Tập luyện thể thao giúp duy trì và nâng cao sức khỏe nhưng việc tập quá sức hoặc không đúng kỹ thuật dẫn đến nguy cơ chấn thương thể thao cao. May mắn thay, nhờ áp dụng các kỹ thuật hiện đại trong chẩn đoán và điều trị, hầu hết các chấn thương thường gặp trong thể thao đều có thể phục hồi hoàn toàn.
Chấn thương thể thao là gì?
Theo ThS.BS Trần Anh Vũ – Trưởng khoa Y học thể thao & Nội soi, Phó giám đốc Trung tâm Chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Thành phố Hồ Chí Minh: “Chấn thương thể thao là thuật ngữ đề cập đến các loại chấn thương thường xảy ra nhất trong khi chơi thể thao hoặc tập luyện. Mặc dù bộ phận nào trên cơ thể cũng có khả năng bị thương trong lúc bạn vận động, nhưng thuật ngữ này chủ yếu đề cập đến những chấn thương hệ thống cơ, xương, khớp và các mô liên quan như sụn, dây chằng. Chấn thương sọ não và tủy sống tương đối hiếm gặp khi chơi thể thao”.
Các chấn thương trong thể thao thường xảy ra ở người trẻ tuổi và trẻ em. Theo ước tính của Stanford Children’s Health, mỗi năm có hơn 3,5 triệu trẻ em và thanh thiếu niên bị thương khi tham gia các hoạt động thể chất. Và ⅓ số ca chấn thương ở trẻ em cũng liên quan đến thể thao.
Phần thân dưới có nhiều khả năng bị thương nhất (42%). Chấn thương ở các chi trên chiếm 30,3% thương tích, còn lại là chấn thương ở đầu và cổ.
Các chấn thương thường gặp trong thể thao
Những chấn thương khi chơi thể thao phổ biến nhất là:
1. Bong gân mắt cá chân
Bong gân mắt cá chân là hiện tượng các dây chằng hỗ trợ khớp bị giãn ra quá mức. Chấn thương này xảy ra khi người chơi bị té ngã và lật bàn chân vào trong, gây trật mắt cá ngoài.
Các dấu hiệu bong gân mắt cá chân gồm:
Mắt cá bị bầm tím, viêm nhiễm, sưng tấy;
Không có khả năng cử động một chi hoặc khớp;
Khớp lỏng lẻo, không ổn định.
Bong gân có thể tự khỏi sau vài ngày nhưng nếu không được chăm sóc tốt, nguy cơ tái phát rất cao.
2. Chuột rút
Đây là tình trạng co thắt cơ đột ngột, gây đau dữ dội ở một bắp thịt, làm cho người bị thương không thể tiếp tục cử động được nữa. Mọi bắp thịt đều có khả năng bị chuột rút. Tuy nhiên, chuột rút thường xảy ra ở cẳng chân, đùi, bàn tay, bàn chân và cơ bụng.
3. Căng cơ
Căng cơ là tên gọi khác của tình trạng cơ bị kéo. Chấn thương này xảy ra khi cơ bị căng quá mức có thể dẫn tới rách cơ, chủ yếu là cơ bắp chân, gân kheo, háng, lưng dưới và vai. Các triệu chứng bao gồm: đau, sưng, yếu, khó hoặc không thể sử dụng cơ.
4. Chấn thương háng
Đây là tình trạng 1 trong 5 nhóm cơ chạy dọc theo đùi trong bị rách hay đứt khi chơi các môn thể thao cường độ cao như bóng đá, bóng chuyền, tennis… Nếu bị chấn thương háng, bạn sẽ cảm nhận được cơn đau dữ dội ở vùng háng, đùi, hông lan xuống đầu gối. Bạn cũng sẽ gặp khó khăn khi di chuyển và đi lại khập khiễng, khó có thể chạy nhảy hay vặn mình.
Những gì bạn cần làm lúc này là băng ép, chườm đá vùng bị chấn thương, đồng thời nghỉ ngơi hợp lý. Việc trở lại tập luyện quá sớm có thể khiến chấn thương nặng thêm.
TS.BS Tăng Hà Nam Anh cùng cộng sự tại BVĐK Tâm Anh Thành phố Hồ Chí Minh hội chẩn cho một trường hợp cần thay khớp háng. Nguồn: BVĐK Tâm Anh.
