“Thành phố 15 phút” đang được nhiều quốc gia như Pháp, Australia hay Hàn Quốc thử nghiệm với kỳ vọng hình thành những cộng đồng xanh, gắn kết và bền vững, nơi con người có thể tiếp cận mọi nhu cầu thiết yếu trong phạm vi gần.
Đáp ứng nhu cầu
“Thành phố 15 phút” (15-minute city) là mô hình quy hoạch đô thị hướng đến việc bảo đảm mọi nhu cầu sống thiết yếu của người dân – từ ăn uống, y tế, giáo dục đến giải trí – đều được đáp ứng chỉ trong 15 phút đi bộ hoặc đạp xe.
Paris (Pháp):
- Dân số chuyển sang đi xe đạp và đi bộ tăng 68%.
- 50 khu dân cư 15 phút.
- 94% dân số sống cách cửa hàng bánh không quá 5 phút đi bộ.
Melbourne (Australia):
- Dân số chuyển sang đi xe đạp và đi bộ tăng 30%.
- 13,6% diện tích Melbourne đã chuyển sang mô hình 15 phút.
Seoul (Hàn Quốc):
- Dân số đi xe đạp và đi bộ đạt 41% - mức cao nhất thế giới.
- Hơn 1.300 km đường xe đạp trên cả thành phố.
Thiết kế này đặt con người làm trung tâm, giảm phụ thuộc vào phương tiện cá nhân, thay vào đó khuyến khích đi bộ, xe đạp và sử dụng giao thông công cộng. Vì vậy, các thành phố chú trọng phát triển không gian xanh, làn đường xe đạp, lối đi bộ công cộng nhiều hơn đường dành cho ô tô. Mô hình cũng có những biến thể như “thành phố 20 phút”, “khu phố 20 phút”...
Tại Hàn Quốc, Busan, thành phố lớn thứ hai, trung tâm kinh tế, văn hóa và giáo dục đã triển khai mô hình này từ năm 2021 theo đề xuất của cựu Thị trưởng Park Heong-joon. Một ví dụ điển hình là dự án Linear Park ở khu dân cư Danggam-Gaegeum, từng đoạt Giải thưởng Thiết kế Toàn cầu 2024.
Khu phố được xây dựng xoay quanh công viên Linear, tích hợp đầy đủ các chức năng thiết yếu: Dân cư, thương mại, y tế, giáo dục, giải trí… Các bức tường chắn phủ rêu, cây thường xuân cùng tác phẩm điêu khắc lấy cảm hứng từ núi Baekyangsan, tạo nên sự kết hợp hài hòa giữa thiên nhiên và mỹ quan đô thị.
Ở Paris (Pháp), nhiều khu phố được quy hoạch lại bằng cách mở rộng hạ tầng xe đạp, thu hẹp làn đường ô tô và tăng cường dịch vụ ngay tại khu dân cư. Hiện, đã có hơn 50 khu dân cư “15 phút” được triển khai. 94% người dân Paris sống cách tiệm bánh ngọt – món ăn ưa thích của họ – không quá 5 phút đi bộ. Thị trưởng Anne Hidalgo coi mô hình này là “xương sống của một quy hoạch đô thị mới”.
Giá trị dài lâu
Mô hình thành phố 15 phút mang lại nhiều giá trị nổi bật. Trước hết, nó thay đổi lối sống đô thị. Người dân không còn mất hàng giờ di chuyển, từ đó có thêm thời gian cho gia đình, tập luyện thể thao hay tham gia hoạt động cộng đồng. Các mối quan hệ hàng xóm, tiểu khu vì thế cũng trở nên gắn bó hơn.
Thứ hai, việc giảm nhu cầu di chuyển bằng ô tô giúp hạ tải giao thông, giảm ùn tắc và cải thiện chất lượng không khí. Ở Paris, số người đi xe đạp đã tăng gấp đôi sau khi mở rộng mạng lưới đường dành riêng cho xe hai bánh. Tại Melbourne (Australia), lưu lượng ô tô giảm tại những khu áp dụng mô hình, trong khi tỷ lệ người sử dụng giao thông công cộng kết hợp đi bộ lại tăng lên.
Lợi ích quan trọng nhất là về môi trường. Việc cắt giảm phương tiện cơ giới không chỉ giảm khí thải CO₂, mà còn hạn chế tiếng ồn, giảm hiệu ứng đảo nhiệt đô thị. Không gian được tái phân bổ cho cây xanh, quảng trường, công viên, góp phần làm mát thành phố và cải thiện sức khỏe cộng đồng.
Minh chứng rõ nét là dự án tái thiết sông Cheonggyecheon (Seoul, Hàn Quốc), nơi nhiệt độ khu vực giảm trung bình 3 - 5°C so với các khu lân cận sau khi ưu tiên mở rộng không gian xanh.
Tuy nhiên, mô hình 15 phút cũng đối mặt với nhiều thách thức. Việc tái phân bổ đất, cải tạo hạ tầng và thay đổi thói quen di chuyển đòi hỏi thời gian, nguồn lực cùng sự đồng thuận của cộng đồng. Ngoài ra, không ít ý kiến lo ngại giá bất động sản tại các khu vực được nâng cấp sẽ tăng, gây áp lực cho nhóm dân cư thu nhập thấp.
Melbourne, thành phố phát triển nhanh nhất Australia cũng tích cực tham gia vào xu hướng “15 phút”. Thách thức nằm ở chỗ đây là thành phố có diện tích rất lớn, đã được quy hoạch và cải tạo tốt. Hiện nay, các khu dân cư tại Melbourne đang đạt đến mô hình “17 phút” và sẽ còn tiếp tục quy hoạch trong thời gian tới.
