Vi sinh vật học do phiên âm Hán - Việt cụm từ tiếng Hoa 微生物学mà bính âm phát wéishēngwùxué. Khái niệm này qua các tiếng:
* Anh: microbiology
* Pháp: microbiologie
* Ý, Bồ Đào Nha: microbiologia
* Tây Ban Nha: micobiología
* Đức: Mikrobiologie
* Esperanto: mikrobiologio
* Nga: микробиология
* Ukraina: мікробіологія
Tất cả từ vựng bằng mẫu tự Latinh và Kirin vừa nêu đều bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp μικροβιολογία nhằm chỉ ngành khoa học chuyên nghiên cứu:
1. Vi sinh vật gồm đơn bào, đa bào, tế bào trống.
2. Vi sinh học gồm nhiều môn, tạm kể chưa đầy đủ:
2.1. Vi khuẩn học
2.2. Xạ khuẩn học
2.3. Cổ khuẩn học
2.4. Vi nấm học
2.5. Vi tảo học
2.6. Virus học
Hệ thống đối tượng nêu trên được vi sinh học phân phối nghiên cứu nhiều hướng:
A. Các đặc điểm cơ bản về hình thái, cấu tạo, di truyền, hoạt động, tiến hóa.
B. Sự phân bố trong tự nhiên, mối quan hệ giữa chúng với môi trường cùng các sinh vật khác.
C. Những biện pháp thích hợp và khả thi để sử dụng hoặc ngăn ngừa chúng.
Hệ thống đối tượng kia hình thù từng cá thể quá bé nhỏ, với kích thước hiển vi và siêu hiển vi, đã được nhân loại tiên đoán từ nhiều thế kỷ trước khi trông thấy chúng. Thương gia và nhà khoa học Hà Lan Antonie van Leeuwenhoek (1632 - 1723) được tôn vinh là cha đẻ chuyên ngành vi sinh vật học nhờ ông quan sát và thử nghiệm các vi sinh vật vào năm 1676 thông qua kính hiển vi do chính bản thân ông thiết kế. Chuyên ngành vi sinh vật học tiếp tục phát triển rất đáng kể nhờ những cống hiến xuất sắc của các tài năng Louis Pasteur (1822 - 1895, Pháp), Heinrich Hermann Robert Koch (1843 - 1910, Đức)...
Một lĩnh vực của vi sinh học kết hợp y dược học được nhiều người quan tâm là virus học. Tên virus học qua các tiếng:
* Anh: virology
* Pháp, Đức: virologie
* Ý, Bồ Đào Nha: virologia
* Tây Ban Nha: virología
* Esperanto: virologio
* Nga: вирусология
* Ukraina: вірусологія
Virus học được tiếng Hy Lạp gọi ιολογία; còn tiếng Hoa ghi 病毒学 mà bính âm phát bìngdú xué, còn âm Hán - Việt phát bệnh độc học.
Từ virus xuất hiện năm 1599, mang nghĩa "nọc độc". Là thực thể ký sinh, virus có kích cỡ hạ hiển vi, được lĩnh vực virus học tập trung nghiên cứu theo những hướng đã nêu của chuyên ngành vi sinh học. Đặc biệt, virus học có môn phân loại virus với lắm hệ thống khác nhau. Theo báo cáo khoa học năm 2018 của Ủy ban quốc tế về phân loại virus / International Committee on Nomenclature of Viruses (ICTV) thì virus gồm 9 bộ, 124 họ, 736 chi, với 4.404 loài.
Virus học chú ý phát hiện cách virus lây nhiễm, sự tương tác của virus với sinh lý vật chủ và miễn dịch, các kỹ thuật cô lập và khuếch tán virus, các bệnh truyền nhiễm do virus gây ra và cách phòng ngừa, quy trìnhy tế sử dụng virus... Nuôi cấy virus cùng vi khuẩn / vi trùng, ngành y dược tạo nên chế phẩm có tính kháng nguyên để tạo miễn dịch đặc hiệu chủ động, nhằm tăng sức đề kháng của cơ thể đối với một số bệnh cụ thể, có nhiều bệnh do virus gây ra. Chế phẩm đó được gọi vaccine / vắc-xin, xuất phát từ vaccina là tên loài virus gây bệnh đậu bò (vacca trong tiếng Latinh mang nghĩa con bò cái) nhưng đem chủng cho người lại giúp ngừa được bệnh đậu mùa. Cách chủng vaccine phổ biến lâu nay là tiêm dưới da hoặc trong da, ngoài ra còn uống.
Lĩnh vực virus học liên tục phát triển nhờ sự đóng góp tích cực và hữu hiệu của Дмитрий Иосифович Ивановский / Dmitri Iosifovich Ivanovsky (1864 - 1920, Nga), Martinus Willem Beijerinck (1851 - 1931, Hà Lan), Frederick William Twort (1877 - 1950, Anh), Francis Peyton Rous (1879 - 1970, Hoa Kỳ), Max Theiler (1899 - 1972, Hoa Kỳ),v.v.. Nhân đây, trân trọng vinh danh Renato Dulbecco (1914 - 2012, Ý), Howard Martin Temin (1934 - 1994, Hoa Kỳ), David Baltimore (sinh năm 1938, Hoa Kỳ) cùng được trao giải Nobel Sinh lý và Y khoa năm 1975 “vì những khám phá liên quan đến sự tương tác giữa các virus khối u (tumor virus) và vật liệu di truyền của tế bào”.
Thêm điều cực kỳ ghê gớm mà lĩnh vực này lắm phen phải bí mật đảm trách trong cuộc chiến tranh sinh học mà tiếng Anh gọi biological warfare (BW): Biến virus thành vũ khí.
Lâu nay, nhiều quốc gia quan tâm nghiên cứu và đào tạo vi sinh vật học nói chung, virus học nói riêng. Tại TP Vũ Hán, thủ phủ tỉnh Hồ Bắc, Trung Hoa, nơi khởi phát đại dịch viêm đường hô hấp cấp bởi Covid-19, cũng là nơi tọa lạc 中国科学院武汉病毒研究所/ Trung Quốc khoa học viện Vũ Hán bệnh độc nghiên cứu sở. Cơ quan kia còn mang hiệu danh tiếng Anh Wuhan Institute of Virology, tức Sở Virus học Vũ Hán trực thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc.
