Chia sẻ với Báo Giáo dục & Thời đại, TS Nguyễn Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học (Bộ GD&ĐT) nhấn mạnh về sự cần thiết và những vấn đề căn cốt của bộ chuẩn này.

Hoàn thiện khung pháp lý

- Tại sao phải xây dựng Dự thảo Thông tư quy định Chuẩn cơ sở giáo dục đại học, thưa bà?

- Việc xây dựng Dự thảo Thông tư quy định Chuẩn cơ sở đào tạo giáo dục đại học là cần thiết. Điều 104 Luật Giáo dục năm 2019 quy định, một trong những nội dung quản lý Nhà nước về giáo dục là “ban hành chuẩn cơ sở giáo dục”.

Còn Điều 68 Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật giáo dục đại học (Luật số 34) quy định, trách nhiệm của Bộ GD&ĐT là “quy định chuẩn giáo dục đại học bao gồm: Chuẩn cơ sở giáo dục đại học, chuẩn chương trình đào tạo…” và quy định “Ban hành chuẩn cơ sở giáo dục đại học để thực hiện quy hoạch” (Điều 11).

Theo đó, Bộ GD&ĐT có trách nhiệm xây dựng và ban hành quy định về Chuẩn cơ sở giáo dục đại học, nhằm hoàn thiện khung pháp lý về giáo dục đại học như quy định của Luật số 34, tạo ra đổi mới trong quản lý Nhà nước theo cơ chế tự chủ đại học. Qua đó, góp phần đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và thực hiện Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng.

Bà Nguyễn Thị Thu Thủy – Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học (Bộ GD&ĐT). Ảnh: NVCC

- Chuẩn cơ sở giáo dục đại học được xây dựng dựa trên những cơ sở, nguyên tắc nào?

- Ban soạn thảo xây dựng Dự thảo Thông tư Chuẩn cơ sở giáo dục đại học theo tiếp cận là những yêu cầu tối thiểu mà cơ sở giáo dục đại học phải đáp ứng, được đánh giá theo các tiêu chí và được kiểm chứng qua minh chứng, chỉ số tương ứng.

Ngoài ra, hệ thống các tiêu chuẩn, tiêu chí, chỉ số của chuẩn được xây dựng để bao quát những điều kiện và kết quả hoạt động chủ yếu của cơ sở giáo dục đại học, đảm bảo tính thực tiễn, thiết thực, khả thi, có thể định lượng được; những nội dung có thể mang tính định tính nhưng phải cụ thể, đơn giản, ngắn gọn, dễ đo lường và kiểm chứng được.

Bên cạnh đó, hệ thống tiêu chuẩn, tiêu chí, chỉ số của chuẩn được xây dựng đảm bảo tính kế thừa các quy định của Việt Nam nhưng không quy định lại nội dung mà văn bản quy pháp pháp luật khác đã đề cập, định hướng tương thích với chuẩn giáo dục đại học thông dụng trên thế giới (đối sánh quốc tế) nhưng đảm bảo phù hợp với điều kiện, bối cảnh của Việt Nam.

Xây dựng chuẩn cần đặt lợi ích người học là trọng tâm, toàn xã hội có thể giám sát, đánh giá để cơ sở giáo dục đại học thực hiện trách nhiệm giải trình với các bên có liên quan. Cùng với đó, hệ thống các tiêu chuẩn, tiêu chí, chỉ số của chuẩn được xây dựng đảm bảo tính thống nhất của hệ thống giáo dục đại học nhưng đồng thời có sự đa dạng của từng loại cơ sở giáo dục đại học.

Sinh viên Trường ĐH Đông Đô (Hà Nội). Ảnh: NTCC

Yêu cầu tối thiểu phải đáp ứng

- Vậy đâu là những vấn đề căn cốt của Chuẩn cơ sở giáo dục đại học?

- Dự thảo Chuẩn cơ sở giáo dục đại học gồm 6 tiêu chuẩn và 26 tiêu chí. Các tiêu chuẩn gồm: Tiêu chuẩn 1 về tổ chức và quản trị, gồm 4 tiêu chí, nhằm đánh giá sự ổn định của tổ chức bộ máy và sự hiệu quả, minh bạch của hệ thống quản trị. Tiêu chuẩn 2 về giảng viên, gồm 4 tiêu chí, đánh giá mức độ đáp ứng yêu cầu về số lượng, trình độ và năng lực đội ngũ giảng viên, gắn bó với công việc để bảo đảm chất lượng giảng dạy và nghiên cứu.

