Hành trình 60 năm xây dựng và phát triển, từ những lớp chuyên Toán, chuyên Văn đầu tiên, Trường THPT chuyên Phan Bội Châu(Nghệ An) đã có những bước chuyển mình mạnh mẽ, khẳng định tầm vóc của một ngôi trường chuyên trọng điểm chất lượng cao, là niềm tự hào mảnh đất hiếu học xứ Nghệ.
10 năm hệ chuyên - nền tảng cho trường chuyên đầu tiên của miền Bắc
Năm 1965, giữa cao trào của cuộc kháng chiến chống Mĩ, thực hiện Chỉ thị số 198/CP của Chủ tịch Hội đồng Bộ Trưởng về loại hình đào tạo đặc biệt ở cấp học phổ thông dành cho học sinh có năng khiếu, UBND tỉnh Nghệ An đã mở lớp năng khiếu về Toán; 4 năm sau lớp chuyên Văn được hình thành.
Các thế hệ giáo viên, học sinh hệ chuyên ngày ấy dạy và học trong hoàn cảnh khó khăn, gian khổ. Thầy trò không đủ gạo, thường xuyên ăn khoai sắn thay bữa, đói triền miên, bao tiết học bị ngắt quãng vì những trận “mưa bom, bão đạn” ... Tài liệu duy nhất cho chuyên Toán thời đó là tạp chí “Toán học tuổi trẻ” nhưng một tháng chỉ có một số; với lớp chuyên Văn, ngoài giờ học, các thầy hướng dẫn học sinh tự học bằng cách viết các tiểu luận theo chuyên đề. Các thầy còn tổ chức những chuyến “dã ngoại đi bộ” về Nam Đàn thăm quê cụ Phan Bội Châu để nghe em gái cụ đọc thơ, hay sang Nghi Xuân (Hà Tĩnh) để giảng những câu Kiều trên quê hương cụ Nguyễn Du.
Mười năm đầu hệ chuyên đầy gian khó là những viên “gạch hồng” đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển của trường Phan; đặc biệt, đã tôi luyện nên ý chí vượt khó vươn lên và tinh thần say mê học hỏi, vun đắp tình cảm yêu thương, gắn kết của thầy trò.
Hành trình “dựng trường - chuyển trường” và “xứng danh anh hùng”
Ngày 15/10/1974, Trường cấp 3 nội trú bồi dưỡng học sinh có năng khiếu (gọi tắt Trường cấp 3 Năng khiếu) chính thức được thành lập, trên cơ sở hợp nhất các lớp chuyên Toán, chuyên Văn đặc biệt của tỉnh. Nghệ An tự hào là tỉnh có trường chuyên đầu tiên của miền Bắc, loại hình trường học có nhiệm vụ trên cơ sở giáo dục toàn diện, phát hiện và bồi dưỡng học sinh có năng khiếu, tạo nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài.
Địa điểm đặt chân đầu tiên của nhà trường tại trường cấp 1 Diễn Thành, huyện Diễn Châu. Vậy là các học sinh lớp chuyên từ chỗ phải học gửi ở nhiều địa phương đã chính thức có mái trường riêng của mình, mặc dù còn rất nhiều khó khăn thiếu thốn về vật chất nhưng thầy trò yên tâm dạy học.
Những bữa cơm không đủ no, nước sinh hoạt không đủ dùng, ánh sáng không đủ học… nhưng tất cả không làm thầy trò lùi bước. Học sinh các khóa đầu tiên sau khi tốt nghiệp đều được xét tuyển vào đại học, nhiều em được cử ra nước ngoài học tập và sau này đảm nhiệm những vị trí cao trong nhiều lĩnh vực.
Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, năm 1976, hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh sáp nhập thành tỉnh Nghệ Tĩnh. Các cơ quan cấp tỉnh được chuyển lên thành phố Vinh. Thời điểm này, nhà trường đổi tên thành Trường cấp 3 năng khiếu Phan Bội Châu, chuyển lên Diễn Thành (Diễn Châu) tiếp quản Ty Lương thực và Công ty Thủy sản.
Năm 1978, trường chuyển sang cơ sở mới tại Hưng Lộc – TP Vinh, tiếp quản cơ sở vật chất của Ty Giáo dục. Mùa hè năm 1981, trường chính thức di chuyển và dừng chân tại số 119 Lê Hồng Phong, TP. Vinh, tỉnh Nghệ An.