5. Chấn thương đầu gối
Do có cấu tạo phức tạp và phải chịu tải trọng của cả cơ thể nên khớp gối thường bị chấn thương nhất. Các chấn thương đầu gối thường gặp trong thể dục thể thao là:
Chấn thương đứt dây chằng chéo trước (ACL): Dây chằng chéo trước nằm ở trung tâm của đầu gối, có chức năng điều khiển chuyển động quay và chuyển động về phía trước của xương cẳng chân. Chấn thương này xảy ra khi vận động viên tiếp đất sai kỹ thuật, đổi hướng di chuyển đột ngột, dừng lại nhanh chóng hoặc bị một cú va chạm trực tiếp vào đầu gối. Những người bị rách dây chằng chéo trước thường nghe thấy tiếng bật và sau đó cảm thấy đầu gối rất đau, sưng và không cử động được nữa.
Chấn thương dây chằng chéo sau (LCP): So với dây chằng chéo trước, dây chằng chéo sau lớn và mạnh hơn nên khi gặp phải một lực tác động mạnh khiến cơ thể khuỵu xuống và dồn toàn bộ lực lên đầu gối, bạn mới bị rách dây chằng chéo sau. Các triệu chứng thường thấy là đau dữ dội vùng gối, đầu gối sưng và khớp gối lỏng lẻo.
Chấn thương dây chằng chéo bên trong gối (MCL): Dây chằng chéo giữa nằm ở bên trong đầu gối, kết nối xương cẳng chân trên (xương đùi) với xương chày. Dây chằng chéo giữa bị rách trong trường hợp khớp gối bị đẩy sang một bên khi thực hiện một động tác sai hoặc chịu lực tác động mạnh trực tiếp vào đầu gối. Các triệu chứng thường thấy là đầu gối bị đau, sưng và khớp lỏng lẻo.
Chấn thương xương bánh chè (Hội chứng Patellofemoral): xảy ra khi xương bánh chè không di chuyển một cách trơn tru, làm tổn thương mô dưới xương bánh chè. Vận động viên chạy bộ, bóng chuyền và bóng rổ là đối tượng có nguy cơ cao gặp phải chấn thương này.
6. Chấn thương vai
Sai khớp vai, viêm hoặc rách vòng bít quay, viêm gân chóp xoay, vai đông cứng, tổn thương sụn viền khớp vai là những chấn thương vai thường gặp khi chơi thể thao. Triệu chứng thường gặp gồm: đau, sưng, cứng vùng vai; không thể cử động vai và cánh tay bình thường; khớp vai biến dạng…
7. Gãy xương
Gãy xương trong thể thao là tình trạng xương bị gãy do lực tác động mạnh từ bên ngoài. Xương có thể gãy theo chiều dọc, chiều ngang, ở nhiều vị trí hoặc gãy thành nhiều mảnh. Dấu hiệu gãy xương gồm: âm thanh lạo xạo dưới da khi chấn thương xảy ra, đồng thời vị trí xương gãy bị bầm tím, sưng đỏ, biến dạng. Bạn cũng không thể vận động linh hoạt tại nơi bị gãy.
8. Viêm cân gan chân
Viêm cân gan chân là tình trạng viêm cơ bàn chân – dây chằng nối gót chân với mặt trước của bàn chân, hỗ trợ vòm bàn chân. Triệu chứng thường gặp có thể là cơn đau nhói vào buổi sáng khi rời khỏi giường, hoặc sau khi hoạt động. Các giải pháp hồi phục viêm cân gan chân gồm: nghỉ ngơi, chườm đá, dùng thuốc chống viêm không steroid (NSAID) và các bài tập giãn cơ đặc biệt.
9. Viêm gân Achilles (A-sin)
Viêm a-sin (gân gót) là tình trạng viêm gân gót chân gây đau, sưng và cứng. Cơn đau trở nên tồi tệ hơn sau khi vận động, có thể dẫn đến tình trạng rách hoặc đứt gân gót. Trong một số trường hợp, các gai xương có thể phát triển bên trong gót chân.
10. Chấn thương vùng đầu
Chấn thương vùng đầu, đặc biệt là chấn thương sọ não là tình trạng người bệnh bị sang chấn vào đầu, gây tổn thương hộp sọ và những cấu tạo khác bên trong hộp sọ.
11. Chấn thương tủy sống
Đây là tình trạng tổn thương đối với các dây thần kinh trong ống tủy sống. Phần lớn các trường hợp tổn thương tủy sống có nguyên nhân do chấn thương cột sống, từ đó gây ảnh hưởng tới khả năng của tủy sống trong việc gửi và nhận tín hiệu từ não tới các hệ của cơ thể điều khiển cảm giác, vận động và chức năng tự trị của cơ thể dưới mức tổn thương.
