Thổ cẩm dệt nên 'cuộc sống mới' cho người dân miền Tây xứ Nghệ

Thoát nghèo nhờ đường kim, mũi chỉ

Trong âm thanh rì rào của đại ngàn miền Tây Nghệ An, tiếng thoi đưa bên khung cửi tự bao đời nay đã trở thành nhịp đập không thể thiếu, gìn giữ linh hồn văn hóa của đồng bào dân tộc Thái.

Sinh ra và lớn lên tại bản Na, xã Hữu Kiệm, bà Lô Thị Mai sớm được đắm mình trong khung cảnh những người phụ nữ Thái cần mẫn bên khung cửi.

Từ năm lên 10 tuổi, những đường kim, mũi chỉ đầu tiên được người mẹ truyền dạy cho bà, không đơn thuần là kỹ năng, mà đó là những bài học về tình yêu, sự trân quý dành cho nghề truyền thống của dân tộc.

Không dừng lại ở việc học dệt, bà Mai còn được truyền dạy một quy trình trọn vẹn từ việc trồng bông, đay, dâu tằm, đến kéo sợi, xe chỉ. Sự kế thừa tỉ mỉ ấy cho bà một nền tảng vững chắc.

Khi trưởng thành, với đôi bàn tay khéo léo, bà không chỉ tạo ra những sản phẩm phục vụ sinh hoạt hàng ngày như váy, áo, khăn, chăn gối, mà còn sáng tạo không ngừng.

Những chiếc túi xách, ví cầm tay, khăn trải bàn, tranh treo tường... mang hơi thở hiện đại nhưng vẫn in đậm dấu ấn thổ cẩm độc đáo. Mỗi sản phẩm là một bức tranh thu nhỏ về thiên nhiên và văn hóa, với các họa tiết mô phỏng cỏ cây, muông thú, mặt trời và những biểu tượng truyền thống của bản làng.

Bước ngoặt vào năm 2005, khi thổ cẩm truyền thống bắt đầu có chỗ đứng trên thị trường trong và ngoài nước. Nhận thấy cơ hội, bà Mai cùng 15 chị em trong bản thành lập nhóm sản xuất dệt thổ cẩm. Từ đây, phong trào lan tỏa mạnh mẽ, thu hút hàng chục hộ dân trong bản tham gia.

Những nỗ lực bền bỉ ấy giúp bản Na trở thành một trong những làng nghề đầu tiên của huyện Kỳ Sơn (cũ) được UBND tỉnh Nghệ An công nhận và trao tặng Danh hiệu Làng nghề vào năm 2011. Bà Lô Thị Mai được các thành viên tín nhiệm bầu làm Trưởng làng nghề, một vị trí xứng đáng cho người đã thổi lửa và giữ lửa.

Hành trình của bà và làng nghề càng được tiếp sức khi Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi được triển khai. Người dân nhận được sự hỗ trợ về kỹ thuật, thiết kế mẫu mã, kết nối thị trường và xây dựng thương hiệu.

Nhờ vậy, sản phẩm thổ cẩm bản Na vừa giữ được hồn cốt dân tộc, vừa đáp ứng được thị hiếu của người tiêu dùng hiện đại, mở ra một hành trình hội nhập và phát triển bền vững.

Sinh kế giúp người dân thoát nghèo

Sau những vụ mùa bội thu, bản Mác, xã Tương Dương lại vang lên tiếng kẽo kẹt của khung cửi dệt. Dưới bàn tay khéo léo của phụ nữ Thái, từng đường kim, mũi chỉ dệt nên những tấm thổ cẩm mềm mại, duyên dáng, làm say đắm lòng người.

Kỹ năng ấy được trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, như một thứ tài sản quý giá. Một cô gái dệt may giỏi, tạo ra những sản phẩm đẹp, không chỉ được yêu mến mà còn là niềm tự hào của gia đình.

Để cho ra đời một tấm thổ cẩm đẹp và tinh xảo là cả một quá trình công phu, gắn liền với thiên nhiên và nhịp sống nương rẫy. Vào mùa Xuân, người dân bắt đầu gieo hạt cây bông.

Đến tháng 7, tháng 8, khi quả bông khô vỏ, những sợi bông trắng tinh được thu hoạch, phơi khô, cán tách hạt để lấy sợi. Sợi bông sau đó được làm tơi, kéo thành sợi và quay thành những cuộn nhỏ.

Một nét độc đáo trong kỹ thuật dệt của người Thái nơi đây là việc sử dụng 4 chân cột nhà làm thước đo, mỗi vòng vải quanh cột tương ứng với một mảnh thổ cẩm cho các sản phẩm như chăn, màn...

Theo bà Lô Thị Lan, nghệ nhân dệt vải tài hoa của bản Mác, các hoa văn trên thổ cẩm rất phong phú, được cách điệu từ những hình ảnh thân thuộc như hoa cà, hoa bưởi, hoa rừng, hay chim muông, thú rừng.

Bà Lan chia sẻ, dệt, thêu thổ cẩm không khó, nhưng đòi hỏi người thợ ngoài tính cần cù, chịu khó còn phải có đôi bàn tay khéo léo và trí tưởng tượng tốt.

Điểm khác biệt tạo nên thương hiệu cho thổ cẩm bản Mác chính là việc sử dụng nguyên liệu nhuộm màu hoàn toàn tự nhiên từ các loài hoa, vỏ cây mang lại cho sản phẩm độ mềm mại, ấm áp nhưng vẫn rất thoáng mát.

Để thổ cẩm không chỉ là "di sản của quá khứ", người dân bản Mác đã chủ động sáng tạo, thổi vào những hoa văn truyền thống một làn gió mới của thời đại. Và nghệ nhân Lô Thị Lan chính là một trong những người tiên phong. Ngoài thời gian bên khung cửi, bà còn đảm nhận vai trò kết nối thị trường.

Tại chính ngôi nhà của mình, bà mở một kho hàng trưng bày và bán sản phẩm, trở thành điểm đến quen thuộc cho chị em trong bản và cả khách hàng gần xa. Bà Lan chủ động gặp gỡ khách hàng, nhận đơn đặt hàng và tổ chức sản xuất.

Không bỏ lỡ bất kỳ cơ hội nào, bà thường xuyên mang sản phẩm đi giới thiệu tại các hội chợ, sự kiện văn hóa từ Nghệ An đến Hà Nội, và đặc biệt là tận dụng mạng xã hội Facebook để quảng bá và bán hàng trực tuyến.

Ông Nguyễn Hồng Tài, Chủ tịch UBND xã Tương Dương khẳng định, dệt thổ cẩm là nghề thủ công truyền thống, bản sắc văn hoá của đồng bào dân tộc Thái. Không chỉ giúp bảo tồn di sản văn hóa, nghề dệt còn giúp người dân nâng cao đời sống kinh tế, từng bước thoát nghèo vươn lên làm giàu.