60 năm phát triển, đặt trong dòng thời gian vô thủy vô chung thì chỉ như một tích tắc. Nhưng đó là 60 năm “thay da đổi thịt” của mái Trường THPT chuyên Phan Bội Châu: Từ chỗ cơ sở vật chất, trang thiết bị giảng dạy thiếu thốn, với 6 lớp chuyên Toán, chuyên Văn và 39 cán bộ giáo viên của ngày đầu thành lập; ngày nay trường có 15 lớp chuyên (Toán, Toán 2, Tin học, Vật lý, Hóa học, Sinh học, Ngữ văn, Lịch sử, Địa lý, Tiếng Anh 1, Tiếng Anh 2, Tiếng Pháp, Tiếng Nga, Tiếng Trung, Tiếng Nhật), với 123 cán bộ, giáo viên tận tâm và nhiệt huyết với gần 100 thạc sĩ, 3 tiến sĩ; tập thể học sinh năng động, sáng tạo, hiếu học và không ngừng vươn lên để đạt thành tích cao.
Đặc biệt, trong hơn một thập kỉ gần đây, trường luôn nằm trong top 3 của cả nước về thành tích thi HSG Quốc gia, có hơn 60 lượt học sinh dự thi và đạt kết quả xuất sắc trong các kì Olympic Quốc tế và khu vực. Kết quả tuyển sinh vào Đại học của Nhà trường liên tục nằm trong top đầu cả nước.
Cũng từ mái trường này, nhiều học sinh đã trở thành những cán bộ lãnh đạo, quản lý, các nhà khoa học, kỹ sư, bác sỹ, các văn nghệ sỹ, doanh nhân… có đóng góp tiêu biểu trên nhiều lĩnh vực, cống hiến và phục vụ đắc lực cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Nhà trường đã vinh dự được nhận nhiều phần thưởng và danh hiệu cao quý: Đơn vị văn hóa tiêu biểu; Trường THPT đạt chuẩn Quốc gia; 2 lần được tôn vinh trong chương trình Vinh quang Việt Nam (2007, 2013); Thủ tướng Chính phủ tặng Cờ thi đua (2003, 2007); Chủ tịch nước tặng thưởng các Huân chương Lao động hạng Nhất (2009), Nhì (1999), Ba (1994); Huân chương Độc lập hạng Nhì (2023), hạng Ba (2009), Anh hùng Lao động (năm 2014)…
Vươn tầm cao mới
Những năm gần đây, trường Phan đã có những bước chuyển mình mạnh mẽ để thích nghi với những đổi mới của đất nước trong thời kỳ hội nhập. Nhà trường trở thành một môi trường giáo dục vừa chuyên sâu vừa năng động với những hoạt động toàn diện, đa dạng và hiệu quả.
Nhằm phát huy hơn nữa vai trò quan trọng của nhà trường trong việc phát triển giáo dục chất lượng cao của tỉnh Nghệ An nói riêng, vùng Bắc Trung Bộ nói chung, ngày 12/6/2020 Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt đề án phát triển TP Vinh, tỉnh Nghệ An thành trung tâm kinh tế, văn hoá vùng Bắc Trung Bộ, trong đó có đề án “Xây dựng Trường THPT chuyên Phan Bội Châu thành trường trọng điểm chất lượng cao”. Đề án nhấn mạnh: “Xây dựng mới Trường THPT chuyên Phan Bội Châu, tỉnh Nghệ An nhằm đảm bảo đạt chuẩn, đồng bộ, hiện đại, ngang tầm khu vực và Quốc tế, đáp ứng yêu cầu đào tạo nhân tài, nguồn nhân lực chất lượng cao trong thời kỳ hội nhập Quốc tế”.
Địa điểm xây dựng mới tại xã Nghi Ân, TP. Vinh và xã Nghi Phong, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An, với tổng diện tích: 85.233 m2. Hiện, đề án đã hoàn thành giai đoạn 1, với quy mô đầu tư xây dựng gồm: Khối phòng học, phòng chức năng, thư viện và được kết nối với nhau.
Ngày 28/02/2023, HĐND tỉnh Nghệ An đã phê duyệt Nghị quyết số 05/NQ HĐND về việc chủ trương đầu tư dự án: Xây dựng mới Trường THPT chuyên Phan Bội Châu (giai đoạn 2), tổng mức đầu tư gần 101 tỷ đồng, quy mô xây dựng mới các hạng mục: Khối nhà hiệu bộ; Khối nhà ăn; Khối nhà ký túc xá học sinh; Các hạng mục khác: San nền; hệ thống đường dây, trạm biến áp; bể nước ngầm; tường rào; phòng cháy chữa cháy…
Trải qua 60 năm hệ chuyên, 50 năm trường chuyên, dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào, Trường THPT chuyên Phan Bội Châu luôn phát huy truyền thống dạy tốt - học tốt, đạt được những thành tích cao trong sự nghiệp “trồng người”, trở thành một trong những trường chuyên “danh giá” nhất tại Việt Nam.
Chặng đường 50 năm, 60 năm... hay mãi về sau, ngôi trường mang tên nhà chí sĩ yêu nước Phan Bội Châu sẽ ngày càng phát triển rực rỡ và thành công với sứ mệnh đã được giao phó, vững bước trong kỉ nguyên hội nhập và phát triển của của quê hương, đất nước.
