Cuối những tuần qua, vở xiếc - cải lương “Trần Nhân Tông” có các suất diễn tại Trung tâm Nghệ thuật Giải trí IONAH (Liên đoàn Xiếc Việt Nam) nhân kỷ niệm 717 năm Phật hoàng Trần Nhân Tông nhập niết bàn (1308 - 2025). Ở đây, ê-kíp sáng tạo đã nỗ lực làm mới hình tượng sân khấu quen thuộc hướng tới việc lan tỏa rộng rãi, tạo sức hút đại chúng.
Cải lương kể chuyện cùng xiếc
Khai thác hình tượng vua Trần Nhân Tông trên sân khấu đã có nhiều vở diễn, nhất là ở kịch hát dân tộc như chèo, cải lương, dân ca. Dù được dàn dựng bằng loại hình nghệ thuật nào thì các tác phẩm này thường để lại ấn tượng từ nguyên mẫu đặc biệt, có khi là minh quân lãnh đạo dân tộc đánh bại giặc Nguyên - Mông cũng có khi là vị tổ sáng lập Thiền phái Trúc Lâm, luôn thấm đẫm tinh thần từ bi, nhân văn.
Dịp này, từ kịch bản văn học của TS Bùi Hữu Dược (chuyển thể cải lương: NSƯT Phan Ngọc Chi), Liên đoàn Xiếc Việt Nam và Nhà hát Sân khấu Truyền thống quốc gia Việt Nam cùng dàn dựng vở xiếc - cải lương “Trần Nhân Tông”, quy tụ khoảng 70 nghệ sĩ.
Bằng hình thức kết hợp xiếc và cải lương qua bản dàn dựng của hai đạo diễn NSND Tống Toàn Thắng, NSƯT Trần Quang Khải, ê-kíp sáng tạo đã nỗ lực làm mới cho hình tượng quen thuộc trên sân khấu là đức vua Trần Nhân Tông, đem lại cho khán giả trải nghiệm khá mới mẻ.
Trong thời lượng khoảng hơn 90 phút, nghệ sĩ cải lương và xiếc cùng tái hiện cuộc đời đức vua - Phật hoàng Trần Nhân Tông từ khi sinh ra, trưởng thành, lên ngôi hoàng đế, lãnh đạo quân dân Đại Việt chiến thắng giặc Nguyên - Mông; đến hành trình nhường ngôi, xuất gia tu hành và trở thành Đệ nhất Tổ sư Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử.
Trong đó, cải lương là loại hình chủ đạo dẫn dắt toàn bộ tiến trình vở diễn. Để khắc họa nổi bật hình tượng Trần Nhân Tông, điểm nhấn được tập trung vào việc bộc lộ nỗi niềm, tâm tư của người lúc còn là Thái tử Trần Khâm muốn được xuất gia lên Yên Tử sống giao hòa cùng thiên nhiên. Nhưng trước sự nguy nan của non sông người đành gác lại ước vọng riêng để trở về lãnh đạo nhân dân kháng chiến chống Nguyên - Mông.
Khi đất nước thanh bình, nhân dân được sống trong hòa bình, ấm no, người lại nối tiếp ước vọng thuở trước… Theo NSND Triệu Trung Kiên, Phó Giám đốc Nhà hát Sân khấu Truyền thống quốc gia Việt Nam, ở vở diễn này, cải lương giữ vai trò tự sự, ca ít nhưng đúng lúc, đúng chỗ, được chắt lọc kỹ lưỡng, tạo lớp lang rõ ràng.
Nghệ thuật xiếc thì đảm nhiệm tuyến phụ, đan cài trong một số lớp diễn như khung cảnh nên thơ, yên bình ở Yên Tử; lát cắt tình yêu của đức vua cùng hoàng hậu; cảnh giặc Nguyên - Mông tràn vào bờ cõi Đại Việt tàn sát dân lành; quan quân nhà Trần bày binh bố trận đánh giặc làm nên chiến thắng cùng khúc ca khải hoàn…
Các tiết mục xiếc người như đu dây nhào lộn trên cao, lắc vòng, bật cầu, thăng bằng… và xiếc thú với các loài vật quen thuộc như khỉ, dê, lợn, ngỗng… được sử dụng có khi để diễn giải hoặc minh họa cũng có khi khá độc lập khi tái hiện bối cảnh làng quê, xóm chợ, thiên nhiên thời Trần.
Hướng tới tính đại chúng
Thực ra, đây không phải là lần đầu xiếc và cải lương cùng kết hợp trong một vở diễn sân khấu. Trước đó đã có ê kíp sáng tạo sử dụng cách kết hợp này để dàn dựng các vở “Cây gậy thần”, “Thượng thiên Thánh mẫu” với mong muốn phát huy thế mạnh của các loại hình nghệ thuật để tăng thêm tính giải trí, hấp dẫn.
Đến vở “Trần Nhân Tông” có khá nhiều thay đổi khi thời lượng không theo thông lệ gồm 2 tiếng đồng hồ mà là hơn 90 phút. Trong quá trình kết hợp không còn những pha khiến khán giả thót tim nhưng thích thú vì thấy diễn viên cải lương vừa ngồi trên dây cao vừa ca hát như ở hai vở diễn trước.
Thêm nữa, sân khấu trình diễn là sân khấu vuông chứ không phải sân khấu tròn; không gian được tạo từ sự kết hợp với hiệu ứng ánh sáng và kỹ thuật hiện đại của 3D Mapping và Hologram... rất ấn tượng, hấp dẫn.
Theo NSND Triệu Trung Kiên, “Trần Nhân Tông” có không gian dàn dựng vừa phải, không chạy theo đại cảnh hay sự bề thế, mà lựa chọn hình thức gọn gàng, phù hợp sản phẩm du lịch. NSND Tống Toàn Thắng, Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam, đạo diễn phần xiếc của vở diễn, thì nhấn mạnh đến tinh thần mạnh mẽ, sáng tạo trong cách tiếp cận và tìm kiếm khán giả ở giai đoạn mới.
Vở diễn hướng tới tính đại chúng, mở rộng đối tượng xem thông qua việc đầu tư bài bản, tăng tính giải trí từ việc ứng dụng các thiết bị âm thanh, ánh sáng hiện đại, kết hợp nhiều công nghệ mới, mở ra những trải nghiệm khác biệt cho khán giả.
“Bằng sức lan tỏa mạnh mẽ trên mạng xã hội, phần lớn khán giả đến thưởng thức vở diễn là các bạn trẻ, sinh viên. Tác phẩm không đặt nặng yếu tố học thuật hay hàn lâm, mà hướng tới việc lan tỏa rộng rãi, tạo sức hút đại chúng, để khán giả ở nhiều độ tuổi, nhiều tầng lớp đều có thể dễ dàng tiếp cận và thưởng thức”, ông Thắng nhấn mạnh.
Có thể nói, cần ghi nhận những nỗ lực tìm hướng đi phù hợp với nhu cầu thực tiễn cho hoạt động biểu diễn của sân khấu trong đời sống hôm nay bằng sự rút gọn thời lượng và tăng yếu tố giải trí của ê-kíp sáng tạo vở xiếc - cải lương “Trần Nhân Tông”.
Tuy nhiên, vở diễn cần được đầu tư hơn để đảm bảo dù ngắn về thời lượng nhưng vẫn có được tính kịch và chiều sâu, tránh mang lại cảm giác dường như mới dừng lại ở chương trình minh họa phục vụ sự kiện, du lịch nhiều hơn là tác phẩm sân khấu hoàn chỉnh.