Nguyên nhân gây chấn thương khi tập thể thao, thể dục
Bất kỳ ai cũng có khả năng gặp phải chấn thương trong các hoạt động thể dục thể thao, nhưng một số yếu tố sau đây khiến bạn hoặc người thân có nguy cơ cao bị chấn thương:
Nguyên nhân thuộc về người chơi
Tuổi tác: Nguyên nhân gây ra chấn thương ở tuổi trẻ là ít kinh nghiệm, thể chất chưa phát triển đầy đủ. Trong khi với tuổi lớn là do đã già, phản ứng chậm. Thông thường, người chơi thể thao từ 30 tuổi trở lên, phản ứng đã bắt đầu kém dần.
Thể trạng: Người có thể trạng yếu thường dễ bị tổn thương hơn người có thể lực đầy đủ. Ngoài ra, người to béo cũng dễ bị chấn thương.
Trình độ tập luyện: Nếu tình trạng sung sức không đầy đủ hoặc phản xạ không đủ linh hoạt để xử lý tình huống, người chơi thể thao rất dễ bị chấn thương.
Thời kỳ trong giải đấu: Giai đoạn bắt đầu vào giải và giai đoạn cuối giải là các thời kỳ được các chuyên gia đánh giá là nhiều chấn thương nhất.
Khởi động sai cách: Người chơi mắc các sai lầm khi khởi động như khởi động không đủ thời gian và cường độ, cơ thể chưa theo kịp; không tuần tự từ đơn giản tới phức tạp, từ nhẹ tới mạnh, từ chậm tới nhanh.
Thay đổi cách tập luyện thi đấu: Một số sự thay đổi trong cách tập luyện thi đấu cũng dễ dẫn tới chấn thương như:
Tập luyện trở lại sau thời gian nghỉ do bệnh hoặc do nghỉ hè, cơ thể chưa đáp ứng kịp. Tất cả các mô, các cơ quan cần thời gian tuần tự lâu hơn để thích nghi.
Gặp đối thủ có trình độ cao hơn vượt bậc.
Thi đấu với cường độ quá tải.
Phối hợp thêm những môn thể thao mới trong khi cơ thể chưa quen với môn này.
Kỹ thuật thi đấu, tập luyện có sai sót: Do huấn luyện viên sơ hở hoặc do trình độ của người chơi chưa đủ hoặc đánh giá đối thủ chưa đúng.
Yếu tố tâm lý: Tình trạng stress kéo dài hoặc áp lực trong khi tập luyện, thi đấu là những yếu tố làm người chơi thiếu tập trung, dễ dẫn tới chấn thương ngoài ý muốn.
Có dị tật từ trước: Các dị tật như chân vòng kiềng, bàn chân lõm, tay cán giá… rất dễ làm người chơi bị chấn thương khi tập luyện và thi đấu.
Thói quen xấu: Người chơi thể thao lạm dụng rượu bia, hút thuốc lá, sử dụng các chất kích thích.
Có bệnh từ trước: Bệnh gout, viêm khớp dạng thấp, đau răng, cảm lạnh…
Dinh dưỡng không đảm bảo hoặc bị thiếu ngủ.
Nguyên nhân thuộc về môi trường
Khí hậu quá nóng hoặc quá lạnh: Thông thường cơ thể của vận động viên sẽ cần từ 2 – 3 tuần để thích ứng với khí hậu tại nơi tập luyện, thi đấu. Tuy nhiên, thực tế, không phải lúc nào vận động viên cũng có đủ thời gian để cơ thể thích nghi trước khi chơi thể thao.
Sân tập quá cứng hoặc lầy lội.
Nơi tập luyện, thi đấu ở vùng cao, lượng oxy kém, cơ thể không có đủ thời gian để thích nghi.
Nguyên nhân thuộc về trang bị dụng cụ
Giày tập không phù hợp: Giày quá chật, rộng và nặng.
Vợt không phù hợp: Vợt quá nặng, ngắn, dài, rộng, hẹp…
Chọn dụng cụ trang bị sai cách hoặc bị thiếu: Tùy theo bộ môn, người chơi cần chọn các dụng cụ hỗ trợ phù hợp. Việc chọn sai hoặc thiếu dụng cụ có thể dẫn tới nhiều chấn thương ngoài ý muốn.
