án hành chính và điều này sẽ dẫn đến một thực tế là với các vụ án dân sự thì tòa án đặc khu thậm chí có cả quyền giải quyết các vụ án liên quan đến bắt giữ tàu bay quốc tế là loại việc rất phức tạp, trong khi đó với các vụ án hành chính tòa án đặc khu lại không có cả quyền giải quyết các khiếu kiện đối với UBND và Chủ tịch UBND đồng cấp hành chính với mình” – đại biểu Nguyễn Thị Thủy.
Thứ hai, nếu lấy lý do cho rằng việc giao cho Tòa án đặc khu thẩm quyền giải quyết các vụ án, các khiếu kiện đối với UBND và Chủ tịch UBND cùng cấp có thể sẽ ảnh hưởng tới tính vô tư khách quan thì sẽ không thể giải thích được việc, pháp luật hiện hành cũng đang giao cho 63 Tòa án cấp tỉnh giải quyết các khiếu kiện đối với UBND và Chủ tịch UBND cấp tỉnh.
Đại biểu Nguyễn Thị Thủy cho rằng, lập luận này cũng chưa phù hợp với chủ trương của Đảng tại Văn kiện Đại hội XII và Nghị quyết Trung ương số 11, đó là cho phép thực hiện thể chế vượt trội để tạo cực tăng trưởng và thử nghiệm đổi mới tổ chức bộ máy, trong đó có bộ máy các cơ quan tư pháp.
Thứ ba, quy định như dự thảo chưa đáp ứng yêu cầu tiết kiệm tối đa, chi phí, thời gian đi lại của người dân, nhà đầu tư. Về điều kiện địa lý cả 3 đặc khu này đều cách xa trung tâm tỉnh, xa nhất là Phú Quốc. Để đi đến Tòa án tỉnh Kiên Giang người dân và nhà đầu tư phải đi tàu để vượt quá 120 km đường biển.
“Theo nguyên tắc tố tụng nếu bản án sơ thẩm của tòa án cấp tỉnh bị kháng cáo, kháng nghị thì việc xét xử phúc thẩm phải do tòa án cấp cao giải quyết. Trong khi đó cả nước có 3 tòa án cấp cao đặt tại Hà Nội, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh và khi đó rất vất vả cho người dân, nhà đầu tư tiếp tục theo kiện để bảo vệ quyền lợi hợp phápcủa mình” - đại biểu Nguyễn Thị Thủy - Bắc Kạn nêu vấn đề..
Thứ tư, khác với việc giải quyết vụ án dân sự có thể ủy quyền cho luật sư tham gia, với các vụ án hành chính Điều 60 Luật Tố tụng hành chính quy định Chủ tịch UBND phải trực tiếp tham gia vào toàn bộ quá trình giải quyết vụ án. Nếu ủy quyền chỉ được phép ủy quyền đến Phó Chủ tịch. Chưa đầy 2 năm triển khai thi hành luật, nhiều địa phương đã đề nghị sửa điều này vì lý do với số lượng cấp Phó Chủ tịch bị khống chế từ 2 đến 3 người.
Hiện nay công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành tại địa phương đã quá tải nên không đủ thời gian, vật chất tham gia đầy đủ các phiên tòa. Trong khi đó, các đặc khu đều được dự báo phát triển nóng trong thời gian tới. Điều này một mặt đòi hỏi người đứng đầu phải quản lý nhanh nhạy hiệu quả nhưng mặt khác phải tham gia đầy đủ các phiên tòa.
Nếu lên tỉnh để tham gia đầy đủ các phiên tòa có thể ảnh hưởng tới việc điều hành tại địa phương. Nhưng nếu không tham gia phiên tòa ảnh hưởng trực tiếp việc đối thoại tranh tụng với người dân làm tăng bức xúc của người dân.
Thứ năm, so sánh mối tương quan giữa hành pháp và tư pháp trong dự thảo cho thấy còn khoảng cách rất lớn. Nếu UBND và Chủ tịch UBND được phân quyền mạnh, được giao nhiều thẩm quyền từ các cơ quan nhà nước cấp trên, cụ thể là có 44 thẩm quyền từ tỉnh, 21 thẩm quyền từ các bộ, 8 thẩm quyền từ Thủ tướng.
“Trong khi đó các cơ quan tư pháp ở đặc khu không có thẩm quyền giải quyết các khiếu kiện đối với UBND và Chủ tịch UBND dân cùng cấp hành chính với mình. Điều này chưa phù hợp với nguyên tắc không dồn án lên cấp trên. Quy định như dự thảo Luật thì toàn bộ loại án hành chính này dồn lên Tòa án cấp tỉnh giải quyết và còn tiếp tục đưa lên tòa án cấp cao” – đại biểu Nguyễn Thị Thủy trao đổi.
