Tên đệm của cha thành họ con gái
Ông Nguyễn Đức Tý, Thủ từ đình Sơn Đồng cho biết, tục lệ con gái không mang họ cha của dòng họ Nguyễn đã có từ rất lâu đời. Tuy nhiên, tục lệ này có từ bao giờ và tại sao lại như vậy thì không ai biết. Ngay cả gia phả của các dòng họ Nguyễn cũng không nhắc đến.
“Cụ thân sinh ra tôi kể lại, tục lệ này đã có từ rất lâu rồi, từ khi chúng tôi sinh ra đã có tục lệ này và cứ thực hiện thế thôi. Khi tôi thắc mắc với cha mẹ về việc những bạn gái cùng trang lứa sao lại mang họ khác cha đẻ thì tôi chỉ nhận được những cái lắc đầu”, ông Tý nhớ lại.
Đến nay, ông Tý cũng chưa nắm rõ được tục lệ bắt nguồn từ đâu, chỉ biết rằng con trai sinh ra vẫn mang họ cha, nhưng con gái sinh ra không được mang họ của cha mình.
Theo tìm hiểu của chúng tôi, xã Sơn Đồng có hơn 20 dòng họ Nguyễn như: Nguyễn Bá, Nguyễn Văn, Nguyễn Trí, Nguyễn Viết… Nếu như con gái của họ Nguyễn Bá thì phải lấy họ là Bá Thị. Hay như dòng họ Nguyễn Văn thì con gái phải mang họ là Văn Thị, không được trái với tục lệ của làng.
Vì vậy, con gái ở xã Sơn Đồng có những họ rất đặc biệt như: Văn Thị Trang, Bá Thị Huyền hay Trí Thị Như… Cũng vì lý do này mà con gái ở Sơn Đồng khi xin việc hay làm ăn, học hành nơi xa gặp phải rất nhiều rắc rối.
“Ở đây, một gia đình có vài họ khác nhau là chuyện bình thường. Bởi, cha mang một họ, mẹ mang một họ và con gái gia đình đó mang một họ.
Không nói đâu xa, gia đình tôi cũng có 5 cô con gái, tất cả đều không mang họ tôi mà phải lấy tên đệm của tôi để làm họ, cả 5 đứa mang họ Đức Thị. Vậy là gia đình tôi cũng có 3 họ rồi”, ông Tý cho hay.
Nói về 5 cô con gái có họ khác với mình, ông Tý ngán ngẩm: “Bốn đứa đầu không đi làm xa nên không gặp rắc rối gì, nhưng đứa út lúc mới nhập đại học thì gặp rất nhiều phiền toái.
Cuối cùng tôi phải lên UBND xã xin chuyển lại về họ Nguyễn Đức giống tôi cho bớt rắc rối. Và sau này 4 đứa còn lại cũng chuyển về luôn họ cha”.
UBND xã Sơn Đồng xác nhận, tục lệ con gái không mang họ cha đẻ là có thật. Tục lệ này đã có từ lâu đời và chỉ diễn ra trong dòng họ Nguyễn. Từ năm 1990 trở về đây, những gia đình theo họ Nguyễn đã bỏ dần tục lệ. Đến nay không còn bắt buộc con gái phải lấy tên đệm của cha đẻ làm họ.
Bỏ dần tục lệ cũ
“Thực hiện theo quy định mới của Nhà nước, địa phương hướng dẫn các bậc phụ huynh nên cải tiến dần tục lệ. Một phần cha mẹ cũng muốn con cái có tên hay, tên đẹp, mĩ miều nên cũng dần thay đổi tục lệ của làng, đặt tên con gái rất chuẩn chỉ, theo quy định”, đại diện UBND xã Sơn Đồng cho hay.
Theo đó, họ Nguyễn Bá thì đặt là Nguyễn Bá Thị (A) hay họ Nguyễn Viết là Nguyễn Viết Thị (A). Đặt như vậy, mọi ngườivẫn phân biệt được rõ ràng là cô con gái đó thuộc chi nào của họ Nguyễn và phân biệt được đó là con cái nhà ai.
Tuy nhiên, theo chính quyền địa phương có một bất cập là nếu đặt tên như thế sẽ rất dài. Khi làm giấy khai sinh, hộ tịch hay một số giấy tờ khác rất khó khăn, bởi một số hồ sơ có dòng khai “họ và tên” rất ngắn.
Việc con gái không mang họ cha có phải là trọng nam khinh nữ hay không? Chính quyền xã Sơn Đồng cho rằng, đó là tục lệ để phân biệt các chi dòng của họ Nguyễn chứ không phát xuất từ việc trọng nam khinh nữ.
Cụ Nghiêm Quốc Đạt, người chép sử làng Sơn Đồng cho biết, toàn xã Sơn Đồng hiện có khoảng 40 họ mạc khác nhau như: Đức, Viết, Xuân, Huy, Chí… Mỗi chi mới được thành lập đồng nghĩa với việc thêm một “họ của con gái” trong xã.
Cụ Đạt đưa ra ví dụ: Dòng họ Nguyễn, khởi điểm ở Sơn Đồng chỉ có 2 chi là Nguyễn Văn và Nguyễn Đức. Khi số dân trong họ phát triển quá đông, số con gái tăng lên thì các chi mới được thành lập. Cho đến nay dòng họ Nguyễn đã phát triển lên tới 7 chi, còn các dòng họ khác cũng nhiều không kém.
Cách đặt họ khác thường ở Sơn Đồng đã tồn tại từ xưa, khiến việc con gái không mang họ cha và xuất hiện các họ nhiều lên theo cấp số nhân. Chính điều này đã dẫn tới việc khó quản lý nhân khẩu ở địa phương, đặc biệt là các các vấn đề liên quan đến thủ tục hành chính.