Tiêu chuẩn 3 về điều kiện dạy và học, gồm 6 tiêu chí, nhằm đánh giá mức độ đáp ứng yêu cầu bảo đảm chất lượng dạy và học về hạ tầng khuôn viên, cơ sở vật chất, chương trình đào tạo, hệ thống thông tin và học liệu của cơ sở giáo dục đại học. Tiêu chuẩn 4 về tài chính, gồm 4 tiêu chí, đánh giá năng lực tài chính và hiệu quả hoạt động để phát triển bền vững, giảm thiểu rủi ro cho người học và các bên có lợi ích liên quan.

Tiêu chuẩn 5 về tuyển sinh và đào tạo, gồm 5 tiêu chí, đánh giá uy tín, chất lượng và hiệu quả của cơ sở giáo dục đại học thông qua sự lựa chọn, sự tiến bộ và thành công của người học. Tiêu chuẩn 6 về nghiên cứu và đổi mới sáng tạo, gồm 2 tiêu chí, đánh giá năng lực nghiên cứu và đổi mới sáng tạo của cơ sở giáo dục đại học, thể hiện qua nguồn thu từ hoạt động này và khả năng công bố khoa học.

- So với Thông tư quy định Chuẩn quốc gia đối với cơ sở giáo dục đại học, Dự thảo Chuẩn cơ sở giáo dục đại học lần này có điểm gì mới?

- Dự thảo Chuẩn cơ sở giáo dục đại học đang được Bộ GD&ĐT lấy ý kiến và quy định Chuẩn quốc gia đối với cơ sở giáo dục đại học năm 2015 đều là một trong các chuẩn đối với giáo dục đại học, thuộc thẩm quyền quy định của Bộ theo quy định của Luật Giáo dục đại học.

Thay vì Chuẩn quốc gia đối với cơ sở giáo dục đại học năm 2015 để xem xét việc công nhận cơ sở giáo dục đại học đạt chuẩn hay không, Dự thảo Thông tư lần này tiếp cận theo hướng xây dựng chuẩn cơ sở giáo dục đại học, bao gồm những yêu cầu tối thiểu mà mỗi cơ sở giáo dục đại học phải đáp ứng để củng cố, bảo đảm chất lượng và hiệu quả hoạt động.

Các tiêu chuẩn, tiêu chí của Chuẩn quốc gia đối với cơ sở giáo dục đại học năm 2015 yêu cầu cao hơn hẳn so với mặt bằng chung. Trong khi đó, tiêu chuẩn, tiêu chí của Dự thảo Thông tư lần này chỉ đặt ra yêu cầu ở mức tối thiểu, phù hợp với sự đa dạng của giáo dục đại học, khả thi để các cơ sở giáo dục đại học phát triển bền vững.

Việc đưa ra các yêu cầu về tiêu chuẩn và chỉ số ở mức cao hơn so với mặt bằng tối thiểu vào thời điểm ban hành Chuẩn quốc gia đối với cơ sở giáo dục đại học năm 2015 cũng chính là điểm hạn chế và chưa phù hợp với thực tiễn; đặc biệt là cách tiếp cận “đạt chuẩn quốc gia” giống như ở bậc học giáo dục phổ thông chưa phù hợp với giáo dục đại học.

Chính vì vậy, mặc dù cho đến nay Thông tư số 24/2015/TT-BGDĐT vẫn còn hiệu lực nhưng chưa từng có cơ sở giáo dục đại học nào nộp hồ sơ đề nghị công nhận. Trên cơ sở phân tích, đánh giá những hạn chế của Chuẩn quốc gia đối với cơ sở giáo dục đại học năm 2015, Bộ GD&ĐT đã xem xét nghiên cứu thay đổi cách tiếp cận khi xây dựng Chuẩn cơ sở giáo dục đại học, bám sát chủ trương của Nghị quyết 29 và của Luật Giáo dục đại học năm 2018 là: Đổi mới theo hướng giao quyền tự chủ cho các cơ sở giáo dục đại học; trong đó có “tự chủ” về xếp hạng và uy tín chất lượng.

Dự thảo Thông tư chỉ yêu cầu đạt mức tối thiểu để cơ sở giáo dục đại học khi có đủ năng lực có thể phấn đấu đạt các mức xếp hạng trong nước hoặc quốc tế tùy theo chiến lược phát triển của đơn vị. Điều này thể hiện sự bình đẳng và phù hợp với quy luật phát triển và xu thế chung.

