TS Lư Bích Ngọc Giàu, Phan Thiện Vy và nhóm nghiên cứu Trường Đại học Nguyễn Tất Thành đã tìm ra hoạt tính chống oxy hóa và ức chế enzym alpha-glucosidase của dền gai.
Loài cây dại chứa hoạt chất quý
TS Phan Thiện Vy, thành viên nhóm nghiên cứu cho biết, tại Việt Nam, năm 2021, tỷ lệ người trưởng thành mắc đái tháo đường chiếm 6,1% dân số. Để giảm thiểu các triệu chứng cũng như làm chậm diễn tiến của bệnh, việc dùng thuốc suốt đời là điều không thể tránh khỏi. Tuy nhiên, việc tuân thủ sử dụng thuốc và các loại bút tiêm insulin đã và đang là trở ngại lớn trong việc đảm bảo và duy trì tính hiệu quả của điều trị.
Bên cạnh đó, các tác dụng phụ của các liệu pháp trị đái tháo đường cũng gây ra nhiều lo ngại cho bệnh nhân như sưng cánh tay, chân, tăng cân, hạ đường huyết kéo theo các triệu chứng đi kèm như đổ mồ hôi nhiều, chóng mặt, choáng váng, run rẩy, nhịp tim nhanh, mờ mắt, nói lắp, khó tập trung, ngứa ran ở gan.
Vì vậy, hiện nay, bệnh nhân đang có xu hướng lựa chọn các sản phẩm có nguồn gốc từ thiên nhiên để điều trị đái tháo đường như mướp đắng, dây thìa canh, hoài sơn…
Dền gai là một dược liệu phổ biến trong y học cổ truyền Ấn Độ, Trung Quốc và khu vực Đông Nam Á (Thái Lan, Malaysia,...). Những công dụng nổi bật của dền gai như điều trị bệnh lý đái tháo đường, viêm dạ dày ruột, lợi tiểu, điều hòa kinh nguyệt, hạ sốt, viêm phế quản,...
Tại Việt Nam, dền gai mọc và phân bố ở khắp các tỉnh thành từ Bắc vào Nam, hầu như cây rất dễ sống và thích nghi với những điều kiện sống khắc nghiệt. Tuy nhiên, nước ta vẫn chưa có nhiều nghiên cứu về loài cây này. Người dân địa phương chỉ biết sử dụng theo những kinh nghiệm dân gian như chữa lỵ, trật đả, ứ huyết, thanh nhiệt...
Đây là lý do để nhóm các nhà khoa học đặt mục tiêu nghiên cứu đặc điểm hình thái; khảo sát sơ bộ thành phần hóa học, khảo sát hoạt tính chống oxy hóa bằng mô hình DPPH và hoạt tính ức chế enzym α-glucosidase với cao chiết toàn phần và các cao phân đoạn nhằm mục đích làm rõ đặc điểm thực vật và cung cấp thêm thông tin về khả năng chống đái tháo đường của dền gai tại Việt Nam, là tiền đề cho những nghiên cứu tiếp theo.
Nguyên liệu thực hiện nghiên cứu của nhóm là cây dền gai thu mua ở Ninh Thuận. Mẫu được định danh bằng phương pháp giải trình tự gen. Dược liệu được làm sạch, loại bỏ đất cát, phần sâu bệnh và sấy ở 60 độ C, xay thành bột, sau đó được chiết xuất bằng phương pháp ngấm kiệt với ethanol 96 %. Dịch chiết thu được cô đến đậm đặc sau đó được phân tán vào nước và tiến hành chiết lỏng rồi cô thu hồi dưới áp suất giảm để thu được các cao phân đoạn.
Tìm ra các hoạt chất chống oxy hóa
TS Lư Bích Ngọc Giàu cho biết, kết quả khảo sát sơ bộ hóa thực vật cho thấy toàn cây dền gai có chất béo, acid hữu cơ, flavonoid; có nhiều carotenoid, triterpen, saponin, tanin, chất khử và hợp chất polyuronic.
Nhóm thử hoạt tính chống oxy hóa bằng phương pháp DPPH. DPPH là một gốc tự do, có khả năng hấp thu các phân tử hydro của các chất chống oxy hóa. Khi cho DPPH tác dụng với một chất có thể cho nguyên tử hydro, chất đó sẽ chuyển sang dạng khử và làm giảm màu tím của DPPH.
Do đó, DPPH được dùng để sàng lọc tác dụng chống oxy hóa của các chất nghiên cứu. Hoạt tính chống oxy hóa được xác định bằng cách đo quang ở bước sóng λ = 517 nm
Hết quả, hiệu quả chống oxy hóa của các cao chiết từ cây dền gai tăng khi nồng độ tăng, chứng tỏ khả năng chống oxy hóa phụ thuộc vào nồng độ của cao. Ở nồng độ 1.024 μg/mL các mẫu cao thử nghiệm đều ức chế trên 50%.
Trong đó cao phân đoạn CF có tiềm năng chống oxy hóa tốt nhất với giá trịIC50= 144,97 μg/mL, tiếp theo là cao phân đoạn EA (IC50= 219,78 μg/mL) và cao TP (IC50= 324,96 μg/mL).
Khảo sát hoạt tính ức chế enzym α-glucosidase Enzym α-glucosidase được ruột non tiết ra trong quá trình thủy phân tinh bột, các chất ức chế enzym này có tác dụng cạnh tranh, làm chậm quá trình giải phóng α-D-glucose từ disaccharid và oligosaccharid.
Phương pháp thử hoạt tính ức chế enzym α-glucosidase thực hiện trên đĩa 96 giếng, đo quang ở bước sóng 405 nm. Từ đó xác định được hoạt tính ức chế enzym α-glucosidase (I%) của các cao chiết dền gai.
Nhóm nghiên cứu kết luận, thành phần hóa học của cây chứa chất béo, acid hữu cơ, flavonoid, carotenoid, triterpen, saponin, tanin, chất khử và hợp chất polyuronic. Cao phân đoạn chloroform có hoạt tính chống oxy hóa (IC50= 144,97 μg/mL) và ức chế enzym α-glucosidase (IC50= 239,25 μg/mL) tốt nhất.
Kết quả này cho thấy các hợp chất trong cây dền gai có tiềm năng nhất trong việc điều trị đái tháo đường, khả năng chống oxy hóa, hỗ trợ giảm các vấn đề liên quan đến điều trị bệnh đái tháo đường.