Sinh viên Trường ĐH Công đoàn (Hà Nội) rạng rỡ trong ngày nhận bằng tốt nghiệp.

Hai công cụ khác nhau

- Bà có thể cho biết sự khác nhau giữa Chuẩn kiểm định cơ sở giáo dục đại học và Chuẩn cơ sở giáo dục đại học?

- Xét về góc độ pháp lý, Luật Giáo dục đại học quy định thẩm quyền của Bộ GD&ĐT ban hành Chuẩn cơ sở giáo dục đại học và các bộ tiêu chuẩn đánh giá, kiểm định cơ sở giáo dục đại học. Chuẩn cơ sở giáo dục đại học được sử dụng làm công cụ quản lý Nhà nước trong việc xem xét điều kiện hoạt động và giám sát thường xuyên các điều kiện bảo đảm chất lượng hoạt động cũng như kết quả hoạt động chính của cơ sở giáo dục đại học.

Còn bộ tiêu chuẩn đánh giá, kiểm định cơ sở giáo dục đại học được sử dụng để cơ sở giáo dục đại học xây dựng hệ thống bảo đảm chất lượng bên trong, tự đánh giá và cải tiến chất lượng theo sứ mạng, mục tiêu đã công bố, để tổ chức kiểm định đánh giá, xem xét công nhận chất lượng của cơ sở giáo dục đại học theo chu kỳ nhất định.

Chuẩn cơ sở giáo dục đại học là những yêu cầu tối thiểu để giám sát các hoạt động giáo dục đại học theo quy định của pháp luật và là việc làm thường niên; trong khi đó, tiêu chuẩn kiểm định để đánh giá công nhận chất lượng của một cơ sở giáo dục đại học theo chu kỳ 5 năm một lần.

Các bộ tiêu chuẩn đánh giá, kiểm định hiện nay thường được xây dựng theo cách tiếp cận nguyên lý (principle based), nguyên tắc “fit for purpose” nên mỗi cơ sở giáo dục đại học tuyên bố sứ mạng khác nhau sẽ có kết quả khác nhau. Nói cách khác, không đánh giá được các cơ sở giáo dục đại học theo một thước đo chung.

Ngoài ra, các bộ tiêu chuẩn đánh giá, kiểm định thường bao gồm rất nhiều tiêu chuẩn, tiêu chí (Bộ tiêu chuẩn hiện hành do Bộ GD&ĐT ban hành bao gồm 25 tiêu chuẩn, 111 tiêu chí), đi sâu vào từng quy trình trong hệ thống nhưng mang tính định lượng thấp, phụ thuộc nhiều vào năng lực, kinh nghiệm đánh giá của đội ngũ kiểm định viên.

Khác với bộ tiêu chuẩn đánh giá, kiểm định, Chuẩn cơ sở giáo dục đại học được xây dựng theo cách tiếp cận nguyên lý “rules based” với KPIs để đo lường, đánh giá các mặt hoạt động chính yếu của cơ sở giáo dục đại học hằng năm với tiêu chí theo yêu cầu tối thiểu, định lượng phản ánh chức năng chính của một cơ sở giáo dục đại học là đào tạo, nghiên cứu và chuyển giao tri thức phục vụ cộng đồng.

Điều này cũng tương đồng với quy định của các nước trên thế giới hiện nay như Australia, Thái Lan, Indonesia…. Chuẩn cơ sở giáo dục đại học để các cơ sở giáo dục đại học thực hiện giải trình; quy định về chi phí đơn vị, xác định cơ chế phân bổ, xây dựng các tiêu chí kiểm định phải phù hợp với Chuẩn cơ sở giáo dục đại học, chuẩn chương trình. Các cơ sở giáo dục đại học báo cáo thường niên cũng phải dựa trên yêu cầu của chuẩn; việc giải trình của cơ sở giáo dục đại học được thực hiện thông qua việc xem xét sự tuân thủ đối với Chuẩn…

Như vậy, có thể nói Chuẩn cơ sở giáo dục đại học và các bộ tiêu chuẩn đánh giá, kiểm định cơ sở giáo dục đại học là hai công cụ khác nhau về mục đích, nội dung và tính chất, bổ sung cho nhau.

- Xin trân trọng cảm ơn bà!